1916, 1920 en 1921. Agatha Christies eerste boek heeft drie debuutjaren. Het jaar waarin het geschreven werd, het jaar waarin het voor het eerst verscheen in de Verenigde Staten en het jaar waarin het op de markt kwam in het Verenigd Koninkrijk. Algemeen neemt men oktober 1920 als de geboorte van De zaak Styles, zoals de titel in het Nederlands nogal saai heet. De oorspronkelijke titel is net een tikkeltje spectaculairder: The Mysterious Affair at Styles. Styles is de naam van een landgoed.

Passie in het kasteel

Tot voor kort had ik het boek nog nooit gelezen. Het pure toeval wilde dat ik begin oktober in een mooi kasteelpark wandelde. Het grote huis, omgeven door een bos en een vijver, vormt op zich een mooi décor voor een Agatha Christiemoord.

Aan de vervallen serre, met daarnaast een nog extra verloederd eendenhok in de vorm van een klein kasteeltje met torentje en al, merkte ik een houten kastje op. ‘Meeneembibliotheek’ had iemand er netjes op geschilderd. Dat moet je mij geen twee keer vertellen. Ik opende de haast peperkoeken deurtjes en werd aangenaam verrast door de boekenruggen. Verschillende ruggen droegen de naam Barbara Cartland. Jammer genoeg waren het geen edities met de door de schrijfster zelf ontworpen covers. Heel even was ik verleid om een boek over een minnares van koning Charles II mee te nemen. Gelukkig hield ik me in. Barbara Cartland was ook altijd zo roze.

Ik besefte dat een verhaal met ongetwijfeld bijzonder veel passie en huilerige hartenpijn mij niks zou zeggen. Cartland mocht zichzelf de stiefgrootmoeder van Diana noemen. Maar dat is geen argument om een boek van haar te lezen. Ik ontmoette ooit haar kleinzoon, de tiende graaf van Dartmouth, een wat raar figuur. Maar opnieuw vond ik dat geen argument.

Historisch moment

De titels van de collectie Agatha Christie-pockets spraken me meer aan. Ik ben een enorme liefhebber van de ‘Queen of Crime’. De moeilijkheid is dat ik destijds een heleboel vijflingen van de schrijfster erfde van mijn moeder. Een vijfling bevat vijf verhalen, en dat verrast u niet. Zo’n vijfling is heel handig om mee te pakken op reis. Maar ik weet door vijflingen niet goed welke boeken ik wel of niet heb. Met als gevolg dat ik bijvoorbeeld vier uitgaves van de De moord op de Oriënt Express bezit. Daarvan is er eentje in het Engels, die kocht ik op een rommelmarkt, vooral omdat de cover verwees naar de film uit 1974.

Een pocket van De zaak Styles viel me quasi meteen op in het boekenkastje. Ik moest mijn lichte opwinding bedwingen. Een juichend iemand in de buurt van een vervallen eendenhok moet een vreemd zicht zijn. Ik wist dat ik De zaak Styles niet had. Op een bankje aan de serre van het landgoed startte ik met lezen, zo’n slordige honderd jaar na de eerste verschijning van het boek. Soms heeft het toeval een groot gevoel voor symboliek. Voor mij een historisch moment, maar voor de wereld compleet onbeduidend. De om brood kwakende eenden rondom mijn voeten onderstreepten de onbenulligheid van mijn historisch moment. Lawaaierige beesten.

Hercule en Jane

Het eerste verhaal van Christie is meteen ook het eerste Poirot-verhaal. De Britse acteur David Suchet vertolkte de rol van de Belgische detective op televisie al die jaren zo overtuigend, dat quasi iedereen meteen aan hem denkt bij de verbeelding van de figuur. Nochtans heb ik een zwak voor de versie die Peter Ustinov in de jaren 80 bracht. Iets te komisch opgevat, dat geef ik toe, maar toch bijzonder slim gespeeld. Hetzelfde geldt voor mijn favoriete Miss Marple-actrice, Margaret Rutherford. Ze was de eerste om de nieuwsgierige juffrouw op het witte doek te brengen. Agatha Christie zelf vond de vertolking maar niks. Rutherford speelde gewoon zichzelf: een excentriek en komisch oud besje met bijzonder veel pit. De schrijfster had haar Miss Jane Marple echter gebaseerd op haar grootmoeder en die was beslist niet zoals Margaret Rutherford het speelde.

In De zaak Styles brengt de auteur Poirot naar voren zoals Suchet hem speelt: methodisch, uiterst net en met een verfijnde snor. Drieëndertig verhalen schreef ze uiteindelijk over hem. Het boek bevat ook alle elementen uit de Christieklassiekers: zoals ik al zei een landhuis, moord door vergiftiging, jaloezie en de ontknoping door iedereen te verzamelen in de bibliotheek. Haar debuut is niet meteen haar beste werk, maar het zet wel de bakens uit.

Vier miljard

Enige jaren terug lag ik in een strandstoel Moord in de bibliotheek te lezen, het staat in een van die vijflingen. Geen Marple- of Poirotverhaal, maar eentje van het detectivekoppel Tommy en Tuppence. Het begon leuk, met een geheime boodschap in een oud kinderboek dat het koppel vindt in hun pas gekochte huis. Maar, ik kreeg al snel het gevoel dat ik bepaalde dingen al eens gelezen had… in het verhaal zelf. De hoofdrolspelers Tommy en Tuppence vergaten blijkbaar wat ze even ervoor in een ander hoofdstuk hadden verteld. Ik wilde weten wat hierachter zat en zocht uit hoe dit boek zo slecht kon zijn. Het bleek het laatste boek van Christie, dat ze schreef toen ze al in de tachtig was. Volgens een analyse leed ze aan het begin van de ziekte van Alzheimer. ‘The last book Christie wrote. Best (and easily) forgotten’, luidt een vernietigende kritiek [‘Het laatste boek dat Christie schreef. Best (en gemakkelijk) te vergeten’].

De boeken van de ‘Queen of Crime’ doorstaan wellicht het strenge oordeel van onze tijd niet. Te braaf en te voorspelbaar. Dat negeert wel de wetenschap dat ze meer dan vier miljard boeken verkocht. Agatha Christie is de best verkopende fictieschrijfster tot nog toe. Ze creëerde een wereld waarin ik het prettig toeven vind. Een beleefde wereld van landgoederen en ‘grand hotels’ met namiddagthee en bruisende cocktailparty’s. De heren en dames sporten er zelfs stijlvol en goedgekleed. Jammer dat ze zo moordlustig zijn.

Barbara Cartland

Moord in het park