Hoe om te gaan met China? Een vraag die niet alleen opiniemakers bezighoudt. Het is niet denkbeeldig dat in de nabije toekomst een gewapend conflict uitbreekt tussen de Verenigde Staten en China, met Taiwan als aanleiding. Blijft een militair conflict uit, dan blijft er economische en diplomatieke rivaliteit. Moet Europa, dat handeldrijft met China, zich dan onvoorwaardelijk achter de VS scharen?

Voor Nederland is het nadelig om China economisch te boycotten omdat hightechbedrijf ASML, een belangrijk bestanddeel van ‘brainport’ Eindhoven, dan niet aan China mag leveren. Omgekeerd zijn er, ook zonder Amerikaanse druk, geldige redenen om China te wantrouwen. Er worden steeds meer gevallen gedocumenteerd van Chinese bedrijfsspionage in westerse bedrijven en onderzoeksinstellingen. En bij het onder controle houden van de eigen burgers en het opsporen van dissidenten lijkt China zich niet te laten hinderen door staatsgrenzen. Chinese beambten opereren gewoon in andere landen, zoals blijkt uit de documentaire China’s Magic Weapon, september 2021 uitgezonden door de BBC.

Spagaat

De rechts-liberale VVD is sinds 2010 grootste regeringspartij. In de huidige vierde regering van premier Rutte levert zij de ministers van Economische Zaken (Mickey Adriaansens) en voor Buitenlandse handel en Samenwerking (Liesje Schreinemacher). Zij moeten afwegen of onder deze omstandigheden handel blijven drijven winstgevend of juist schadelijk is voor de Nederlandse economie. Voor Europarlementariër Bart Groothuis, al langer fel op Chinese bedrijfsspionage, lijkt de keuze duidelijk.

China vormt voor de partij meer dan een actueel probleem. Van oudsher is de VVD dé pleitbezorger van vrijhandel. Ze is echter ook altijd voorstander geweest van trans-Atlantische samenwerking, de NAVO en defensie. Vanwege China moet wellicht binnenkort het ene principe voorrang krijgen boven het andere.

Uiteraard werd hier de afgelopen jaren binnen de VVD over gesproken. Meestal binnen de thematische netwerken — die als nadeel hebben dat binnen de netwerken ‘internationaal’ of ‘defensie’ andere geluiden kunnen klinken dan binnen ‘economische zaken en innovatie’ of ‘financiën’. Een tweede nadeel — dat ook gold voor het symposium dat het wetenschappelijk bureau van de VVD, de TeldersStichting, in het voorjaar van 2019 hield over China — is dat op dergelijke bijeenkomsten veelal mensen afkomen met meer dan gemiddelde belangstelling en voorkennis. Inhoudelijk komt het de argumentatie en het debat ten goede, maar hoe representatief zijn de deelnemers voor partijleden en vaste kiezers?

Discussieavond met de leden

Donderdagavond 15 juni organiseerde de VVD in Utrecht een debatavond met leden over China en veiligheid, waarbij ‘veiligheid’ vooral gericht was op economie en op cybersecurity. Aanwezigen waren leden en partijprominenten, onder wie minister Schreinemacher en de Kamerleden wier portefeuilles betrekking hebben op het onderwerp. Maar er was ook een panel van drie experten. Dat bestond uit Henk Schulte Nordholt, een sinoloog werkzaam was voor bedrijven die zakendeden met China, Petra Oldengarm, directeur van Cyberveilig Nederland en Bert Hubert, voormalig tech-ondernemer. Oldengarm en Hubert hebben allebei een achtergrond in de ICT én zij waren medewerkers bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Dit is de Nederlandse geheime binnenlandse veiligheidsdienst.

Ook bij deze bijeenkomst kon je aan de representativiteit twijfelen. Bezoekers van politieke bijeenkomsten hebben veelal grijze haren en kale hoofden. Op deze avond waren echter opvallend veel twintigers en begin dertigers, zo’n drie kwart van de aanwezigen. Utrecht is een centraal gelegen studentenstad en telt bovengemiddeld veel hoogopgeleide jonge werkenden. Het verklaart mogelijk de opkomst en het type argumentatie. Relatief veel opmerkingen gingen uit van ‘liberale principes’ en idealisme, een benadering die bij jongerenvereniging JOVD gangbaarder is dan bij moederpartij VVD. Bijdragen die zich beriepen op praktische ervaring kwamen van de oudere aanwezigen.

Bestuurders pragmatischer dan leden

Gediscussieerd werd aan de hand van zeven stellingen, waar de deelnemers vooraf konden aangeven of ze voor of tegen waren. Stellingen die er stuk voor stuk op neerkwamen dat wij de afhankelijkheid van China moesten verminderen en dat bescherming boven vrijhandel ging. Opvallend was dat de aanwezigen in de meeste gevallen akkoord gingen. De enige twee stellingen die werkelijk afgewezen werden, bleken te zijn ‘Chinese studenten mogen niet meer toegelaten worden aan Nederlandse universiteiten en hogescholen’ en ‘De Nederlandse overheid moet kunnen dwingen relaties met China af te bouwen of af te breken’. Deze werden vooral uit principe afgewezen.

Een deelnemer vond het afwijzen van Chinese studenten discriminatie. Een ander meende dat die studenten naast kennis ook de westerse liberale waarden mee terug konden nemen naar China. Vincent Karremans, wethouder (schepen) in Rotterdam, bleek juist vóór het weren van Chinese studenten. Dit verlicht de woningnood voor Nederlandse studenten en het beschermt kennis. De Rotterdamse haven is groter dan die van Antwerpen — het maakt nieuwsgierig welke ervaringen er zijn met Chinese investeerders.

Ook de andere stelling werd vooral afgewezen om het principiële bezwaar tegen overheidsingrijpen. Minister Schreinemacher wees er echter op dat er al een investeringstoets is: dit jaar ging de Wet vifo (Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames) van kracht.

Experten somber

Een ondernemer die al 25 jaar zakendoet in China verweet het experten-panel bangmakerij. Oldengarm beaamde dit ronduit: ‘Terecht, want we moeten waarschuwen!’

Schulte Nordholt wijst al jaren bij lezingen en in publicaties op de veranderde opstelling van China sinds Xi Jinping aan de macht is. Onder Deng Xiaoping werd (communistische) ideologie ondergeschikt gemaakt aan pragmatische en economische hervorming. Dit werd het China waarmee het Westen zaken kon doen. Xi is een ideoloog, die China ‘haar rechtmatige plaats op het wereldtoneel’ wil teruggeven. Dit moet voltooid zijn in 2029, als de Volksrepubliek China 100 jaar bestaat. Hereniging van Taiwan met het moederland is daarbij cruciaal. En aangezien Xi zich onlangs voor het leven liet benoemen, lijkt hij dit persoonlijk ter hand te willen nemen.

Nordholt herinnerde aan de economische gevolgen van de Russische inval in Oekraïne. Zelfs als Europa geen partij wil kiezen bij oorlog tussen VS en China, zal het hoe dan ook last krijgen van de economische schokgolven die ontstaan bij een invasie van Taiwan.

China afhankelijk van Nederlandse ASML

De verrassendste bijdragen kwamen van Hubert. Volgens hem had het weinig zin om als burger of overheid bereid te zijn Chinese producten te weren, ook als je dan meer moet betalen. ‘Bedrijven blijven consequent het tegendeel doen, die gaan voor lage kosten.’ Schulte Nordholt wierp tegen dat Chinese producten deels zo goedkoop zijn, omdat de Chinese overheid hen daarvoor subsidieert. Minister Schreinemacher wees erop dat ook andere landen goedkope producten leveren.

Ten slotte vond Hubert het opvallend dat een liberale partij niet begon met de overheidsuitgaven: overheden kopen zelf veel technische producten uit China. Daarmee creëren ze zelf mogelijkheden om hier te spioneren. Hij besloot het officiële gedeelte van de avond met een optimistische mededeling. Het was goed mogelijk dat op dit moment ergens in China gediscussieerd wordt over de vraag hoe de afhankelijkheid van ASML te verminderen. Nederland heeft zelf iets om China mee onder druk te kunnen zetten.

Bart Groothuis

Nederlandse liberalen worstelen met China

ASML, China en de schutterende VVD