De Tunesische president Beji Caid Essebsi heeft een pleidooi gehouden voor gelijke erfenisrechten voor mannen en vrouwen. Dit veroorzaakte een storm van protest op de Egyptische Al Azhar-universiteit. Het voorval toont opnieuw de limieten aan van mogelijke islamhervormingen.

Islamitisch erfrecht versus mensenrechten

Volgens de traditionele islamitische regels erven vrouwen minder dan mannen, en die regelgeving gaat terug op de Koran. De reden hierachter is dat in een islamitisch huwelijk de man verantwoordelijk wordt geacht voor het onderhoud van vrouw en kinderen, en dus meer geld moet uitgeven dan vrouwen. Het islamitische erfrecht bevestigt de fundamentele ongelijkheid tussen man en vrouw. Dit discriminerende erfrecht wordt (met enige nuanceverschillen) toegepast in alle islamitische landen, ook al is dit flagrant in strijd met de preambule en artikel 16 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Verklaring die ook werd geratificeerd door de meeste Arabische en islamitische landen.

Tunesië denkt aan verandering

Tunesië heeft een zekere seculiere traditie, waarbij vooral verwezen wordt naar de politiek van de voormalige president Habib Bourguiba (1903-2000) en in iets mindere mate naar het beleid van diens opvolger Zine Al Abedine Ben Ali (aan de macht van 1987 tot 2011). Van alle landen waar de Arabische Lente (sinds 2011) heeft toegeslagen, heeft Tunesië het er het minst slecht van afgebracht. Tunesisch president Essebsi behoort tot de eerder seculiere partij Nidaa Tunes, de grootste concurrent van Ennahda, de Tunesische versie van de moslimbroederschap (en ten onrechte omschreven als gematigde islamisten, een contradictio in terminis). Gezien de Tunesische samenleving afgelopen jaren grondig veranderd is, en in heel wat gezinnen de vrouw de kostwinner is geworden, dacht de president dat de tijd gekomen was om het erfrecht aan te passen richting meer gelijkheid tussen de geslachten. Maar dat was buiten Cairo gerekend.

Vernieuwing legt kiem voor fitna

Al Azhar in Cairo is een islamitische universiteit, uitgever, vertaalbureau, producent van fatawa (dat is het meervoud van fatwa, een juridisch advies), censor van boeken, een gekende moskee, en nog veel meer. Al Azhar is de meest prestigieuze universiteit in de soenitische wereld (90% van alle moslims zijn soenitisch). Als Al Azhar een uitspraak doet over een bepaald thema dan heeft dat een weerklank van Marokko tot Indonesië. Het mag dan al correct zijn dat er in de soenitische islam geen clerus bestaat vergelijkbaar met de structuur van de Katholieke Kerk, wat er wel bestaat bij de soenis is gezag, orthodoxie, autoriteit en religieus en sociaal conformisme. Als we vrouwen even veel laten erven dan mannen dan betekent dat dat we bepaalde Koranverzen beschouwen als niet meer geldig. En als we die erfverzen herzien, dan zet je natuurlijk de deur open om ook andere koranische verzen over allerlei thema’s te herzien, en voordat je het weet stort de islamitische orthodoxie als een kaartenhuisje in elkaar. Krijg je met andere woorden een soort van Katholieke Kerk van na het Tweede Vaticaans Concilie. Het heet dan dat je fitna creëert in de samenleving, chaos, en dat mag niet.

De wereld op zijn kop

In een land als Egypte staan 37% van de vrouwen in voor de inkomsten van het gezin. Vaak leidt dat tot spanningen in families, want als de man volgens de islamitische regelgeving verantwoordelijk is voor het onderhoud van vrouw en kinderen, maar ondertussen blijkt dat de man werkloos is en de vrouw werkt, dan staat de wereld natuurlijk op z’n kop. Veel mannen voelen zich in dergelijke situaties gekrenkt in hun eer, of beter gezegd in wat moslims beschouwen als eer, en voelen zich uiterst onwennig. Als meer dan 1/3 van de Egyptische vrouwen het gezin financieel recht houdt, dan betekent dat natuurlijk dat de islamitische visie van de fundamentele ongelijkheid tussen man en vrouw een mythe is. Maar die conclusie trekt de moslimman niet, want dat betekent dat je de islamconsensus en -orthodoxie in vraag stelt, en dat mag niet. En zo blijf je maar rondjes draaien. De enige manier om uit deze patstelling te raken is natuurlijk dat je het goddelijke karakter van de Koran in vraag stelt, maar dat is een stelling die ook de meest progressieve islamhervormers (Rachid Benzine,…) niet durven poneren, en waar merkwaardig genoeg ook relatief weinig islamcritici in het Westen zich op toeleggen.

De Egyptische president en dictator Al Sissi vroeg een paar maanden geleden aan Al Azhar om het scheidingsrecht aan te passen om de rechten van vrouwen te verbeteren. Hij kreeg nul op het rekest. Sedertdien wordt er in Egypte niet meer gepraat over hervorming van dat scheidingsrecht. Ook in islamitische landen heeft de macht van een dictator grenzen. Opletten met tegen de schenen te schoppen van het religieuze establishment of je verliest je legitimiteit.

Beji Caid Essebsi

Toekomst van Tunesië blijft onzeker

Hervorming van islamitisch erfrecht in Tunesië?