De documentairereeks Tegenwind van journalisten Alain Grootaers en Jakobien Huisman sleepte dinsdagavond de publieksprijs in de wacht op de Ultimas, de Vlaamse cultuurprijzen. Dat was duidelijk niet naar ieders zin. Vooral de mediapartners Knack, VRT en Radio 1 lijken de uitslag maar moeilijk te kunnen verkroppen.

Half maart 2022 dook Tegenwind op in de lijst van genomineerden voor de Ultimas publieksprijs. Iedere burger kan zo’n nominatie toevoegen. Het is dan aan de stemmers om te bepalen wie er wint. In totaal stonden zo’n 134 kandidaten op de lijst.

Rien Emmery, aka Arbiter of Tweets

Op 19 maart is dat de aanleiding voor Rien Emmery, een twitterfenomeen bekend als ‘ArbiterOfTweets’ die doorgroeide tot factchecker bij Knack en later ook bij VRT, om een stukje te schrijven waarin hij de makers en de gasten van tegenwind framet als complotdenkers en anti-vaxxers. Emmery is nogal obsessief gefixeerd op dissidenten en andersdenkenden. Mensen die zijn denkbeelden niet delen, krijgen geheid het etiket ‘complotdenker’ of ‘wappie’ opgekleefd. De auteurs/organisatoren van het Wintermanifest en het Lentesymposium zijn eveneens een geliefkoosd doelwit van de man.

In zijn stuk beticht hij de makers en gasten van Tegenwind van het verspreiden van leugens en desinformatie. Verder vraagt hij zich af wat een documentairereeks tussen de genomineerden van een cultuurprijs te zoeken heeft ’tenzij we natuurlijk complotdenken beschouwen als een innovatief fictiegenre.’ Volgens Emmery zorgt de nominatie van tegenwind voor controverse. Zoveel zelfs, dat de nominatie tijdelijk uit de lijst verwijderd werd.

Door tegenwind geobsedeerde trollengroep

Emmery vergeet wel te vermelden hoe die tijdelijke verwijdering tot stand kwam. Want die controverse, die speelt zich toch vooral af in de hoofden van een fijne schare gepassioneerde verdedigers van het officiële narratief. Mensen die het moeilijk hebben met tegenspraak en die dat graag categoriseren onder de term ‘complotdenken’. Zij hebben zich verenigd in een besloten facebookgroep met de nietsverhullende naam ‘Geblokkeerd door Complotdenkers support group’. Als ondertitel hanteren ze de leus ‘Stop violating me with your different opinion!’.

Mede-oprichter van de groep is ene Brecht Decoene, algemeen secretaris van SKEPP, de groep die in 2020 psycholoog Mattias Desmet, één van de gasten van Tegenwind, nog met de prijs ‘De Skeptische Put’ bedacht. Een prijs die de vereniging, als bewakers van De Ware Wetenschap, reserveren voor beoefenaars van pseudo-wetenschap. Medebeheerder van de facebookgroep is Nathalie van Raemdonck, doctoraalstudente aan de VUB en verbonden aan het Hannah Arendt Instituut. Zij zit in de groep onder het pseudoniem ‘Nathalie Van Raendom’. Prominente leden van de groep zijn onder meer Brecht Castel en Karin Eeckhout, collega-factcheckers van Emmery bij Knack.

Vanuit de facebookgroep werd opgeroepen om klacht in te dienen bij de organisatoren van de Ultimas tegen de nominatie van Tegenwind. Van Raemdonck riep op om vooral niet te vergeten de argumentatie van de website Tegenwindmolens, een anonieme website opgericht om Tegenwind aan te vallen, te vermelden bij de klacht. Op basis van die klachten werd de documentairereeks tijdelijk uit de lijst van genomineerden verwijderd. Tijdelijk, want al snel zagen ze bij de Ultimas in dat er geen reden was om de nominatie te schrappen. Ze werden overstelpt door vragen over het waarom van de verwijdering. Na dit incident begonnen de stemmen voor tegenwind pas echt massaal binnen te lopen.

Kabinet Jambon verbaasd door heisa

Wij contacteerden het kabinet van Vlaams cultuurminister Jan Jambon om opheldering te vragen over het gebeurde. ‘Wij hebben die hele heisa met enige verbazing over ons heen zien komen’, zegt Olivier Van Raemdonck, woordvoerder van Jambon. ‘Wij hebben contact opgenomen met de organisatoren om te vragen wat daar precies is gebeurd. Op dat moment was de fout al terug rechtgezet. Onze vraag heeft daar geen invloed op gehad. Wij moeien ons overigens vanuit het kabinet niet met die prijzen en de jurering. Dat is aan de jury en -voor de publieksprijs- aan het publiek. Wij hebben er geen enkele moeite mee dat een deelnemer die kritisch staat tegenover het beleid een cultuurprijs zou winnen.’

En nu heeft Tegenwind dus de publieksprijs gewonnen. Emmery lijkt te beschikken over een glazen bol. De winnaar van de publieksprijs werd namelijk pas onthuld tijdens de live uitzending. Strikte geheimhouding was het ordewoord. Twee minuten na het openen van de – mogelijk verzegelde – enveloppe met de naam van de winnaar, verscheen op de site van de VRT een stuk van Emmery waarin hij de makers en de gasten van Tegenwind nog eens aanviel. Nu stelde hij zich ook vragen bij de bedoelingen van de makers, die zich volgens hem verrijken met donaties en nu ook met € 10.000 prijzengeld, afkomstig van de Vlaamse belastingbetaler. Hij beschuldigt hen ook van het orchestreren van een sociale mediacampagne. Alsof niet alle genomineerden hun fans aansporen voor hen te stemmen.

VRT lijkt eigen dotatie in vraag te stellen

Alain Grootaers laat het allemaal niet aan zijn hart komen. ‘Wij waren eerlijk gezegd verbaasd toen we hoorden dat we op de lijst met genomineerden voor de publieksprijs stonden. Wij hebben ons zelf daar in elk geval niet opgezet. Ik wil overigens de man of vrouw die ons nomineerde hartelijk bedanken, evenals de vele mensen die ons gesteund hebben.’

‘Maar echt, heel die controverse is te gek voor woorden. Alsof wij van deze reeks rijk zouden worden. De fondsen die we ophaalden via crowdfunding zijn volledig gebruikt om de productiekosten te betalen. Emmery verwijt ons ook dat we toegang vroegen voor onze voorstelling in de Koningin Elisabethzaal en dat we een boek verkopen. We zijn toch ver gekomen wanneer je je schuldig moet gaan voelen voor het schrijven van een boek of het organiseren van een evenement.’

Ook cameraman/regisseur Marl Sanders, die de prijs in Antwerpen in ontvangst nam in naam van het hele team, kan de beschuldigingen van verrijking maar matig smaken. ‘Ik ben mee in dit project gestapt omdat ik vond dat ook kritische stemmen aan bod moesten komen. Wanneer ik alle uren die ik in Tegenwind gestoken heb zou optellen, kom ik nog niet aan tien cent per uur. Als geld mijn motivatie zou zijn, zijn er lucratievere tijdsbestedingen.’

Na de prijsuitreiking kreeg Sanders de vraag of het wel kies was om geld van de Vlaamse overheid aan te nemen om hen te bekritiseren. ‘Een beetje een vreemde vraag, niet? Zeker als die komt van een journalist van de VRT. Die worden gefinancierd door de Vlaamse overheid. Een deel van die middelen moeten toch – hoop ik – besteed worden aan het kritisch bevragen van diezelfde overheid. Eigenlijk trekken ze met die vraag hun eigen bestaansrecht in twijfel.’

VRT volhardt

Tijdens het laatavondjournaal op VRT ging de framing door. Daar mocht journalist Tim Verheyden Tegenwind nog eens komen duiden als een bende verspreiders van leugens en desinformatie. Verheyden haalt een uitspraak van Sam Brokken aan om die bewering te staven. ‘Het is steeds hetzelfde waar ze mee afkomen,’ zucht Brokken. ‘Verheyden komt weer af met mijn uitspraak over 15% van de patiënten op de ICU die aan de beademing zouden liggen. Ik heb de nieuwsredactie op de hoogte gebracht dat die 15% gaat over jaarbasis, terwijl zij die uitspraak blijven framen door ze te laten slaan op een piekmoment.’

‘De VRT nieuwsredactie weet dus goed waar die uitspraak op slaat, maar ze weigeren dat recht te zetten en blijven dit zo brengen om hun beschuldigingen te kunnen staven. Daaruit blijkt dat ze bij de VRT heel hardleers zijn en niet willen weten van enige vorm van zelfreflectie. Laat staan dat ze kunnen toegeven dat het anders is gelopen dan ze zelf twee jaar lang hebben volgehouden. Het wordt een beetje zielig. Voor het grote publiek blijven wij ondertussen leugenaars en anti-vaxxers. Dat is spijtig. Daar zullen de Ultimas niet veel aan verhelpen.’

Dankbaar voor steun publiek, plannen voor toekomst

Daar kijken Grootaers en Sanders anders tegen aan. ‘Het doet deugd dat we op zoveel steun kunnen rekenen’, zegt Grootaers. ‘Die prijs is toch een erkenning van het publiek. Ik ben er van overtuigd dat veel mensen zich hebben opgetrokken aan de reeks en daar troost in hebben gevonden. De reeks is ondertussen meer dan vijf miljoen keer bekeken.’

‘Wat wij met het prijzengeld gaan doen? We willen dat gebruiken om verder op een kritische manier thema’s aan te kaarten die nood hebben aan een debat. Een tegengeluid laten horen, de discussie aanzwengelen. Over die plannen kan ik nog niets kwijt. Ze staan nog in de kinderschoenen. Maar we hebben zeker nog plannen. Want de democratie is gebaat bij debat en open discussie. Diegenen die ons nu weer aanvallen lijken daar anders over te denken.’

Ondertussen vragen we ons af of Rien Emmery stilaan geworden is wat hij beweert te bestrijden: een complotdenker. Hij lijkt namelijk een complot te zien van complotdenkers en anti-vaxxers om het geld te roven dat eigenlijk bedoeld is voor de Vlaamse cultuursector. Alsof een documentairereeks geen cultuur zou zijn.

Tegenwind van Alain Grootaers verschijnt begin juni en is aan een voorintekenprijs én gratis verzending hier te bestellen in onze webwinkel.

Brecht Castel

Tegenwind wint Ultima Publieksprijs met bizar veel heisa tot gevolg

Factchecken op laag water