Een langdurig conflict tussen de Europese Unie en China lijkt opgelost. Merkel en Macron pakken trots uit met een akkoord over eerlijke handelsrelaties qua investeringen in mekaars landen. Over de inhoud moeten ze het echter nog eens worden. Eigenlijk voerden de betrokken partijen dus een slecht stuk politiek theater op. Merkel koos tijdens de jacht voor haar politieke nalatenschap voor Realpolitiek. In China liggen ze allicht opnieuw in een deuk van het lachen.

Vele vragen

Het Comprehensive Agreement on Investment (CAI) met China moet ‘een ongekende toegang tot China voor Europese bedrijven’ bieden. Het akkoord is na talrijke pijnlijke online vergaderingen in 2020 – waar telkens China werd getergd over mensenrechten, hacking, spionage enzovoort – eindelijk op 30 december 2020 door Merkel en Marcon gesloten met de Chinese president Xi Jinping. Dit ‘princiepsakkoord’ genaamd Comprehensive Agreement on Investment (CAI) roept echter vele vragen op.

De discussie met China duurt al zeven jaar en Merkel had een akkoord op haar bucket list staan. Haar rapport voor het zesmaandelijkse Duitse roterende voorzitterschap is voorlopig immers erg mager: een miljardenbegroting en coronaherstelfonds in ruil voor toegevingen qua rechtsstaat, een Green Deal, een wankel brexitakkoord zonder democratische controle (dankzij artikel 217) en het behoeden van Turkije tegen sancties van de EU.

Ten koste van de mensenrechten

De last-minute brexitdeal moest haar laatste voorzitterschap een gouden randje geven. Net als bij het voorakkoord voor de brexit drong Merkel de EU te elfder ure nog een voorakkoord met China op. Op 30 december zal ze immers haar voorzittershamer doorgeven aan haar Portugese ambtsgenoot. De Realpolitik van Merkel maakt wel een eind aan eindeloos gepalaver met het Verenigd Koninkrijk, Turkije en de Volksrepubliek China. Uiteraard zoals bij elke Realpolitik ten koste van de mensenrechten.

Net als al enkele keren tevoren het afgelopen half jaar vergaderden de voorzitter van de Europese Raad Charles Michel, de voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen en de Duitse bondskanselier Angela Merkel (als tijdelijke voorzitster van de Europese Raad) met China. Merkwaardig genoeg was ook de Franse president Emmanuel Macron van de partij tijdens de videoconferentie waar zowel Michel als Von der Leyen zich presidentiële allures aanmaten.

Voorbarig

Het grote twistpunt waren de investeringen van Chinese bedrijven in de EU. Of beter gezegd het opkopen van Europese bedrijven door Chinese. Terwijl Europese bedrijven geen vestigingen kunnen openen in China en geen Chinese bedrijven kunnen overnemen, heeft China door de zeer liberale EU-regelgeving de vrije hand op de Europese markt. Dat Chinese bedrijven vaak onder staatscontrole staan en China staatssteun geeft en dus marktverstorend werkt, is al jaren een steen des aanstoots.

Het bereikte princiepsakkoord werd bezegeld in een videoconferentie. Een echte ondertekening van het akkoord volgt later. Naar buiten toe heet het akkoord nu te gaan over ‘wederzijdse bescherming van investeringen’. China gaat een ongeziene toegang tot zijn markt en economie bieden, tenminste dat belooft het persbericht van de EU. De ondertekening zal pas plaatsvinden nadat alle juridische en technische details rond zijn. Dit is diplomatieke taal om te zeggen dat het princiepsakkoord eigenlijk voorbarig is, maar dat alle partijen wilden uitpakken met een akkoord.

Emmanuel Macron

Na de mislukte EU-China-top van 22 juni en de eveneens mislukte videoconferentie van 14 september zat Merkel met een deadline op 30 december, wou ze deze pluim alsnog op haar hoed steken. Ook de Franse president Macron, die al in volle campagnemodus voor de Franse presidentsverkiezingen van 2022 zit, wou nog snel even een geurspoor achterlaten. Officieel heette het dat Macron aanwezig was omdat dit overleg een voortzetting is van het trilateraal overleg van maart 2019 in Parijs (met Merkel, Macron en Xi Jinping). De terechte vraag is echter wat Macron op een EU-China-overleg komt doen, terwijl andere regeringsleiders niet deelnamen. Officieel heet het dat de CAI tijdens het Franse EU-voorzitterschap in 2022 wordt geïmplementeerd.

‘China has committed to an unprecedented level of market access for EU investors, giving European businesses certainty and predictability for their operations. The Agreement will also significantly improve the level playing field for EU investors by laying down clear obligations on Chinese state-owned enterprises, prohibiting forced technology transfers and other distortive practices, and enhancing transparency of subsidies. EU companies will henceforth benefit from fairer treatment when competing in the Chinese market.’ Zo staat het in het persbericht. Dus het gelijke speelveld zal verbeteren (dus nog steeds niet gelijk zijn) en Europese bedrijven zullen soms fair worden behandeld.

Betere vooruitzichten op samenwerking

China zou ook ingestemd hebben met de normen van de ILO (International Labour Organization). De verwijzing naar de Internationale Arbeidsorganisatie gaat over dwangarbeid en slavernij. Deze organisatie die onderdeel is van het VN-systeem, werkt reeds met China over eerlijke arbeidsomstandigheden, maar het volstaat natuurlijk om de 187 lidstaten te bekijken en hun respectieve ratificaties van de ILO-conventies om vast te stellen dit verre van de EU-standaard af ligt.

Xi Jinping zou volgens de Franse krant Le Monde aan het Chinese communistische staatspersagentschap hebben verklaard dat het akkoord ‘de beslistheid aantoont waarmee China een hoge graad van openheid wil aanmoedigen’ en China zou de EU ‘sterkere institutionele waarborgen geven’ en ‘betere vooruitzichten op samenwerking’.

Mensenrechten

Dat het om grote bedragen gaat staat buiten kijf. De investeringen vanuit de EU in China na de brexit belopen 150 miljard euro. De Chinezen van hun kant investeerden voor 113 miljard euro in de EU. Ursula von der Leyen van haar kant feliciteerde zichzelf daarom op Twitter.

https://twitter.com/vonderleyen/status/1344278473494421505

Een goedkeuring van de CAI door het Europees Parlement zal trouwens problematisch blijken omdat de socialistische Europarlementariër Bernd Lange als voorzitter van de Commissie internationale handel al liet weten dat zonder het afschaffen van dwangarbeid (in China zijn gevangenissen een belangrijk onderdeel van de industriële productie) het Europees Parlement tegen stemt. Vooral de Oeigoeren, een islamitische minderheid, blijken naast massale vervolgingen ook voorwerp te zijn van gedwongen deelname van meer dan een half miljoen mensen aan de katoenpluk. In het princiepsakkoord belooft China om werk te maken van de ratificatie van tal van conventies van het ILO. Veel beloven en weinig geven, doet de gek in vreugde leven.

Bernd Lange

Merkel forceert akkoord EU en China

‘Een tweede CETA kan niet meer’