Vorige week ontstond enige animositeit rond de ‘beslissing’ die de Vlaamse regering niet nam in verband met Ventilus. Wie de tijd nam om de uitmuntende website van Ventilus met alle documenten, rapporten, presentaties te lezen stelt zich de vraag: ‘Waar ging dit over?’

Afleidingsmanoeuvre

De partij Groen deed alsof vier kerncentrales aan capaciteit op de Noordzee lagen te wachten op een verbinding die de stroom naar het vasteland zou brengen om de stroomprijzen te drukken. Niets is minder waar. Het hele Ventilus-discours diende vooral als afleidingsmanoeuvre over de sluiting van de kernreactoren Doel 2 en Tihange 1 en het tijdverlies over de levensduurverlenging van Doel 3 en Tihange 2.

De feiten zijn nochtans eenvoudig. Ventilus zit zelfs nog niet in de buurt van een bouwvergunning. Brigitte Borgmans, woordvoerder van het Vlaams Departement Omgeving, legde uit: ‘Het Departement Omgeving is betrokken bij de opmaak van het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan en het milieueffectenrapport (MER). In 2019 vond er een publieke inspraak plaats over de startnota van het GRUP Ventilus.’

‘In dit GRUP moeten alle volgende stappen nog gezet worden; inclusief een openbaar onderzoek als er een ontwerp GRUP klaar zou zijn. Pas als het GRUP definitief zal goedgekeurd worden door de Vlaamse Regering, zal Elia een omgevingsvergunning kunnen aanvragen voor de bouw van Ventilus. Dan is er opnieuw een openbaar onderzoek.’

Actiegroepen

Terwijl Groen voor Ventilus is, hekelt de partij allerhande actiegroepen die tegen Ventilus zijn. Een deel van de mensen is tegen de lelijke hoogspanningspilonen. Een deel is bang voor straling en een deel wil gewoon geen hoogspanningslijnen boven hun huis of bedrijf.

Dat een groot deel van de tegenstand irrationeel zou zijn, mag misschien inderdaad zo zijn. Toch is er al heel veel onderzoek gedaan naar die gezondheidsrisico’s. Het staat gewoon te lezen in alle rapporten. Voor de straling is zelfs een oplossing, namelijk een moderner soort pilonen.

Ventilus

Wat voor project is Ventilus? Waarom is het nodig of juist niet? Ventilus is een netwerk voor hoogspanning van Elia. Elia is een beursgenoteerd bedrijf dat de ruggengraat van het elektriciteitsnet beheert. Het ontstond bij de splitsing van de infrastructuur van de commerciële activiteiten van de elektriciteitsmarkt bij de liberalisering die de Europese Unie aan de lidstaten oplegde. Het gedeelte levering aan de consumenten belandde bij de netwerkbeheerder Fluvius (of de Waalse tegenhanger ORES) en het gedeelte hoogspanning tussen de productiesites en de netwerkbeheerders belandde bij Elia.

Historisch bestond dit netwerk uit gemengde intercommunales met Electrabel en netwerk van Electrabel. Fluvius is een fusie van die intercommunales van netwerkbeheerders. Elia is de zogenaamde system operator (met ook activiteiten buiten België). De raad van bestuur is net als bij Fluvius samengesteld door politieke benoemingen. Elia organiseert voor de federale overheid ook de veiling van het capacity remuneration mechanism en heeft bij wet bepaalde bevoegdheden en taken.

In de energiefactuur van de burger zitten daarom posten voor de vergoeding van Elia en Fluvius. Dat zijn naast kosten die de federale energieregulator CREG begroot en dus oplegt. Elia is verantwoordelijk voor het systeembeheer, het onderhoud en de aanleg van hoogspanningsnetwerken. Niet enkel Ventilus, maar ook de ‘boucle du Hainaut’ dat de Waalse regering in dezelfde week uitstelde. Die ‘boucle’ moet de aansluiting op Frankrijk verbeteren. Hierover deden de federale regeringspartijen geen uitspraken.

Politiek gespin

Dat de Vlaamse regering Ventilus dus vertraagde bleek dus eigenlijk politiek gespin. Volgens Groen is Ventilus dringend. De vraag is eigenlijk of en waarom Ventilus nodig is?

Ventilus is nodig om de bestaande Stevin-lijn in te lussen in het Belgische elektriciteitsnet. Deze hoogspanningslijn met de naam Stevin vormt vandaag een antenne in het elektriciteitsnet. Dus een uitsteeksel naar de kust om de stroom van de bestaande windmolenparken aan te sluiten op het ‘systeem’. Bij een incident of defect op deze verbinding, verliest België in de huidige structuur haar productie en import van energie vanuit de Noordzee.

Met Ventilus wordt het elektriciteitsnet in West-Vlaanderen ‘vermaasd’, waardoor meerdere onderlinge verbindingen worden gecreëerd. Het netwerk krijgt dus met Ventilus de vorm van een visnet met mazen in de plaats van een vislijn. Om redundantie te bieden voor de Stevin-lijn en om bijkomende capaciteit aan te sluiten, moet Ventilus in totaal 6 gigawatt (GW) aan elektrisch vermogen kunnen transporteren. Die 6 GW is wat de federale regering met veel zin voor overdrijving ‘3,5 kerncentrales’ op de Noordzee noemt.

Toch is dit slechts de helft van het verhaal. Er bestaan namelijk twee redenen voor het zo snel mogelijk willen realiseren van Ventilus. De eerste en veruit de belangrijkste is de interconnectie met het Verenigd Koninkrijk via het Nautilus-project. De tweede reden is de steeds aangehaalde connectie van nog te bouwen windmolenparken op de Noordzee. Beide projecten zijn uiteraard complementair, maar het ene sluit het andere niet uit.

Snel en goedkoop

De vraag is zoals bij elk project wat de snelste en de goedkoopste manier is. Daarna is de vraag welke obstakels kunnen ontstaan en hoe die op te lossen. De hetze over de bovengrondse of ondergrondse hoogspanningslijnen is eigenlijk een bijzaak. Uiteraard is de ene oplossing aanzienlijk goedkoper dan de andere.

Maar Ventilus (dus eigenlijk Elia) koos geen technologie op basis van prijs: alle relevante oplossingen stonden in het ontwerp van de MER. Wie de economische factoren in overweging neemt, zal zien dat de verschillende oplossingen met ouderwetse of moderne pilonen goedkoper zullen zijn dan een stelsel van betonnen tunnels waar die kabels in liggen. Dat gaven de experten van de Nederlandse systeembeheerder Tennet in hun verslagen aan. Dus is ondergronds gaan sowieso van de baan en dan is de vraag welke omvang bovengronds nodig is op middellange termijn.

Irrationele obstakels

De capaciteit en het groeivermogen liggen op tafel. De rest is netbeheer. Politiek liggen de irrationele obstakels op tafel en die blijken de moeilijkste zijn. In tegenstelling tot de publieke perceptie die de federale regering en vooral Groen probeert te scheppen gaat het dus niet om de kabels van de windmolenparken naar het vasteland. Die verbinding verloopt via koperen kabels die 5.000 euro per meter kosten (het leggen niet meegerekend).

In totaal zullen zes van die kabels op verschillende plaatsen aan de kust aan land gaan. Gezien de enorme kostprijs van koper zoeken de exploitanten van de windmolenparken een zo kort mogelijk traject naar de Vlaamse kust. Ook dat is één van de belangrijkste argumenten voor het Ventilus-project. Mochten al die kabels naar de Stevin-lijn moeten lopen, stijgt de kostprijs van de nieuwe windmolenparken enorm. Misschien zelfs tot boven een economische leefbaarheid.

Op de aanlandingslocatie worden de kabels vanuit de windmolenparken ondergronds verbonden met andere kabels die aansluiten op een nieuw hoogspanningsstation. In een nieuw hoogspanningsstation wordt de elektriciteit omgezet van 220kV naar 380kV. Dit hoogspanningsstation vormt het knooppunt dat aansluit op het bestaande 380kV elektriciteitsnet.

De bovengrondse luchtlijn (Ventilus) zal het nieuwe hoogspanningsstation verbinden met het hoogspanningsstation in Avelgem. Dit is een bestaand knooppunt in het zuiden van West-Vlaanderen. Om dit mogelijk te maken, wordt het bestaande hoogspanningsstation in Izegem uitgebreid. Ook wordt de nieuwe verbinding aangesloten op de Stevin-as. Dit is een bestaande luchtlijn in het noorden van West-Vlaanderen, waarop de eerste reeks windmolenparken in zee werd aangesloten.

Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en Elia

Het Nautilus-project kan rekenen op grote subsidies van de Europese Unie, maar het Verenigd Koninkrijk en Elia betalen het grootste deel. Op vragen over de financiering van Ventilus antwoordden de woordvoerders van Elia niet. ‘Het Departement Omgeving draagt niet bij tot financiering van hoogspanningsnetten in Vlaanderen’, aldus Borgmans.

Door die nieuwe aanlandingsplaatsen en hoogspanningsstations wordt het Ventilus-project eigenlijk de grootste subsidie ooit aan windmolenparken. Want niet de exploitanten van de windmolenparken betalen, maar Elia. Omdat Elia het Ventilus-project betaalt zal elke verbruiker ervoor opdraaien via zijn factuur. Wetende dat volgens Groen de ondergrondse optie 5 miljard euro duurder is dan de bovengrondse, moge duidelijk zijn dat het om miljarden euro gaat. Dat maakt hernieuwbare energie uit windmolens op de Noordzee alles behalve de goedkoopste energie zoals vaak beweerd wordt.

Federale regering

De federale regering wil via Elia dus miljarden euro uitgeven om de kosten te drukken bij de windmolenparken op de Noordzee. Blijkbaar hielden de auteurs van de businessplannen voor offshore windmolenparken die de federale overheid promoot geen rekening met hoogspanningslijnen naar de klanten op het vasteland.

Blijkbaar wisten de investeerders op voorhand dat dit niet in het businessplan moest staan en dat de overheid via Elia voor dit vorstelijk cadeau zou zorgen, of het moest zijn dat de verwachte winst niet komt van de stroomlevering. Elia treedt dus niet enkel als system operator op, maar als politiek instrument voor politiek beleid qua energietransitie via de energiefactuur van de burger.

Brigitte Borgmans

Ventilus-project is grootste subsidie ooit voor windmolens