Ruim 5 miljard euro investeerde de Europese Unie de voorbije jaren in een speciaal noodfonds dat de illegale migratie vanuit Afrika moest afremmen. In een kritische doorlichting uit de Europese Rekenkamer (ERK) nu stevige twijfels bij de impact van al dat europees geld. Bovendien rijzen er ook pertinente vragen over het respect voor de mensenrechten in een aantal van de Afrikaanse partnerlanden.

Het zogenaamde EU-noodfonds voor Afrika zag het daglicht in 2015, toen de illegale migratie vanuit Afrika al enkele jaren spectaculair de hoogte inging. Die trend zette zich in de periode 2015-2023 overigens ook gewoon door, zo blijkt uit cijfers van het Europese grensbewakingsagentschap Frontex.

In de top tien van belangrijkste herkomstlanden van migranten die illegaal de EU binnenkwamen, zitten vijf Afrikaanse landen: Marokko, Tunesië, Guinee, Nigeria en Algerije. Met de oprichting van een speciaal noodfonds hoopte Europa beter te kunnen inspelen op de diepere oorzaken van die illegale migratie.

De focus lag daarbij voornamelijk op drie regio’s: de Sahel, de Hoorn van Afrika en Noord-Afrika. In de periode 2015-2023 vloeide er zo al ruim 4,4 miljard euro naar die regio’s. Dat geld was grotendeels afkomstig uit het Europese Ontwikkelingsfonds en uit de EU-begroting. Daarnaast spijsden ook een aantal EU-lidstaten en andere Europese landen het fonds met nog eens 623 miljoen euro.

Impact

In een uitgebreide analyse van die steun plaatst de Europese Rekenkamer nu grote vraagtekens bij de aanpak én de impact van al die projecten. De kritiek loopt – wellicht niet toevallig – opvallend parallel met die op andere grote Europese fondsen: te veel versnippering, onvoldoende controle en te weinig impact.

Dat is niet zo verbazingwekkend. De Europese centen uit het migratienoodfonds vloeiden in totaal immers naar zomaar eventjes 248 verschillende projecten in 27 Afrikaanse landen. Die zetten onder meer in op werkgelegenheidsprogramma’s, conflictbeheer en lokale initiatieven om illegale migratie en gedwongen ontheemding tegen te gaan.

De strijd tegen illegale migratie vanuit Afrika staat immers hoger dan ooit op de politieke agenda van de Europese Commissie

Dat is, zo onderstreept de Europese Rekenkamer, ook vandaag geen overbodige luxe. De strijd tegen illegale migratie vanuit Afrika staat immers hoger dan ooit op de politieke agenda van de Europese Commissie. Maar tegelijk stelt de ERK vast dat een aantal aanbevelingen die in 2018 werden gedaan – toen het noodfonds nog min of meer in de startblokken stond – amper werden opgevolgd.

Erger nog: van de 115 projecten die onderzocht werden, waren er 33 al niet meer operationeel tijdens een controlebezoek. Van 66 andere projecten was de verdere levensvatbaarheid hoogst onzeker.

Groepsverkrachtingen

‘De gebruikte indicatoren voor de resultaatmonitoring tonen niet aan dat de resultaten die gerapporteerd werden ook echt duurzaam zijn. Al evenmin kan worden aangetoond dat de Europese projecten de diepere oorzaken van instabiliteit, illegale migratie en ontheemding in Afrika aanpakken’, stelt Bettina Jakobsen, de ERK-auditeur die het rapport opmaakte.

‘Verspreide steun zonder strategische focus heeft nauwelijks impact. We stellen ook vast dat het noodfonds nog altijd veel te breed mikt, en dat er te weinig aandacht is voor de risico’s voor de mensenrechten bij sommige Europese projecten.’

Dat laatste – in theorie nochtans altijd een zeer belangrijk uitgangspunt van de Europese Commissie – blijkt nogmaals uit een schokkend stuk dat onlangs in The Guardian verscheen. Getuigenissen daarin lijken erop te wijzen dat er ook EU-geld vloeit naar Tunesische grensbewakers die beschuldigd worden van groepsverkrachtingen van vrouwelijke migranten in Tunesische grensregio’s.

De Europese Commissie zelf ontkent die beschuldigingen.

Rapporten

Bijzonder pijnlijk is ook de vaststelling van de Europese Rekenkamer dat de ‘vernieuwende’ aanpak van het noodfonds — waarbij er enkel financiering wordt toegekend voor een project op basis van concreet bewijsmateriaal — een stevige slag in het water is.

Zo werden er ruim honderd projecten gefinancierd op basis van rapporten die onder meer de oorzaken van conflicten en illegale migratie nader onderzochten. Alleen blijkt nu dat het overgrote deel van die rapporten pas werd gepubliceerd nadat de som geld voor de desbetreffende projecten al was vastgelegd.

De aanbevelingen van de ERK laten dan ook weinig aan de verbeelding over: ‘Bij toekomstige ontwikkelingsfinanciering met vergelijkbare doelen moet de Europese Commissie specifieke geografische gebieden en subsidieontvangers meer op basis van bewijsmateriaal selecteren. Daarnaast moet ze ook de risico’s voor de mensenrechten beter in kaart brengen en preventieve maatregelen nemen.’

Bettina Jakobsen

EU-migratiefonds voor Afrika: veel geld, weinig resultaten

Europese Rekenkamer geeft Europese Commissie stevige veeg uit de pan