Tijdens de wereldbeker in Rusland (2018) zei sportjournalist Karl Vannieuwkerke in de loop van het studiogesprek voor de neus weg dat ze de lopende discussie tussen Jan Mulder en de andere gast moesten afronden want dat ze de samenvattingen van de andere wedstrijden van de FIFA moesten uitzenden. Een vreemde opmerking. Beslist de eindredactie van de nieuwsdienst of de sportdienst niet wat uitgezonden wordt? Na een twee jaar lange strijd tot voor de Raad van State blijkt inderdaad dat de VRT allerlei moet uitzenden van de FIFA. Van talkshows tot kant-en-klare reportages gemaakt door FIFA.

WOB

Ondergetekende stelde een vraag over die opmerking van Karl Vannieuwkerke op 27 juni 2018 aan de VRT en kreeg een zeer vijandig antwoord. Omdat de VRT geen openheid van zaken wou geven diende ondergetekende een WOB-aanvraag (Wet Openbaarheid van Bestuur, zie verder) in bij de openbare omroep.

De reacties waren ronduit vijandig en denigrerend. De manifeste weigering op de WOB-aanvraag in te gaan, is voor een organisatie met de grootste nieuwsredactie van Vlaanderen vreemd. Een vraag op basis van de WOB of wet openbaarheid van bestuur is een aanvraag op basis van artikel 32 van de Grondwet en het Vlaams decreet van 26 maart 2004 in verband met de openbaarheid van bestuur. Elke onderzoeksjournalist is genoodzaakt die wet en dat decreet in te roepen om beleidsdocumenten vast te krijgen.

Dat ambtenaren tegen transparantie zijn, is soms begrijpelijk. Journalisten komen meestal geen vragen stellen over positieve zaken. Dat een nieuwsorganisatie werkend met publieke middelen tegen transparantie is, terwijl ze die zelf wel eisen van zowat iedereen, is stuitend. Siegfried Bracke schreef het eerder op Doorbraak(30 juni 2020). Bracke had het over het besteden van het belastinggeld, maar weinigen zouden vermoeden dat de VRT naast pudeur over toplonen, ook over de werking van de nieuws- en sportredacties weigert open kaart te spelen.

Eisen van de FIFA

De vragen waren nochtans niet zo vreemd. De eerste e-mail aan de persdienst van de VRT vroeg deze journalist: ‘Ik zou graag vernemen welke eisen Fifa aan de VRT oplegt. Samenvattingen, uitzenden van kant-en-klare programma’s, uitzenden van intro’s… Tonen van sponsors…’. De reactie van Anne Stroobants was: ‘Mogen wij u vragen voor welke publicatie u deze informatie opvraagt, aub?’.

Na wat stekelig heen en weer e-mailen en dreigen met een WOB-aanvraag antwoordde Stroobants: ‘Wij kunnen u deze informatie niet verstrekken. De overeenkomst met FIFA bevat een vertrouwelijkheidsclausule zodat we alle informatie i.v.m. de inhoud van de overeenkomst en de uitvoering ervan strikt confidentieel dienen te behandelen. Ook het decreet openbaarheid van bestuur (artikel 16,6°), voorziet trouwens dat een overheidsinstantie bestuursdocumenten waarvoor een confidentialiteitsverplichting geldt niet openbaar mag maken.’

Een duidelijk antwoord

De volgende e-mail van deze inktkoelie was wat duidelijker:

‘Karl Van Nieuwkerken heeft nochtans in de rechtstreekse uitzending al toegegeven dat ze van elke match samenvattingen moeten tonen in de talkshow. Dus die vertrouwelijkheid is reeds opgeheven.

Ten tweede gaat artikel 16 daar niet over. U bedoelt allicht artikel 13 paragraaf 6: “als het om bestuursdocumenten gaat die informatie bevatten die door een derde werd verstrekt zonder dat hij daartoe verplicht werd en die hij uitdrukkelijk als vertrouwelijk heeft bestempeld, tenzij die persoon met de openbaarmaking instemt.” Dit gaat over natuurlijke personen en privacy niet over voorwaarden in een contract dat de openbare omroep uitzendverplichtingen en commerciële voorwaarden oplegt.

Mijns inziens dienen extra voorwaarden die aan een nieuwsdienst en aan de programmering van een openbare omroep opgelegd worden in ruil voor uitzendrechten beschouwd te worden als niet geprivilegieerd.

Het gaat hier over hoe de VRT dus betaalt om reclame te mogen uitzenden en betaalt om inmenging in de eigen redactie te krijgen. Ik ga hier zeer open over schrijven en wil alle kanten van dat verhaal behandelen. Als de VRT goede argumenten heeft om de eigen opdracht ondergeschikt te maken aan contractuele beperkingen zal ik die heel aandachtig en onbevooroordeeld behandelen.

Bij deze wil ik dus expliciet een beroep doen op het decreet openbaarheid van bestuur van 26 maart 2004.

Ik zou graag de beleidsdocumenten zoals richtlijnen aan de sportredactie, nieuwsredactie i.v.m. de wereldbeker voetbal en de uitzendverplichting voor programma’s aangeleverd door de FIFA die voor, tijdens en na het WK moeten uitgezonden worden, van de VRT ontvangen. Ik besef ook wel dat andere zenders diezelfde criteria opgelegd krijgen en ik ken de standpunten van de redacties bij de NOS en de BBC.

Het lijkt me essentieel dat er documenten moeten zijn waar de directie de medewerkers inlicht over de beperkingen qua vrije nieuwsgaring, het niet betrekken van de statutaire redacties (met redactiestatuut) in bepaalde geprogrammeerde uitzendingen…

U begrijpt dat ik allicht beroep ga aantekenen bij eventuele weigering.

Het is geenszins mijn bedoeling sensatie te maken tijdens het WK. Mijn insteek is die van het recht om te weten waarom wat uitgezonden wordt, waarom FIFA meer te zeggen heeft dan een redactie, waarom FIFA kan bepalen wat uitgezonden wordt en wanneer.

Waarom de juridische dienst van de VRT, die nochtans de beheersovereenkomst moeten naleven, met bepaalde contractuele eisen instemde? Enzovoort.

Niet de VRT is het onderwerp, maar de contracten die aan een openbare omroep opgelegd worden.’

Met een afwijzend antwoord van de VRT

Op 12 juli 2018 antwoordde Linda Van Crombruggen in opdracht van Bob Vermeir dat ze niet akkoord gaan met enkele stellingen uit mijn mail. Een overeenkomst brengt volgens dat antwoord wederzijdse rechten en plichten met zich mee.

‘ VRT zal evenwel geen enkele modaliteit toelaten die op enigerlei afbreuk zou doen met [‘aan’.nvdr] haar fundamentele redactionele autonomie. De uitzendingen van de live-wedstrijden en de studioprogramma’s vallen trouwens niet onder de redactionele verantwoordelijkheid van de nieuwsdienst, maar van de sportredactie. Ik kan u verzekeren dat er voor het WK voetbal betreft geen enkele afspraak werd gemaakt die zou strijden met de fundamentele redactionele autonomie van VRT.’

Sport-showbizz

Dus sportjournalisten zijn eigenlijk showbizz-figuren? Redactiestatuten gelden blijkbaar niet als het uitzendingen van FIFA of UEFA-matchen gaat. Maar de vrije nieuwsgaring kreeg vervolgens een zeer vreemde invulling en meteen weet de lezer waarom die reclameschermen steeds in beeld moeten tijdens interviews:

‘Het is ons niet duidelijk wat u precies bedoelt met de opmerking als zou VRT “betalen om reclame uit te zenden”. Dit is absoluut niet het geval. Wellicht verwijst u naar het feit dat het binnen de sportwereld inderdaad niet ongebruikelijk is dat een sportfederatie naast de vergoeding in cash die de betrokken omroep betaalt, eveneens een aantal voordelen in natura contractueel bedingt, zoals het uitzenden van billboards voor hun sponsors voor en na het programma. De aldus bedongen sponsorruimte is dan ook te beschouwen als een vergoeding in natura aan de sportfederatie in ruil voor het verwerven van bepaalde uitzendrechten.’

Voordelen in natura

Dus de VRT biedt naast geld ook voordelen in natura om sportprogramma’s te mogen uitzenden. Waar bartert de VRT verder om ‘nieuws’ te krijgen? Vervolgens weigerde Van Crombruggen nog eens de wob-aanvraag te honoreren op basis van ‘de artikelen 13,6° en 14, 1° en 3° van het decreet inzake openbaarheid van bestuur’.

Om met een nog vreemder argument aan te komen, verklaarde ze het volgende: ‘VRT heeft trouwens FIFA gecontacteerd met de vraag of zij bereid zou zijn om in te stemmen met de openbaarmaking. FIFA heeft hier geen toestemming voor gegeven, waardoor wij uw verzoek dienen af te wijzen.’

In beroep

Dus tekende deze journalist beroep aan bij de beroepscommissie betreft openbaarheid van bestuur. Die stelde de aanvrager op 24 augustus 2018 volledig in gelijk. ‘Het beroepschrift van de heer Lode Goukens d.d. 13 juli 2018 tegen de weigeringsbeslissing van de VRT wordt als ontvankelijk en gegrond beschouwd.

De argumentatie was o.a.: ‘Overwegende dat de beroepsinstantie bijgevolg van oordeel is dat het algemeen belang van de openbaarheid van bestuur, gelet op de openbare rol van de VRT en haar decretale opdracht, ook hier prevaleert op een eventueel economisch belang van de FIFA of VRT/EBU met name hun positie bij toekomstige onderhandelingen over nieuwe licentieovereenkomsten;’

De beroepscommissie ging uitvoerig in op alle argumenten die de VRT hen bezorgd had en één van de overwegingen was zeer duidelijk:

‘[…]mocht er toch sprake zijn van een economisch, financieel of commercieel belang dat door de openbaarmaking zou aangetast worden (quod non) de beroepsinstantie in elk geval van oordeel is dat het belang van de openbaarheid her zwaarder doorweegt aangezien de VRT als overheidsinstantie betaald wordt met belastinggeld en de burger bijgevolg het recht heeft om te weten welke verplichtingen de VRT heeft bij het afsluiten van een licentieovereenkomst met de FIFA; dat het immers om een belangrijke overeenkomst gaat met heel wat uitzendverplichtingen in hoofde van de VRT waaraan heel wat zendtijd besteed wordt en met een grote maatschappelijke impact gelet op de grote interesse bij de bevolking voor de voetbalwedstrijden van de Worldcup op televisie; dat de beroeper specifiek aanhaalt dat hij wil onderzoeken in hoeverre de uitzendverplichtingen opgelegd door de licentieovereenkomst de (redactionele) autonomie van de VRT beperken; dat de beroepsinstantie van oordeel is dat meer transparantie en een mogelijk openbaar debat hierover effectief van maatschappelijk belang zijn gelet op de openbare functie van de VRT en de bepalingen van het Vlaamse Mediadecreet, dat de stelling van de VRT dat de burger op basis van de uitzending zelf kan beoordelen of er al dan niet sprake zou zijn van enige vermeende afbreuk aan de redactionele autonomie van de VRT, niet kan gevolgd worden, aangezien de burger louter op basis van de uitzendingen niet kan weten of deze uitzendingen en hun bijzonderheden volledig autonome beslissingen van de VRT zelf zijn, dan wel contractuele verplichtingen op basis van de licentieovereenkomst; dat ook het argument dat de Vlaamse regulator voor de Media alle nuttige inlichtingen vertrouwelijk kan opvragen in het kader van haar opdracht om toe te zien op mogelijke schendingen van het algemeen belang van de openbaarheid van een bepaling van het Vlaamse Mediadecreet, niet overtuigt om het algemeen belang van de openbaarheid van bestuur ondergeschikt te maken aan de economische, financiële of commerciële belangen van de VRT; dat deze formele bevoegdheid van de Vlaamse Regulator voor de Media immers niet verhindert dat elke burger het recht heeft om op basis van de relevante informatie zijn eigen opinie hierover te vormen en desgevallend het maatschappelijk debat te openen en/of hierover een klacht in te dienen bij de Vlaamse Regulator voor de Media; dat hij hiervoor dan wel over de nodige stukken dient te beschikken; dat de beroepsinstantie bijgevolg vaststelt dat uitzonderingsgrond van artikel 14, 1° van het openbaarheidsdecreet ten onrechte ingeroepen werd;”

VRT Gaat in beroep

Deze overweging is snoeihard voor de geheimzinnigheid van de VRT, maar de VRT weigerde niettemin zich neer te leggen bij deze zeer gemotiveerde beslissing en ging in beroep bij de Raad van State.

Op het doorsturen van de beslissing aan de VRT op 24 augustus 2018 kwam van de VRT geen reactie, maar op 10 september 2018 berichtte Bruno Asscherickx, de Vlaamse ombudsman en voorzitter van de Beroepsinstantie dat de VRT het recht heeft om ‘onze beslissing aan te vechten bij de Raad van State’.

Het Vlaamse Gewest was de tegenpartij in de procedure bij de Raad van State. De auditeurs van de Raad van State beslisten dat de journalist ook betrokken was en vroegen om tussen te komen, maar volgens een jurist hield dit voor de journalist het risico in op veroordeling tot gerechtskosten en besloot deze journalist dat de Beroepsinstantie grote jongens waren die de taak wel alleen afkonden.

Raad van State geeft VRT ongelijk

De Raad van State nam zijn tijd, maar op 9 juni 2020 kwam de Raad van State met een arrest. Op 18 juni stuurde ondergetekende de VRT het arrest door met de vraag om de documenten eindelijk te ontvangen. Bob Vermeir beweerde op 21/6 dat de VRT het arrest nog niet ontvangen had, in antwoord op de e-mail waar het arrest als bijlage bij zat.

Opnieuw hoopte de VRT door niet te reageren dat de journalist zou opgeven. Zelfs op een herinnering op 30 juni dat desnoods een kortgeding zou volgen, volgde geen reactie. Een bericht aan de Beroepsinstantie hierover leidde tot een boze e-mail van de Beroepsinstantie aan de VRT met het arrest nogmaals in bijlage. De boodschap luidde: ‘Indien dit niet gebeurd is voor vrijdag 3 juli as., zal de beroepsinstantie zelf overgaan tot uitvoering, zoals bepaald door artikel II.50 §3 Bestuursdecreet.’

Bijna zeven uur later stuurde Anabel Coremans van de VRT een wetransfer link naar amper twee documenten (de media rights manual van de FIFA en het contract met de EBU) en het dreigement dat de FIFA en EBU gerechtelijke stappen zouden nemen tegen de journalist. De richtlijnen aan de redactie en andere beleidsdocumenten ontbraken volledig, maar het vermoeden dat de VRT verplicht allerlei uitzond en uitzendt, kon reeds gelezen worden in de twee documenten.

‘FIFA TV” means (i) the global magazine programme of approximately five (5) to twenty-six (26) minutes in duration (net of advertising breaks) featuring a review of FIFA’s activities and football in general and which is, as at the date of this Agreement, known as “FIFA Fütbol Mundial”; and (ii) the annual “FIFA Ballon d’Or” television programme, in each case produced by, or on behalf of, FIFA.” (EBU-overeenkomst)’

Opgelegde uitzendingen van FIFA aan VRT

In het Media Rights Handbook uit 2017 staan verontrustende zaken zoals ‘Enforcement of FIFA Guidelines and reporting obligations’ FIFA stuurt dus enforcers af op de VRT om te controleren of de VRT zich aan de ‘reporting obligations’ houdt.

De live uitzending van een match (waar tenslotte alles om draait) is tot in de kleinste details gereglementeerd. Voor de match moet minstens drie minuten voor het begin de feed van de FIFA uitgezonden worden. Om de reclame te tonen. Indien er verlengingen of penalty’s zijn dan moet de VRT minstens 20 seconden blijven uitzenden alvorens af te breken tijdens de pauze. Uiteraard omwille van een commerciële boodschap met de sponsors. Na de pauze moet minstens 30 seconden voor de hervatting uitgezonden worden. Uiteraard weer om de sponsors van de FIFA te tonen. Indien er penalty’s zijn mag niet meer onderbroken worden tot na de penalty’s.

Bij de transmission obligations staat uitdrukkelijk dat de VRT Support Programming moet maken en uitzenden voor en tijdens de Worldcup. Tevens is de VRT verplicht om de zestiendelige reeks Road to van 26 minuten per aflevering van FIFA uit te zenden nog voor de Wereldbeker start. Van februari 2018 tot juni 2018 moest de VRT tevens 16 afleveringen van de 26-minuten durende Preview Series uitzenden. Ook is er een maandelijks 2018 FIFA Worldcup Magazine. Geen van deze programma’s is door journalisten gemaakt en de redactionele autonomie van de VRT Sportdienst is van geen tel.

Verplicht praatprogramma

De VRT moest een losstaand Round-Up Programme uitzenden van minimaal 45 minuten per match. Daarin moesten hoogtepunten van minimaal 10 minuten per match van die dag in zitten. Hier had Karl Vannieuwkerken het dus over bij zijn slip of the tongue. Verder moest de VRT de ‘sociale campagne’ van de FIFA uitzenden en minimaal twee promotionele spots per match. Spots aangeleverd door FIFA uiteraard.

De VRT moest ook drie maanden van tevoren de FIFA haar programmatie voorleggen ter goedkeuring. Na het tornooi moet de VRT haar kijkcijfers en analyse bezorgen aan FIFA. In bepaalde landen moest dat elke dag ’s nachts.

Marketing

Het is te begrijpen dat de VRT niet graag uitkomt voor deze inmenging in de redactionele autonomie. Blijkbaar vinden ze het zo erg dat ze liever procederen dan openheid van zaken te geven over de reden waarom de kijker wát ziet bij voetbal. Dat de VRT prat gaat op het redactiestatuut en de onafhankelijkheid van haar redacties is na deze onthullingen niet langer vol te houden. Bij een commerciële deal kan de partnerorganisatie gewoon haar eigen programma, gemaakt door een marketing-afdeling, opleggen en laten uitzenden op kosten van de Vlaamse belastingbetaler.

De Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) deelde af een toe een boete uit van een paar duizend euro omdat Jeroen Meus aan sluikreclame deed. Om het culinair te houden: dat zijn pekelzonden. Misschien moet het Vlaamse Parlement en de VRM eens een serieuze doorlichting maken om te kijken of enkel FIFA deze condities kan opleggen. UEFA, ASO en andere sportorganisatoren hebben immers dezelfde machtspositie. Wie kan nog een talkshow tijdens de Tour de France of tijdens een groot sportevenement bekijken zonder te bedenken: juist dat moeten ze contractueel door onze strot rammen.

Bob Vermeir

VRT betaalt om reclame FIFA uit te zenden