In het Verenigd Koninkrijk is men tegenwoordig – naast heel wat andere zaken zoals de al-dan-niet Russische gifaanval op Britse bodem of de vermeende opmars van antisemitisme binnen Labour – in de ban van het schandaal met Cambridge Analytica waarbij miljoenen data van Facebook werden misbruikt. De kwestie doet vragen rijzen in welke mate die data werden gebruikt om het resultaat van de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden. Of meer nog: de uitslag van het brexitreferendum.

Democratie bedreigd

In hoeverre is de democratie in gevaar? Die vraag stelden Nic Cheeseman, professor aan de universiteit van Birmingham, en Brian Klaas van de London School of Economics zich. Verkiezingen vervalsen om aan de macht te blijven, blijkt vandaag voor tirannen populairder dan geen verkiezingen te houden. De twee onderzoekers staven deze stelling in een boek dat eind april verschijnt. In How to Rig an Election halen ze tal van voorbeelden aan. Voor het weekblad The Spectator schreven de heren een bijdrage die een tipje van de sluier lichtte. Het blad maakte er ook een podcast van.

Het schaduwspel van Cambridge Analytica

Verkiezingen vervalsen is een ‘global game’ geworden. De twee heren reisden de wereld rond om verkiezingen te observeren. In het duistere ‘global game’ spelen ook Britse bedrijven in mee. Wat bedoelde de geschorste Alexander Nix van Cambridge Analytica immers dat zijn bedrijf ‘het gewend is om met verschillende vehikels in de schaduw te werken’? Een uitspraak die Cheeseman en Klaas verontrust. Ze vermoeden een groter schandaal dan het huidige dataschandaal. Ze wijzen er ook op dat de campagne van Donald Trump en het Britse ministerie van Defensie gebruik maakten van Cambridge Analytica.

Democratie als façade

Ze zagen uit eerste hand hoe digitale middelen vandaag onderdeel uitmaken van de gereedschapskist van de dictator. Despoten gebruiken vandaag verkiezingen als een façade voor de almacht van een dictator. Met miljoenencontracten worden er ‘experts’ aangetrokken om het ‘juiste’ resultaat te bewerkstelligen. Klaas en Cheeseman nemen de presidentsverkiezingen van Kenia als één van de voorbeelden. Cambridge Analytica ontving 6 miljoen dollar om de campagne van de zittende – en winnende – president Uhura Kenyatta te ondersteunen.

In Azerbeidzjan lanceerde de president, Ilham Aliyev, een speciale verkiezingsapp voor iPhone. De app zou de gebruiker op de hoogte houden van de resultaten terwijl het tellen van de uitslag volop aan de gang was. Het werd als een voorbeeld van transparantie verkocht. Alleen behoorlijk jammer dat het eindresultaat van de presidentsverkiezingen op de app al bekend werd gemaakt vooraleer de stembussen openden. ‘De technologie werd gebruikt om het proces te fixen, niet om het te ondersteunen’, schrijven de academici in The Spectator.

Internet wordt meer geloofd dan de werkelijkheid

Ze ontmoetten in Colombia ene Andrés Sepúlveda in de gevangenis van Bogota. Hij wordt door Klaas en Cheeseman omschreven als ‘een pionier in de business van het hacken van verkiezingen’. In 2005 stal hij data van politici om toegang te krijgen tot gegevens van kiezers en donors. Hij verdiende er grof geld mee. ‘Zodra ik doorhad dat mensen meer het internet geloven dan de werkelijkheid, zag ik in dat ik de macht had om mensen alles te laten geloven’, verklaarde Sepúlveda aan de Britse wetenschappers.

Tijd om terug te vechten

Het gebruik van internetdata is niet zaligmakend. ‘Je zult een overtuigde Remainer niet omtoveren in een fervente Brexiteer’, schrijven ze verwijzend naar het Britse EU-referendum. Maar de data kunnen worden aangewend om kiezers te overtuigen om te gaan stemmen of om thuis te blijven. Burgers die doorgaans geen interesse tonen in politiek of nog niet hebben uitgemaakt wat te kiezen, zijn echter heel beïnvloedbaar. Hen ‘bombarderen’ met gepersonaliseerde boodschappen, inspelend op angsten en verlangens, kan effectief werken. De ongeïnformeerde kiezer blijft thuis, een fout geïnformeerde kiezer kan opdagen. ‘Things don’t necessarily need to be true, as long as they’re believed’. Een Brits pr- en adviesbureau, Bell Pottinger, adviseerde de campagne van de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma om raciale spanningen in het land te voeren. Het bewijst dat het gebruik van data verkiezingen beïnvloedt en vooral absolute heersers helpt aan de macht te blijven.

Nic Cheeseman en Brian Klaas zijn de mening toegedaan dat bedrijven zoals Cambridge Analytica striktere regulering nodig hebben. Ontwikkelingshulp moet voor hen gekoppeld worden aan het democratische gehalte van die samenlevingen. De democratie ligt wereldwijd onder vuur door een coalitie van dictators en multinationals. ‘Het wordt tijd dat we terugvechten’, schrijven ze.

Brian Klaas

Hoe vervals je verkiezingen