De uitslag van de verkiezingen in de deelstaat Berlijn houdt een belangrijke les in voor de sociaaldemocratische bondskanselier Olaf Scholz (SPD). De christendemocraten gaan er op vooruit en de groenen winnen aan zelfvertrouwen.

De verkiezingen in de stadstaat Berlin moesten op zondag 12 februari 2023 worden overgedaan. Bij de verkiezingen van 26 september 2021, die gelijktijdig met de Bondsdagverkiezingen plaatsvonden, waren er enkele ‘pannes’ opgetreden: in sommige kieslokalen ontbraken stembiljetten en in andere werd er zelfs na sluitingstijd verder gestemd.

Wil van de kiezer

In december 2021 hadden sociaaldemocraten (SPD), Grüne en Die Linke (kortweg Rot-Rot-Grün of R2G) besloten hun sinds 2016 bestaande coalitie voort te zetten. Gisteren moesten ze zich weer aan de wil van de kiezer onderwerpen, net zoals de christendemocraten (CDU) die ook op federaal niveau in de oppositie zitten, de liberalen (FDP) en de rechts-nationalisten van de Alternative für Deutschland (AfD). De grote thema’s die de 2.442.049 stemgerechtigde Berlijners bezighouden zijn woningmarkt, verkeer en straatgeweld. In de ogen van vele Duitsers en niet alleen de inwoners is Berlijn een stad die prijsgegeven is aan de verloedering, een stad in verval.

De CDU trok onder leiding van lijsttrekker Kai Wegner naar de kiezer met de belofte de zaken nu eens ‘grondig’ te willen aanpakken. Zijn partij wordt daarvoor beloond met een winst van 10,2 procent tegenover 2021. Met 28,2 procent van de stemmen heeft ze 48 van de 147 zetels in het Abgeordnetenhaus, het deelstaatparlement van Berlijn (een winst van achttien zetels). Voor Friedrich Merz, de nationale voorzitter van de CDU die Scholz graag het vuur aan de schenen legt, is dat natuurlijk een opsteker in het vooruitzicht van de Bondsdagverkiezingen in de herfst van 2025.

Afgestraft

De SPD, die de rood-rood-groene coalitie leidt, komt op 18,4 procent. Dat is een verlies van drie procent. De Groenen behalen met 18,4 procent, net zoals hun sociaaldemocratische coalitiepartner, 31 zetels. Waar de SPD van Franziska Giffey, de Regierende Bürgermeisterin (zoals de regeringsleider van de deelstaat Berlijn heet), haar slechtste resultaat sinds 2001 behaalt, lijden de Groenen een minimaal verlies van een halve procent en boeten ze één zetel in (de SPD vijf). Dat sterkt hun zelfvertrouwen en belooft ook voor de samenwerking tussen SPD en Groenen op federaal niveau weinig goeds. Het wringt nu al tussen bondskanselier Scholz en Annalena Baerbock, zijn groene minister van Buitenlandse Zaken.

Die Linke staat traditioneel sterk in het ‘oosten’: met 12,3 procent lijdt ze een verlies van 1,9 procent, maar heeft ze toch nog 21 zetels (een verlies van drie). De FDP, die in Berlijn in de oppositie zit, geraakt met 4,7 procent niet boven de kiesdrempel. Waarschijnlijk wordt ze er ook voor afgestraft dat ze als coalitiepartner van SPD en Groenen op federaal niveau als ‘te links’ of niet als weerbaar genoeg wordt waargenomen door haar achterban. De AfD scoort net zoals Die Linke goed in Oost-Duitsland. Ze klimt van acht naar 9,1 procent en behaalt zestien zetels (plus drie).

Voorkeur

Voor de vorming van de ‘Senat’ (de deelstaatregering van Berlijn) dienen zich twee opties aan. De eerste is dat R2G voortboert met 83 zetels, de tweede dat de CDU het heft in handen neemt met ofwel SPD ofwel Groenen (een meerderheid van 79 zetels). Bettina Jarasch, de topkandidaat van de Groenen, zou liefst van al de rood-rood-groene coalitie voortzetten. Die voorkeur heeft ze al voor de verkiezingen uitgedrukt, ook al sluit ze gesprekken met de CDU niet uit. Gemakkelijk zou een zwart-groene coalitie (naar de respectievelijke partijkleuren van CDU en Grüne) niet zijn, omdat de Groenen op het vlak van mobiliteit bijvoorbeeld de auto radicaal uit het centrum van Berlijn willen bannen.

Voor de tweede optie, die van de CDU als leidinggevende met als partner ofwel SPD ofwel Groenen, spreekt wel dat de christendemocraten de grote winnaar van de deelstaatverkiezingen zijn. Ze hebben een duidelijk mandaat van de kiezer gekregen om aan de slag te gaan. De drie regerende partijen daarentegen verliezen samen 5,3 procent en negen zetels. Ze hebben ook niet samen campagne voor hun coalitie gevoerd. Ze waren het beroemde woord van generaal-veldmaarschalk Helmuth von Moltke niet indachtig: ‘Getrennt marschieren, vereint schlagen.’ (‘Je mag apart opmarcheren, maar je moet wel met vereende krachten toeslaan.’) Vooral SPD en Groenen zagen elkaar als concurrenten in de slag om de gunst van de kiezer.

Rechts gestemd

De coalitievorming zal dus niet gemakkelijk worden, en de tijd van regeren is al zo kort. De maanden sinds september 2021 tellen immers mee. De volgende verkiezingen zijn gepland voor de herfst van 2026. Het is alvast duidelijk dat de Berlijners meer rechts hebben gestemd (zowel voor het centrumrechts van de CDU als het rechtsradicaal van de AfD).

Dat een centrumrechtse partij als de FDP – of wat de Duitsers ‘bürgerlich’ noemen uit smetvrees voor het woord ‘rechts’ – uit het Abgeordnetenhaus vliegt, is juist omdat ze binnen de federale ‘verkeerslichtcoalitie’ aan profiel heeft verloren. Wie zich in de handen kan wrijven is Merz. Zelfs als de CDU niet zou regeren in Berlijn heeft ze de SPD op regionaal niveau alvast de loef afgestoken en jaagt ze bondskanselier Scholz de daver op het lijf.

Bettina Jarasch

De sociaaldemocraten krijgen in Berlijn op hun donder