Binnenkort geef ik een lezing over verzoening. Meestal begin ik pas na te denken als mijn optreden voorbij is, maar een mens mag niet al te veel principes hebben.

Veel tijdgenoten laten zich over ‘verzoening’ positief uit. Theoretisch dan. Want ze maakt in de praktijk weinig kans. Dat komt omdat de wat klef klinkende ‘verzoening’ het veld moet ruimen voor de authenticiteit van uitgedrukte gevoelens. Bijzondere waardering geniet de woede, de ira. Traditioneel was ze een van de zeven hoofdzonden, niets om fier over te zijn. Maar dat is veranderd.

De Nederlandse kerkhistoricus Peter Nissen beschrijft hoe de woede al door Plato werd verworpen. Volgens hem mochten emoties geen macht over de mens krijgen, want dat maakt hem passief en willoos. Het stoïcisme zat op dezelfde lijn. Christelijke auteurs dachten er niet anders over. Zo schreef Johannes Cassianus in de vroege vijfde eeuw dat zolang er woede is in de mens, hij geen deel kan hebben aan het werkelijke leven, aan de ware gerechtigheid, aan de wijsheid, aan de eeuwigheid.

Benedictus van Nursia (480-547), de vader van het westerse monnikendom, bracht een genuanceerder verhaal. Hij besefte dat het voor een mens onmogelijk is alle woede uit zijn leven te bannen. Ze bestaat nu eenmaal. Ze kan trouwens terecht zijn. Alleen: je moet je woede niet uitleven. Geef haar niet de vrije hand. Matiging, beheersing en geduld zijn vereist.

Middenweg

In de vijfde eeuw zou ik goed mijn draai hebben gevonden, want ik voel veel voor de ‘middenweg’ van Benedictus. Woede krijgt erkenning, tegelijk beheerst ze het leven niet. Maar hoe wijs Benedictus ook klinkt, in onze tijd slaat zijn visie nauwelijks aan. Woede is niet langer een hoofdzonde, ze groeide uit tot de hoogste deugd. Ze is een teken van engagement en authenticiteit. Ze is bovendien het wapen van het ‘slachtoffer’, de heilige van een wereld zonder helden.

Politici weten dat. Ik herinner me levendig hoe Wouter Beke, toenmalig CD&V-voorzitter, hoog opliep met een boek getiteld Indignez-vous! Het verscheen in 2010 en was geschreven door Stéphane Hessel (1917-2013), een negentiger, wat zijn aaibaarheid aanzienlijk vergrootte. Waarover we ons precies moesten opwinden, herinner ik me niet meer. Het heeft ook weinig belang. De boosheid zelf was het opperste goed. Wees verontwaardigd!

De triomftocht van de woede maakt verzoening in de samenleving moeilijk. Immers, als na woede verzoening volgt, houdt dat een relativering van de woede in. Ze gaat op in iets dat superieur lijkt. Precies dat paradigma houdt vandaag geen stand. Voor veel tijdgenoten valt woede ethisch te verkiezen boven verzoening. Denk maar aan onverzadigbare woede over koloniaal verleden, achterstelling van vrouwen of toxisch leiderschap.

Katholieke traditie

Voor mensen die uit een katholieke traditie stammen, zoals bisschoppen en pausen, is dat een ondraaglijke gedachte. En toch moeten ze eraan wennen. Een duidelijke illustratie vormen de binnenkerkelijke dossiers van seksueel misbruik. Voor een goed begrip: dat misbruik is totaal verwerpelijk, de kerk als instituut schoot schromelijk tekort.

Opvallend is dat niet alle slachtoffers op dezelfde wijze reageren. Sommigen proberen tot verzoening te komen, na excuses van de daders of van het instituut, nu eens met, dan weer zonder therapie of financiële compensaties. Soms komt die verzoening effectief tot stand.

Kerkleiders moeten echter aanvaarden dat er ook een andere groep is. Die groep neemt van excuses nota en krijgt eventueel compensaties, dat wel, maar die zijn louter een eerbetoon aan de blijvende woede. Die zal nooit verminderen of opgaan in een of andere vorm van verzoening, omdat die een minimalisering of miskenning van de woede zou betekenen.

Vergiffenis

Verzoening geldt in bepaalde gevallen zelfs als een aantasting van de identiteit van wie woede koestert. Hetzelfde lot is voorheen geprezen begrippen als barmhartigheid of vergiffenis beschoren. Ze vinden moeilijk een plaats in de nieuwe hiërarchie van deugden waarin woede een toppositie bekleedt.

Een kenmerk van woede blijft, en Plato wist dat al, dat ze per definitie redeloos is. Woede spruit niet voort uit een rationele analyse. Iedereen kan en mag woedend worden, of de betrokkene daar goede argumenten voor heeft of niet. Opborrelende ‘echte’ gevoelens volstaan, uiteenlopende concepten van ‘rechtvaardigheid’, diverse invullingen van ‘slachtofferschap’. Wie woedend is, heeft altijd gelijk.

Kortom, de hoge status die woede geniet, leidt tot onverzettelijkheid en verhindert verzoening, die in toenemende mate als minder waardevol wordt ervaren.

Alle ijverige ‘verbinders’ ten spijt.

Benedictus van Nursia

Verzoening is verouderd

Monte Cassino gekraakt