‘Ik loop al enkele dagen over iets na te denken, namelijk wat loopt er nu eigenlijk fout bij VRT en VTM? Ik heb de indruk dat beide zenders naar elkaar zitten te kijken en hetzelfde brengen. Ik krijg ook de indruk van een paard dat op hol is geslagen en dat men maar niet kan stoppen.’ De woorden van een vriend: we wisselen geregeld van gedachten over de toestand.

Vooraf twee dingen. Ja, ik zie ongeveer alle nieuwsprogramma’s (het is een verslaving), maar ik ben niet genoeg geïnformeerd over de binnenkant van VTM. Wel via velen over die van de VRT, en ik zal dus daarop focussen. Ook al omdat een openbare omroep van iedereen is, in alle betekenissen.

En ja, bij de VRT zit er goed volk, dat geregeld goed werk levert. Maar dat is wat we mogen/kunnen verwachten. Meer zelfs: wat wordt gebracht moet gemiddeld beter zijn. Als het is zoals de rest, vervalt een belangrijke reden om publiek geld te stoppen in een publieke omroep.

De VRT-bashers

Dat het hier dan toch gaat over wat minder goed is, wat wilt u: treinen die op tijd aankomen zijn geen nieuws; voor nieuws heb je de spoorwegramp. En bij de openbare nieuwsdienst denderen er veel treinen van de sporen.

Merkwaardig genoeg kan een instituut dat gespecialiseerd zou moeten zijn in kritische vragen zelf niet met kritische vragen overweg. Wie reacties van de VRT op kritiek op de VRT verzamelt, kan er een aristoteliaanse cursus over de verschillende soorten drogredenen mee maken.

Wat er uitspringt zijn de ad hominem en de bad company argumenten. Na ‘X zegt dat…’ komt er niets over wat X zegt, maar wel ‘We kennen X. Hij is bevriend met Y en Z, en die kennen we ook; allemaal lid van ABC, en we weten waarvoor die staan: ze zijn de omroep slecht gezind, het zijn VRT-bashers.’ Einde verhaal. Ik heb lang gedacht dat dat een handige, retorische tournure was, maar dat klopt niet. Het is erger: ze menen het, ze vinden dit werkelijk een argument.

Ik breng het te berde omdat mijn mailende vriend het verhaal vertelt van een hem bekende professor die af en toe wordt uitgenodigd in de studio. Toen die over de volgens hem eenzijdige coronaduiding enige aanmerkingen maakte, waren de reacties vanuit de omroep naar verluidt ronduit grimmig, met nog een paar boze sms’en nadien.

De monopolist

Mij doet dat denken aan de reacties van de oude BRT die alleen de eigen logica zag. Eigenlijk toen de typerende reactie van de monopolist. Al is dat tegelijk een sleutel: als het over duidingsprogramma’s gaat, bestaat dat monopolie in feite nog altijd.

Een monopolist met een redactionele pensée unique, waarbij gemeenplaatsen uitgroeien tot waarheden die gedachteloos worden aangenomen. Meer zelfs, en daar zijn talloze getuigenissen over: wie intern probeert een andere gedachte te formuleren, weet snel hoe laat het is. Journalistieke deontologie wordt versmald tot een corporatistische belangenverdediging van het Huis.

Al is dat niet het enige. Journalisten leven, net zoals politici, vaak in een bubbel. Maar alleen journalisten kunnen het zich veroorloven die nooit te verlaten. De luchtmatras waarop je kan blijven drijven tot je pensioen, zei ooit een Canvasbaas. Politici daarentegen moeten er geregeld uit: anders worden ze niet (her)verkozen.

Af en toe schrikt men bij de omroep wel op. Als uit onderzoek blijkt dat de benadering van de coronacrisis gewoon de uitvoering van het plan Van Ranst is. Dan zwijgt men, maar wie goed kijkt, ziet wel dat Van Ranst plots minder uitgenodigd wordt. Dat is zo waar dat hij vorige vrijdag in De Afspraak daarover een opmerking kreeg. Telt u het maar na: vóór het onderzoek van professor Stefaan Walrave, en nadien.

De experts

Onze duidingsmonopolist heeft dus op zijn beurt experts met een monopolie georganiseerd. De experts, dat was een man of vier-vijf die ook ongeveer hetzelfde zeiden. Bleek trouwens dat die hun communicatie ook stroomlijnden. Dat de (hoofd)redactie niet zag dat die experts eigenlijk in geen tijd waren geëvolueerd van virologen naar niet-verkozen politici, met alle trucs en streken eigen aan de soort, is onvoorstelbaar.

Bovendien zijn de experts van het vaste clubje allemaal ook beleidsadviseurs. Professor Hendrik Vuye heeft erop gewezen dat die gehouden zijn tot discretie. Vuye kan dat veel beter uitleggen, maar het gaat om rechtspraak van de hoogste instanties bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Voor de omroep was dat niet eens een vingerwijzing.

Andere gedachten werden systematisch geweerd. Eén voorbeeld: de Leuvense professor Bert Blocken, die aanklaagt dat de experts het belang van ventilatie over het hoofd hebben gezien, blijkt, als we zijn tweets mogen geloven, dat nooit hebben mogen uitleggen. De vergelijking die Walrave maakte met de radio en televisie in allesbehalve democratische regimes was maar een kleine overdrijving.

De grotbewoners

Anders dan sommige anderen geloof ik niet dat daar een echte strategie achter zit. Het heeft veel meer weg van de grotbewoners van Plato: die keken ook alleen maar televisie, en ze waren daar tevreden mee. Buiten de grot lag de echte wereld, maar wat op het scherm kwam, was voldoende.

De arts en academicus Hendrik Cammu legde in Het Laatste Nieuws de vinger op de wonde. Hij zei dat hij met verbazing had gekeken naar de ‘parade van zogenaamd onfeilbare specialisten en adviseurs die iedere dag live hun ei kwamen leggen op televisie en plots experts bleken in een virus dat op 1 januari 2020 nog totaal onbekend was’. En dan komt er een zin als een huis: ‘Dat ongebreidelde narcisme heeft veel schade aangericht.’

Schade ook aan de omroep zelf. Wie honderd keer van Ranst opvoert en één keer de genuanceerd denkende Geert Noels, en dan vindt dat men evenwichtig bezig is, tja, dat is de grotbewoner dus. Toen een aantal Franstalige virologen klaagden over eenzijdige communication anxiogène (angst verwekkend) van de GEMS, zeiden ze: ach, die Franstaligen… Als het uitkomt, trekt men bij de VRT — geheel tegen de eigen overtuiging in — zelfs de Vlaamse kaart.

De openbare nieuwsdienst

Voor alle duidelijkheid: ik vind dat een openbare omroep actie mag voeren opdat zoveel mogelijk mensen zich zouden laten vaccineren. Dat is algemeen belang. Op dat punt bestaat er ook een traditie die Vlaanderen vooruit heeft geholpen. Dat gaat van de ABN-actie in de jaren zestig tot Plant een boom in de vroege jaren zeventig en Kom op tegen kanker anno nu. Maar een openbare nieuwsdienst moet zich daar niet mee inlaten.

Want de staatsomroep die maar één gedachte toelaat is een betreurenswaardig relict van het verleden. Het statuut van onafhankelijke redactie is geen papier waarop staat dat je een onafhankelijke redactie bent. Je moet dat bewijzen, verdienen. Zoals de GB zijn klanten. Maar inderdaad, het paard is op hol geslagen. En er dient zich vooralsnog niemand aan die het kan stoppen.

Bert Blocken

De grotbewoners van de Reyerslaan