Vrijdagavond rond 21 uur wil de politie van Anderlecht twee jongens op scooters interpelleren. De coronamaatregelen lieten moto- of scooterrijden enkel toe voor woon-werkverkeer. Bij de controle vluchtte één van de jongens, waarop de politie de achtervolging inzette. De scooter verdween in een met paaltjes afgezet steegje. Even later botste de scooter bij een inhaalmanoeuvre op de Nijverheidskaai frontaal op een politiecombi die onderweg was om bijstand te verlenen. De bestuurder, een jongen van 19, stierf ter plekke.

Zaterdag kookte het potje over in Kuregem, de Anderlechtse wijk waar de jongen woonde. In de buurt van metrostation Clemenceau kwamen jongeren samen om te protesteren. Gezien er een strikt samenscholingsverbod geldt, trad de politie kordaat op. Het kwam tot rellen, met vernielingen en brandstichting tot gevolg. Een politiecombi werd geplunderd en hierbij werd een dienstwapen buitgemaakt. Dat is tot op heden nog niet teruggevonden.

Hoe is het zo ver kunnen komen? Kuregem heeft een bedenkelijke reputatie. In 1997 braken er rellen uit nadat de politie een drugdealer doodschoot bij een controle. Sindsdien zijn er regelmatig relletjes geweest tussen de politie en groepen jongeren.

Directe aanleiding

Thomas Devos (straathoekwerker JES): ‘Adil was een jongen die bekend stond als een goeie gast die zijn best deed en respect had voor iedereen. Hij kwam regelmatig bij ons over de vloer. Ik heb er een facebookpost aan gewijd… Wanneer dan zoiets tragisch gebeurt komen alle frustraties naar boven. Natuurlijk, als het de goeien zijn die sterven, dan nemen de jongens die crapuleuze zaken uitsteken dit mee in hun analyse: het maakt niet uit of je goed of slecht bent, ze rijden je dood en er gebeurt toch niets mee. Dit is ook deels de reden waarom het ontploft is. De jongens identificeren zich met zo een gast: “het maakt niet uit wat ge doet, als ze u doodrijden zijt ge dood en nobody gives a fuck”. De Federale Reserve komt dan, er zitten een paar casseurs bij uit de wijk en het hek is van de dam. De bewoners van de wijk staan machteloos toe te kijken, zij willen dit helemaal niet, maar je kan het niet meer tegenhouden. De familie van het slachtoffer had opgeroepen om binnen te blijven, zij willen in alle sereniteit het onderzoek afwachten, maar een minderheid heeft daar geen oren naar,’

Gilles Verstraeten (gemeenteraadslid (N-VA), volksvertegenwoordiger Brussels Parlement, inwoner van Kuregem): ‘Politie en aanverwante zaken zijn de specialiteit van mijn collega in het parlement en Brussels gemeenteraadslid Mathias Vanden Borre. Hij volgt dat op de voet. Maar ik stel vast dat er hier een ongelofelijk wantrouwen heerst tegenover de politie. Da’s gevaarlijk. De politie doet gewoon haar werk en blijft dat doen, ook vandaag in moeilijke omstandigheden. Die jongeren hier hebben blijkbaar het gevoel buiten de samenleving te staan. Ze denken geen gelijk deel aan de openbare ruimte te hebben, die moeten ze op agressieve wijze veroveren op de samenleving en de gevestigde machten. Dit is hun wijk, en politie die de orde komt handhaven is een externe macht, een invasie. Dat zie je telkens weer: bij de rellen aan Lemonnier in 2017 of het vandalisme op nieuwjaarsnacht bijvoorbeeld. Voortdurend zie je dat ze de stad niet beschouwen als hún stad, het ontbreekt hen aan een identificatie met hun leefomgeving. In dat opzicht is er geen verschil met de voorgaande incidenten.’

Falend inburgeringsbeleid

Dit alles is het trieste eindpunt van decennialang onbestaand inburgeringsbeleid. De mensen werden aan hun lot overgelaten, deels omwille van desinteresse, deels door een naïef geloof in de multiculturaliteit. Ook vandaag is er nog geen verplichte inburgering. In 2017 werd hierover een ordonnantie aangenomen in het Brussels parlement, die begin dit jaar had moeten worden uitgevoerd.

Verstraeten: ‘Momenteel staan we nog nergens. In Vlaanderen is er al vijftien jaar een verplicht inburgeringstraject, maar hier in Brussel blijft het voluntarisme heersen. Zo slaag je er niet in de nieuwkomers effectief weerbaar in de samenleving te introduceren, met kennis van zaken. Ik heb de indruk dat de bevoegde minister Alain Maron (Ecolo) maar een koele minaar is van een verplicht inburgeringstraject. Hij beweert de ordonnantie te zullen uitvoeren zoals ze gestemd werd, maar we staan nog nergens. Er zijn ook bepaalde gemeenten, waaronder Anderlecht, die niet staan te springen om dit uit te voeren omdat de verantwoordelijkheid hiervoor voornamelijk bij hen komt te liggen’

Waar de overheid faalt, nemen alternatieve krachten het over

Verstraeten: ‘Bepaalde religieuze elementen promoten een islam die zich afzet tegen integratie. Meer bepaald de salafisten leggen de nadruk op een conservatieve religiebeleving en segregatie. Alles wat westers is, is haram. Dan is er nog het drugsmilieu dat erg actief is in de wijk. De grote jongens van dit netwerk hebben er alle baat bij dat die jonge gasten geloven dat ze in het normale arbeidscircuit geen toekomst hebben. Dat levert hen goedkope rekruten op om hun spul te verpatsen op straat. We moeten het geloof in het eigen kunnen bij de jeugd stimuleren, hen aantonen dat ze er wél bijhoren, dat ze een plaats hebben in de maatschappij. Wat hier zeker niet bij helpt is de ziekelijke neiging om achter alles discriminatie te zoeken. Ja, er is racisme, ja, discriminatie bestaat. Maar als er bij de veiligheidsdiensten op Brussels Airport Brusselse kandidaten worden geweigerd omwille van een strafblad heeft dat niets met discriminatie te maken, zoals Bernard Clerfait (DéFi, Brussels minister van werk) hardnekkig bleef beweren. De cijfers tonen duidelijk aan dat Brusselse geschikte kandidaten evenveel worden aangenomen als anderen. Als dan nog politici oproepen op Facebook om getuigenissen van discriminatie in die zaak te rapporteren, wordt je toch onwel? Die obsessie met een slachtofferrol helpt niemand. Steek je energie toch in constructieve zaken…’

Devos: ‘Ik heb gemerkt dat het aanbod van flexibele jobs zoals bij Deliveroo een alternatief biedt voor jonge gasten om iets te verdienen en zo uit de klauwen van het drugmilieu te blijven. Versta me niet verkeerd, Deliveroo heeft zijn problemen, het zijn geen topjobs, maar de kleine dealers verdienen ook amper iets. Je moet al behoorlijk wat bedrijfskundig inzicht hebben om je in die wereld staande te houden. Daarom dat het belangrijk is dat er degelijke sociale bescherming wordt voorzien in die flexijobs bij Deliveroo. Als er geen alternatieven zijn, belanden er velen op het slechte pad.’

Falend Huisvestingsbeleid

Verstraeten: ‘Er is een enorm probleem met huisvesting in de wijk. Sociale woningen zijn schaars, maar er wordt ook verkeerd omgesprongen met de beschikbare capaciteit. Er staan 40.000 mensen op de wachtlijst. Toch worden woningen voor het leven gegund, soms zelfs overgedragen op de volgende generatie. Het doel om de mensen een start te geven en hen voor te bereiden op reguliere huisvesting wordt zo voorbijgeschoten. De mensen die op de wachtlijsten staan hebben geen financiële middelen om op de reguliere huurmarkt iets te vinden en komen in de handen van huisjesmelkers terecht. Dit is schrijnend en er wordt niets aan gedaan.’

Devos: ‘De woonsituatie tart soms alle verbeelding. Vaak wonen hier gezinnen van vijf, zes personen in een woning van 40 vierkante meter. De ouders slapen in de leefruimte, de kinderen in de kamer. Huisjesmelkerij is een groot probleem. Nee, de overheid treedt hier quasi niet tegen op. De huurders zijn niet snel geneigd een klacht in te dienen tegen een huurbaas. Een lekkend dak is beter dan géén dak. Wanneer ze op de wachtlijst staan voor een sociale woning beslissen ze vaak de rit uit te zitten, ook al kan dit verschillende jaren duren.’

In die omstandigheden is het soms begrijpelijk dat de huidige lockdown moeilijker ligt bij de inwoners van de wijk. Het niet respecteren van de coronamaatregelen lag aan de basis van het incident op vrijdagavond…

Maar er is nog meer aan de hand in sociale-woning-land. Een diepgewortelde cultuur van zelfbediening en cliëntelisme staat garant voor de mismeestering van het omvangrijke Brusselse onroerend patrimonium. Herinner u de affaire samusocial waar burgemeester Yvan Mayeur (PS), en zijn OCMW-voorzitster Pascale Peraïta(PS) zich rijkelijk lieten betalen voor bestuursfuncties bij de daklozenorganisatie Samusocial. Toen bleek ook dat Peraïta al jaren in een woning van het OCMW woonde.

Falende justitie

Justitie speelt een belangrijke rol in probleemwijken. Ook hier loopt het al jaren fout in Brussel. De politie krijgt nu de opdracht repressief op te treden, maar jarenlang mocht er in de probleemwijken van de bevoegde burgemeesters niet opgetreden worden. Er mocht niet geprovoceerd worden. Daarbij komt dat de politie niet wordt gesteund door het vervolgingsbeleid van het parket.

Verstraeten: ‘Justitie is hier al te vaak een slechte grap, en de politie moet in aartsmoeilijke omstandigheden met de moed der wanhoop verder werken. Voor de echte rotte appels die de boel actief verzieken is justitie een draaideur. We zitten met extreem hoge recidivecijfers. Die rotte appels, die constant iedereen opstoken, krijg je er niet uit.’

Devos: ‘De politie is al jaren onderbemand. Na de aanslagen werd er een kanaalplan aangekondigd, maar alles is snel naar het oude teruggekeerd. Er is nog steeds een personeelstekort. Justitie pikt het ook niet op. Daders van zware feiten worden pas na vier jaar veroordeeld, terwijl men goed weet dat een straf zo snel mogelijk op de feiten moet volgen. Maar ook bij justitie is het personeelstekort nijpend. Sommige tribunalen zitten slechts aan 60% van de normale bezetting. In de gevangenissen is er quasi geen begeleiding. Als die er al is komt die van de imam of de moreel begeleider, soms van sociale assistenten, als je geluk hebt. Ik zie dat gasten die vrijkomen totaal geen kader hebben meegekregen om terug in de maatschappij te treden. Op papier hebben we een systeem, in de realiteit zie je dat dit ondergefinancierd is en niet werkt. Alle regeringen besparen, zowel links als rechts. Wanneer je wil inzetten op repressie moet je ook de middelen voorzien. Dat gebeurd momenteel niet.’

Falend onderwijs

In de Brusselse scholen loopt het al scheef sinds vorige eeuw. De scholen in de rand barstten uit hun voegen, het oude Brusselse kwaliteitsonderwijs verloor steeds meer prestige. Het roemrijke Heilig Hart College verdween, andere scholen kwijnden weg. De kwaliteit van het Franstalig onderwijs is ondertussen zo verwaterd dat de bewering dat het enkel nog werklozen aflevert gemeengoed geworden is.

Devos: ‘Er zijn geen werkingsmiddelen. Niet zo lang geleden waren er onlusten op het Athénée Andrée Thomas omdat er een week vooraf nog geen examenregeling was. Het lerarenkorps gaat daar in staking omdat er geen ondersteuning komt vanuit de koepel. Andere scholen sluiten zich daarbij aan. In het Athénée Toots Thielemans protesteren de leerlingen samen met de leerkrachten omdat het lang beloofde atelier voor de opleiding automechanica nog steeds niet ingericht is. Stel je voor, een opleiding automechanica zonder werkatelier. De leerlingen studeren er af zonder ooit een auto te hebben gezien… Dat is weinig hoopgevend.’

Langs Vlaamse kant wordt de laatste jaren dan weer volop geïnvesteerd in het Nederlandstalig Onderwijs (NO). Toch loopt ook hier niet alles van een leien dakje.

Devos: ‘De vorige minister van onderwijs heeft zwaar geïnvesteerd in plaatsen in het NO. Daar mag men toch wel trots op zijn. Velen kiezen hier voor. Je ziet het succes van St.-Guido, het Atheneum van Anderlecht… die gasten kennen Nederlands. Dat wordt ook een onderdeel van hun identiteit. Maar de leerkrachten zijn overbevraagd. De klassen worden groter, de opdrachten talrijker: gelijke kansen, inclusie,… Alles wordt complexer. Een leerkracht staat voor een klas met vijf ongeïnteresseerden, zes leerlingen met leerstoornissen, allemaal van verschillende aard… begin er maar aan… Ik sta niet in het onderwijs, maar ik vang wel de signalen op.’

Verstraeten: ‘Vanuit de Franse Gemeenschap bestaat er geen begrip voor de typische Brusselse situatie. De recepten die uit Wallonië komen houden geen rekening met de Brusselse realiteit en werken hier niet. De Franstalige scholen voelen zich in de steek gelaten en zakken steeds dieper in het moeras. Vandaar ook het –begrijpelijke– streven naar het annexeren van de bevoegdheid voor onderwijs door het gewest. Langs Vlaamse kant is dit echter onaanvaardbaar. We mogen als Nederlandstalige Brusselaars die bevoegdheid niet uit handen geven. Ik hamer er dan ook op dat we als Vlaamse Gemeenschap blijven investeren in het Brussels NO. We zijn op de goede weg, nu mogen we niet loslaten.’

Conclusie

Door decennialang –voornamelijk socialistisch– wanbeleid op verschillende domeinen is de situatie in de Brusselse migrantenwijken verrot. Het voorbeeld van Kuregem is schrijnend maar representatief voor andere migrantenwijken. In de jaren 80 van de vorige eeuw bleken de socialistische machthebbers (Henry Simonet en later Christian d’Hoogh) in Anderlecht geen interesse te hebben in de migrantenpopulatie en lieten ze de boel verkommeren. Achteraf werd, deels uit electoraal opportunisme, deels door naïviteit, een pamperbeleid gevoerd. Ondertussen is duidelijk gebleken dat men zonder actieve inburgering geen maatschappij kan opbouwen.

In de sector van de sociale woningen loopt het eveneens scheef. De Brusselse gemeenten beschikken over een enorm patrimonium, dat politiek mismeesterd wordt. Zelfbediening en cliëntelisme zijn schering en inslag.

De bestuurlijke chaos speelt een onmiskenbare rol. Zolang de negentien baronieën blijven bestaan, elk met haar eigen potentaatje, zal er niets fundamenteels veranderen. De rabiate Franstalige tegenwerking voor een eenmakend project lijkt vooral geïnspireerd door het wegvallen van politieke mandaten. Eigenbelang eerst, niet dat van de Brusselaar. Door de versnippering is het moeilijk om op het terrein een eenduidig beleid te voeren. De negentien burgemeesters doen hun zin en gijzelen de versnipperde politiediensten. Voorbeelden? Yvan Mayeur, Philippe Close, Philippe Moureaux,…

De politieke verantwoordelijkheid is verpletterend. Die verantwoordelijkheid ligt bij alle partijen, niet enkel bij de PS. In het Brusselse is er een politieke cultuur gevormd die synoniem is geworden voor corruptie, belangenvermenging en cliëntelisme. We kunnen in dat kader ook namen noemen als Paul Vanden Boeynants (CVP-PSC) en Michel Demaret (PSC). De Vlaams-Brusselse politieke kaste laat zich graag in dit systeem inschakelen. Tot nu toe is niemand er in geslaagd het tij te doen keren.

De recepten om uit deze chaos te breken zijn nochtans gekend: de bestuurlijke chaos reduceren door het afschaffen van de negentien gemeenten, actief werk maken van een verplicht inburgeringstraject voor nieuwkomers, investeren in een functionerend justitieel apparaat, om de scheefgetrokken situatie te remediëren en de rotte appels uit de mand te halen voor de rest aangestoken wordt, middelen vrijmaken om het onderwijs haar emancipatorische rol op te laten nemen en investeren in huisvesting, consequent aanpakken van misbruiken in de sociale huisvesting en huisjesmelkerij.

Repressie alleen zal niet baten, er moet ook opbouwend worden gewerkt. Het gaat hier niet om nieuwe recepten, enkel competente koks ontbreken. Zolang deze aanbevelingen niet ter harte worden genomen, blijft het dweilen met de kraan open…

Verantwoordelijkheidszin

Tot slot nog dit: Thomas Devos belde me vandaag nog met de boodschap dat de familie van de omgekomen jongen blijft oproepen tot kalmte in de wijk. Ze staan er op om het gerecht zijn werk te laten doen. Zaterdagavond was er een samenkomst aan hun woning die bedoeld was als steunbetuiging. Tijdens het opkuisen van de rellen werd die samenkomst eveneens met traangas uiteengedreven. Ondanks alles herhaalde de vader vanochtend in de pers zijn boodschap van sereniteit en kalmte, tegen geweld. Dit getuigt van een bewonderenswaardige verantwoordelijkheidszin, en dat mag ook vermeld worden.

Bernard Clerfait

Rellen in Anderlecht: waar loopt het fout?