Op 26 december 1985 wordt Dian Fossey, Amerikaans gedragswetenschapster die jarenlang gorillagroepen observeerde in de bergwouden van Rwanda, met ingeslagen schedel aangetroffen in haar hut in de provincie Ruhengeri. De daders worden nooit gevonden, ondanks sterke aanwijzingen in de richting van de Rwandese overheid. Ze werd 53.

Dian Fossey, geboren in San Francisco (Californië), werd bekend bij een breder publiek door de film Gorillas in the Mist, met Sigourney Weaver in de hoofdrol (1988). Aanvankelijk volgt Dian een opleiding tot ergotherapeute. In 1963 reist ze voor het eerst naar Oost-Afrika. Ze bezoekt de beroemde opgravingsite van Louis Leakey in de Olduvai Gorge en heeft haar eerste ontmoeting met gorilla’s in Kabara (Congo).

De paleontoloog Leakey heeft ook speciale belangstelling voor het gedrag van mensapen. Hij zet Jane Goodall uit voor veldonderzoek naar chimpansees in Tanzania en Birutė Galdikas voor een soortgelijk project over orang-oetans in Borneo. Fossey begint voor hem in 1966 een langetermijnonderzoek naar het gedrag van berggorilla’s.

Na enige tijd accepteren de berggorilla’s Dian Fossey in hun midden. Ze slaagt erin te filmen hoe de berggorilla’s haar gezicht aanraken en met haar communiceren. Ze laat zien hoe jonge dieren aan haar zorg worden toevertrouwd en hoe ze bij haar op schoot mogen slapen. Fossey observeert de gorillagroepen jarenlang. Dit geeft haar tot dan toe onbekende inzichten in hun familiestructuren, hun onderlinge relaties en gedragspatronen. Met financiële steun van onder andere de Leakey Foundation organiseert Fossey de parkwacht en vernietigt ze stropersvallen.

Dankzij haar documentaires en artikelen in National Geographic wordt Fossey bekend in vakkringen, maar ze blijft wetenschappelijk controversieel vanwege haar methodologie. In 1974 promoveert ze aan de universiteit van Cambridge bij Robert Hinde. Fossey vecht tegen stropers, voor het behoud van Virunga National Park en mobiliseert al haar krachten om het wereldpubliek te overtuigen van de noodzaak om de gorilla’s te beschermen. Daarbij gedraagt ze zich soms onhandelbaar tegenover Afrikaanse regeringsvertegenwoordigers. Ze wordt beschouwd als een moeilijk persoon. De lokale bevolking noemt haar Nyirmachabelli, ‘de vrouw die alleen in het bos woont’.

De Canadese auteur Farley Mowat wijst er in zijn biografie van Dian Fossey op dat er in haar hut een gevecht plaatsvond met haar moordenaar(s). Het is zeer waarschijnlijk dat Fossey is vermoord door mensen die haar zagen als een obstakel voor de toeristische/financiële exploitatie van de gorilla’s.

De Rwandese autoriteiten probeerden herhaald Fossey het land uit te jagen. Ze weigeren Fosseys visum te verlengen. Maar het lukt haar om via een sympathieke hoge immigratieambtenaar een nieuw visum voor twee jaar te krijgen. Mowat gelooft dat de verlenging van haar visum Fosseys doodvonnis was. Degenen die probeerden Fosseys onderzoekscentrum af te pakken, waren volgens Mowat voornamelijk de Rwanda Tourism Board en buitenlandse natuurbeschermingsorganisaties (WWF, AWF, FPS en Mountain Gorilla Project). Die hadden vaak donaties ingezameld in Fosseys naam, zonder dat dit geld naar Fossey of haar onderzoek was gegaan.

Volgens haar wens wordt Fossey begraven op het gorillakerkhof dat ze vlakbij haar onderzoeksstation had aangelegd.

Birutė Galdikas

Vandaag 1985: ‘gorillavrouw’ Dian Fossey vermoord, Amerikaanse ethologe – omdat ze het toerisme in de weg staat?