Hoeveel toeval kan een dossier aan? Kan een buitenlands bedrijf dat nog nooit eerder een mondmasker produceerde, dat niet over een eigen website beschikt en dat gelinkt wordt aan belastingparadijzen toevallig toch beter uit een offerte-aanvraag komen dan een rist bekende Belgische textielspelers? Kan zo’n bedrijf het toevallig ook nog eens halen met de duurste prijsofferte, voor mondmaskers made in Vietnam? En kan de kwaliteitsnorm voor die bewuste mondmaskers toevallig — en cours de route — ook nog eens worden aangepast?

Essentiële informatie onvindbaar

De verhuur van wagens en lichte bestelwagens: dat is volgens de NACE-code (Nomenclature générale des Activités économiques dans les Communautés Européennes) de hoofdactiviteit van Avrox SA. Officieel gevestigd in de rue de Bastogne 12 in Luxemburg, waar overigens ook nog een hele rist andere bedrijven hun domicilie hebben. Mocht u deze zomer een tripje plannen naar het groene groothertogdom en daar graag ook een huurwagen reserveren, dan blijft u bij Avrox wellicht toch op uw honger zitten. Een telefoonnummer om zo’n wagen te reserveren, is merkwaardig genoeg niet terug te vinden. En ook een website om zelf een fraaie bolide uit te kiezen ontbreekt.

Of het bedrijf solvabel is, daar heeft u als klant ook al het raden naar: essentiële financiële informatie is immers onvindbaar. Niet meteen een bedrijf dat u als consument gigantisch veel vertrouwen zou inboezemen, maar toch mocht Avrox op 5 mei een flesje champagne ontkurken. Toen liep immers het nieuws binnen dat de Belgische overheid bij hen in eerste instantie 15 miljoen herbruikbare mondmaskers zou bestellen. Te leveren tegen 24 mei, a rato van 2,5 euro per stuk.

Gisteren, net geen twee weken na de oorspronkelijke deadline, bleek Avrox amper 6,7 miljoen van de beloofde 15 miljoen maskers geleverd te hebben. Los van die eerste 15 miljoen kreeg het Luxemburgse bedrijf op basis van het raamcontract met de Belgische overheid ook nog eens uitzicht op een levering van nog eens 34,5 miljoenmondmaskers extra. Of die bestelling nog doorgaat is niet zeker, nu zowat elke zichzelf respecterende naaiclub in ons land zich intussen ook massaal op de stikmachine gestort heeft. Alleen: 50 miljoen maskers, dat vraagt toch al snel enige logistieke én productiecapaciteit, en dus haakten een aantal Belgische bedrijven al meteen noodgedwongen af omwille van deze vereiste. Terwijl onze textielindustrie nochtans al sinds eind maart in overleg was met de opeenvolgende ‘ministers van mondmaskers’.

Defensie en mondmaskers?

Avrox kreeg het order toegewezen vanuit het kabinet van minister van Defensie Philippe Goffin (MR). Mocht u zich nu afvragen wat nu precies de link is tussen mondmaskers en defensie: die is er eigenlijk niet. Pas eind april belandde het mondmaskerdossier — dat tot dan toe op de tafel van minister Geens lag — plots bij Defensie. De nood was immers hoog, en blijkbaar waren vooral de snelheid en de efficiëntie van de aankoopdienst van Defensie doorslaggevend bij de verhuis naar het kabinet Goffin.

Intussen had Defensie aan Creamoda — de koepel van Belgische textielbedrijven — ook al voorgesteld om als contractant op treden in zo’n raamcontract voor de levering van 50 miljoen maskers. ‘Dat kon uiteraard niet, vermits wij een sectorfederatie en geen bedrijf zijn,’ reageert Erik Magnus, directeur van Creamoda. ‘En eerlijk gezegd: dit zou Defensie zelf toch ook moeten beseffen? Dit was gewoonweg een onrealistische eis, net zoals de vraag om binnen dat korte tijdsbestek 50 miljoen maskers te produceren.’

Daarop besloot het kabinet Goffin om een Europese aanbesteding uit te schrijven. ‘Het is ons tot vandaag een raadsel waarom de overheid de gezondheid van de bevolking toevertrouwt aan dergelijke bedrijven,’ geeft Magnus aan. ‘Zeker nadat er gedurende bijna twee maanden overleg had plaatsgevonden tussen de federale regering en onze Belgische bedrijven, die wél specialisten van medische en beschermkleding zijn.’

Geen openbare aanbesteding

Hamvraag in deze: hoe is Defensie dan bij Avrox beland? Een bedrijf dat niét actief is in de productie van mondmaskers of beschermkledij, dat geen eigen website heeft en dat nooit eerder voor Defensie werkte. Daar komt nog bij dat het hier over een open onderhandelingsprocedure zonder voorafgaandelijke bekendmaking ging. Het was geen openbare aanbesteding, en ze werd dus ook nooit gepubliceerd. De andere bedrijven die een offerte indienden, hadden ofwel al veel langer een relatie met Defensie of een andere overheidsdienst als leverancier, of ze hadden zich al veel eerder aangemeld bij de speciale taskforce van minister De Backer die bevoegd is voor het beheer van de medische hulpmiddelen.

Die vraag wierp ook N-VA Kamerlid Michael Freilich, die zich de voorbije weken in dit dossier vastbeet, minister Goffin voor de voeten tijdens één van de commissiezittingen de voorbije weken. Het antwoord bleek verbazingwekkend eenvoudig: ‘via de website van Defensie’. Het bedrijf in kwestie kwam dus bij het kabinet Defensie terecht, en niet omgekeerd. In de veronderstelling dat het effectief zo gelopen is, dringt zich dan meteen een tweede vraag op: terwijl tal van gespecialiseerde Belgische textielbedrijven door Defensie niét weerhouden werden voor de productie van de mondmaskers, werd uitgerekend een autoverhuurder zonder enig track record in die sector wél weerhouden. Nu kan Avrox uiteraard perfect een postbusbedrijf zijn dat zelf niets produceert maar waarachter andere producenten schuilgaan — heel wat reguliere Belgische bedrijven produceren zelf ook in het buitenland — het blijft natuurlijk merkwaardig dat net die gereputeerde aankoopdienst van Defensie met uitgerekend zo’n amper te traceren bedrijf in zee gaat. Voor een contract waarvan de totale waarde kan oplopen tot 120 miljoen euro. En in de wetenschap dat de Belgische textielindustrie op dat moment ook al wekenlang vragende partij was om zelf mondmaskers te produceren.

‘Ik geloof niet dat iemand die in deze business totaal geen achtergrond of geloofwaardigheid heeft en zelfs niet over een eigen website beschikt plots zomaar, via een eenvoudig mailtje, bij Defensie kan binnenraken en dan nog weerhouden wordt ook,’ reageert Michael Freilich. ‘Ook al omdat enkele Belgische bedrijven die in deze wél een bewezen expertise hebben, me intussen bevestigden dat ze zelfs nooit een antwoord ontvangen hebben op eerdere mails gestuurd die zijzelf naar de vorige ‘”inisters van mondmaskers” hadden gestuurd.’ En dus rijst automatisch ook de vraag door wie het Luxemburgse postbusbedrijf — in deze overigens vertegenwoordigd door de Franse voetbalmakelaar (!) Brice Erniquin — dan wel getipt werd over deze aanbesteding. En waarom. Of zoals Freilich het verwoordt: ‘Zelf zou ik nog geen tweedehandsauto kopen bij zo’n postbusbedrijf zonder enig bewezen track record, maar de Belgische overheid vertrouwt hen blijkbaar wel een contract ter waarde van potentieel 120 miljoen euro toe.’

Referenties

Hoe dan ook, tussen 28 april en 3 mei voerde het kabinet Defensie een marktconsultatie uit bij zowat 160 bedrijven. Als resultaat van die consultatie werden finaal 41 bedrijven weerhouden en aangeschreven door Defensie. Volgens de gunningsbeslissing hadden dertig bedrijven op 4 mei, de deadline om in te tekenen, ook effectief een offerte ingediend. Zij moesten garanderen dat ze logistiek in staat waren om in een bijzonder beperk tijdsbestek, met als deadline 24 mei, 18 miljoen mondmaskers te produceren. Bovendien sprak het contract ook over een totale afname van 50 miljoen maskers.

Doorbraak redactie | Doorbraak.be

De marktconsultatie van Defensie voor de mondmaskers. Klik op de afbeelding om een grotere versie te downloaden (pdf).

Ze moesten daarnaast ook enkele referenties insluiten die aantoonden dat ze eerder al ergens 250 000 mondmaskers hadden afgeleverd, en ze moesten bewijzen dat ze ook administratief aan alle vereisten van de offerte konden voldoen. Defensie hanteerde dus zowel administratieve als kwalitatieve en kwantitatieve criteria. Finaal bleken amper vier bedrijven aan alle gestelde criteria te voldoen.

Daarna neemt het verhaal nog maar eens een vreemde wending. Enkele Belgische modebedrijven getuigden intussen dat hun offerte werd afgewezen omdat ze geen bewijzen konden voorleggen dat ze in het verleden al 250 000 mondmaskers met goed gevolg hadden geproduceerd. Terwijl ze, naar eigen zeggen, wél zo’n referenties hadden meegestuurd. Een van die bedrijven was Anti-Chute, een groothandel in werkkleding uit Doornik. Het bedrijf sloot, zoals gevraagd, een referentie bij die aantoonde dat het eerder al 250 000 mondmaskers afgeleverd had bij een klant in Californië. Tot hun grote verbazing kregen ze achteraf te horen dat hun offerte niet weerhouden was omdat ze geen referentie hadden meegestuurd. ‘Ik wacht tot vandaag op een antwoord van minister Goffin op de vraag die ik hem daarover in het parlement stelde,’ reageert Michael Freilich.

Productiesnelheid onhaalbaar

Van de vier bedrijven die aan alle gestelde criteria voldeden, werden finaal het Belgische Tweeds & Cottons en Avrox weerhouden. Bij Tweeds & Cottons werden op 5 mei drie miljoen maskers besteld, Avrox kreeg een vraag voor een levering van 15 miljoen stuks, goed voor een factuur van € 37,5 miljoen. Bij de gunningscritera werden de snelheid — de levering moest gebeuren in week 20 of 21 (uiterlijk 24 mei dus) — en de productiecapaciteit als belangrijkste criteria naar voor geschoven. De prijs bleek pas het derde belangrijkste criterium, en mocht niet hoger uitkomen dan 2,5 euro per mondmasker.

Uitgerekend over die eerste twee criteria struikelden nagenoeg alle Belgische bedrijven: de productie van 18 miljoen mondmaskers in een tijdspanne van hooguit 3 weken bleek voor hen een onhaalbare kaart. Dat Avrox ofwel de eigen productiecapaciteit zwaar overschat had ofwel de kluit flink belazerd had, bleek op 24 mei: van de beloofde 15 miljoen maskers werden er amper 1,5 miljoen effectief geleverd in de legerkazerne van Peutie. Het Belgische Tweeds & Cottons leverde wél zoals contractueel overeengekomen. De sterke vertraging bij de levering zou Avrox intussen al op een boete van ruim 5 miljoen euro komen te staan, zo liet minister Goffin deze week toch uitschijnen.

Bij Creamoda reageren ze bijzonder schamper op deze gang van zaken. ‘We hebben ons laten rollen, zoveel is duidelijk. Onze bedrijven moesten afhaken omdat de productie van zo’n enorm aantal maskers in zo’n korte tijdspanne onhaalbaar bleek, en dit wordt nu ook bewezen. Avrox heeft die 5 miljoen euro boete gewoon ingecalculeerd in zijn oorspronkelijke offerte.’ Uit documenten van Defensie bljkt intussen ook zwart op wit dat de toezegging van Avrox om tegen 24 mei 15 miljoen maskers te leveren doorslaggevend was bij de toewijzing van het contract. Bovendien bleken ook maar heel weinig concurrenten zich te kunnen engageren rond de productie van maximaal 49,5 miljoen exemplaren tegen diezelfde datum. Tweeds & Cottons bijvoorbeeld engageerde zich maar voor hoogstens 8 miljoen maskers.

Flexibele kwaliteitsnorm

Er zit overigens nog een ander intrigerend aspect aan het contract zelf: in de loop van de procedure werd de NBN-kwaliteitsnorm waaraan de maskers moesten voldoen naar beneden toe aangepast. Dit gebeurde drie dagen voor de gunning. Wat meteen ook de vraag doet rijzen: is dit een zoveelste toeval in dit dossier, of werd die norm toen aangepast op maat van een of meerdere offertes die enkele dagen later ook effectief weerhouden zouden worden?

Doorbraak redactie | Doorbraak.be

Pagina uit de gemotiveerde gunningsbeslissing van Defensie met de gunningscriteria. Klik op de afbeelding om een grotere versie te downloaden (pdf).

Zonder al te veel in details te treden: de bewuste mondmaskers moeten ook gewassen kunnen worden. Het aantal mogelijke wasbeurten hangt uiteraard nauw samen met de kwaliteit van het masker. De eerste kwaliteitsnorm werd onder meer in samenspraak met Creamoda bepaald, en wordt ook in Frankrijk gehanteerd. Net doordat de lat voor die norm vrij hoog werd gelegd, stegen ook de productievereisten en -duur van de maskers. Pas enkele dagen nadat Defensie op 28 april een marktbevraging had gelanceerd — op 30 april om precies te zijn — werd die norm plots naar beneden toe aangepast. Dit gebeurde via een erratum dat ook door Defensie werd uitgestuurd.

‘Het probleem hierbij is dat de meeste Belgische bedrijven die zich hadden aangemeld intussen al wekenlang gefocust waren op die strengere norm. Daarover was toen overigens ook al stevig onderhandeld tussen onder meer Creamoda en de ministers De Backer en Geens. Ook de productieprocessen en prijsoffertes waren op deze eerste norm gebaseerd. Voor de meeste bedrijven was het dan ook bijzonder lastig om plots zo snel te moeten schakelen,’ klinkt het bij Michael Freilich. ‘De maskers van Avrox daarentegen zijn mogelijk uit een katoen geproduceerd dat minder kwaliteitsvol is, waardoor ze eventueel niet zouden voldoen aan die strengere kwaliteitsnorm. Terwijl de Belgische industrie hierdoor nu plots overgekwalificeerd was. Ik heb hiervoor geen tastbare bewijzen, maar volgens mij zijn er minstens indicaties dat dit een klassiek voorbeeld is van het herschrijven van gunningsvoorwaarden op maat van een bepaalde producent. Ik heb de minister ook bevraagd over het waarom van die nieuwe norm, maar tot vandaag heb ik op die vraag geen antwoord gekregen. Mede daarom heb ik nu aan het Rekenhof gevraagd om zich over dit dossier te buigen. Net zoals ik bedrijven die zich bedot voelen ook zou aanraden om naar het gerecht te stappen, als ze hiervoor bewijzen kunnen aandragen.’

Mocht u intussen toch nog een mondmasker nodig hebben: dit weekeind zou ook de langverwachte tweede lading maskers eindelijk uit Vietnam in ons land moeten aankomen. Of ze ook kwalitatief voldoen, dat moet eerst nog even worden getest.

Brice Erniquin

Reconstructie: Mondmaskers met een geurtje, made in Vietnam