De wet op het ‘aanklampend terugkeerbeleid’ van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole De Moor (CD&V) is gepubliceerd in het Staatsblad. Wie het land moet verlaten, is voortaan verplicht om mee te werken aan terugkeer. Maar of die wettelijke verplichting in de praktijk veel verschil maakt, zal de toekomst uitwijzen.

De verplichting geldt voor het meewerken aan terugkeerbegeleiding, aan identificatie en het zetten van de nodige stappen om de noodzakelijke reisdocumenten te verkrijgen. Ook meewerken aan de organisatie van de reis, aan de noodzakelijke medische onderzoeken en aan het overmaken van medische attesten en certificaten vallen hieronder.

Aanklampend terugkeerbeleid

De basis voor het aanklampend terugkeerbeleid werd de voorbije jaren al gelegd met de uitbouw van een netwerk van 53 terugkeerloketten waar ICAM-begeleiders (ICAM staat voor Individual Case Management) mensen die het land moeten verlaten, opvolgen. Zij bekijken met de persoon in kwestie de mogelijkheden. Vaak is dat vrijwillige terugkeer, maar soms zijn er nog andere verblijfsmogelijkheden in ons land.

Het aanklampend terugkeerbeleid moet een aantal preventieve en minder dwingende maatregelen verankeren, die opgelegd kunnen worden om terugkeer vlot te laten verlopen. Preventieve maatregelen dienen om tijdens de termijn die de persoon krijgt om het grondgebied te verlaten, elk risico op onderduiken te vermijden. Zo kan een meldingsplicht bij de ICAM-begeleider, Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) of politie worden opgelegd. Ook kunnen reisdocumenten in bewaring worden gehouden wanneer in het kader van de terugkeer een vlucht geboekt is, om te verzekeren dat de persoon die vlucht zal kunnen nemen.

Wanneer duidelijk is dat minder dwingende maatregelen niet volstaan, volgt gedwongen terugkeer en opsluiting in een gesloten centrum.

Medewerking herkomstlanden cruciaal

Alleen kan je je afvragen of het inschrijven in de wet van een medewerkingsplicht in de praktijk veel zoden aan de dijk zet. Het enige tastbare is dat de nieuwe medewerkingsplicht nu vermeld staat op de bevelen om het grondgebied te verlaten. Diezelfde bevelen die iedereen zonder schroom naast zich neerlegt.

Volgens Bart Tierens, woordvoerder van De Moor, gaat het over een van de vele radertjes in het complexe systeem dat het migratiebeleid is. ‘Dat die medewerkingsplicht nu ingeschreven staat in de wet geeft vooral duidelijkheid. Die wet voorziet nu dat mensen die het land moeten verlaten verplicht moeten meewerken aan de terugkeer. We kunnen zo beter beargumenteren dat vrijwillige terugkeer de beste optie is. Je zal natuurlijk nog altijd mensen hebben die dat weigeren, maar hiermee kunnen we sneller overgaan tot gedwongen terugkeer. Dat blijft in laatste instantie de finale optie.’

‘Er wordt ook geïnvesteerd in extra capaciteit voor verplichte terugkeer. In dat kader investeren we op dit moment in de bouw van vier gesloten centra. We zorgen ook voor het uitbreiden van het aantal begeleiders voor verplichte terugkeer, de zogenaamde escorteurs. Tot nu toe konden we die alleen halen bij de politie en medewerkers van het Europese grensagentschap Frontex. Nu kunnen we ook mensen van de DVZ opleiden om die taak op te nemen.’

‘Daarnaast werken we ook aan een betere samenwerking met de herkomstlanden. Het zijn allemaal verschillende onderdelen, radertjes in het systeem dat een efficiënt terugkeerbeleid moet faciliteren.’

Net die samenwerking met de herkomstlanden is het grote pijnpunt. Zolang die niet overtuigd worden om hun onderdanen terug te nemen, kan geen enkel terugkeerbeleid slagen.

Bart Tierens

Asielaanvragen stijgen met 16 procent: ‘De asieldeal werkt niet’

Afgewezen asielzoekers wettelijk verplicht om mee te werken aan terugkeer