Quo vadis Catalonië? Net geen twee jaar geleden haalde de Spaanse autonome regio de wereldpers met een onafhankelijkheidsreferendum en in West-Europa ongezien politiegeweld. Hoe diep blijven de wonden die toen geslagen zijn? Hoe groot is de economische en sociale impact van wat toen gebeurde? En hoe zien de Catalanen nu zelf hun toekomst? Doorbraak trok naar Catalonië, en peilde er de stemming.

CATALONIË — Met ruim 250 zijn ze intussen al, de Belgische bedrijven die vandaag een verkoopkantoor of zelfs een eigen productie-eenheid in Catalonië hebben. Maar Brigitte Verkinderen, de directeur van de Belgisch-Luxemburgse kamer van Koophandel die Belgische investeerders al ruim tien jaar wegwijs maakt in Catalonië, blikt de toekomst met enige onrust tegemoet. ‘Er is hier de voorbije twee jaar heel veel gebeurd, maar ik maak me toch vooral zorgen om de braindrain die sinds het referendum op gang gekomen is.’

Ze houdt kantoor in de Calle Aribau, vlakbij de Diagonal, de drukke slagader die Barcelona van oost naar west doormidden snijdt. Negentien jaar woont en werkt Brigitte intussen al in hartje Barcelona. De Catalaanse hoofdstad is in haar hart en ziel gekropen, maar diezelfde stad is de voorbije jaren ook onherkenbaar veranderd, vindt ze. En dat doet pijn. ‘We hadden nooit voorzien dat de impact van het referendum zo gigantisch groot zou zijn. Dit is geen politiek debat dat zich afspeelt achter de radiomicrofoons of televisiecamera’s, het is een strijd die zich afspeelt in de huiskamer, in je vriendenkring, op de werkvloer. Voor een Vlaming valt dit lastig te begrijpen: wij kunnen met vrienden, collega’s of familieleden perfect fundamenteel van mening verschillen over bepaalde politieke thema’s, maar dit belet ons niet om gewoon samen naar een familiefeest af te zakken of op café te gaan. Ik heb me de voorbije jaren heel vaak afgevraagd waarom dit thema de samenleving hier echt wel doormidden snijdt, en ik denk dat minstens een deel van het antwoord in een onvoldoende verwerkt recent verleden ligt. In concreto de burgeroorlog en het Francoregime. Onderschat niet hoe zwaar alles wat maar naar Catalonië rook geviseerd werd onder de dictatuur. Tot vandaag hebben tienduizenden Catalanen er geen flauw idee van waar en in welke omstandigheden hun grootouders aan hun einde gekomen zijn: ze liggen ergens in een of ander massagraf. Recenter nog was er natuurlijk de afwijzing van het nieuwe statuut voor de regio in 2010, door het Spaanse grondwettelijk hof. Na het herstel van de democratie hier medio jaren 70 hadden de Basken een merkelijk beter statuut afgedwongen binnen het nieuwe Spanje dan de Catalanen, vooral op fiscaal vlak. In 2010 hebben de Catalanen dat proberen recht te trekken, en dat heeft voor een kettingreactie gezorgd. Langs beide kanten hoor, want in Madrid voert tot vandaag een zeer Spaans-nationalistische en aartsconservatieve strekking het hoge woord, met heel wat mensen die nog bijna naadloos afstammen van de kliek die ook tijdens de dictatuur de lakens uitdeelde. Last but not leastdraagt volgens mij ook het onderwijs een belangrijke verantwoordelijkheid voor de uiterst scherpe maatschappelijke tegenstellingen van vandaag. Jongeren zijn door dat onderwijs zo overtuigd geraakt van het nationalistische discours dat ze amper nog openstaan voor andere visies.’ Dit alles resulteert volgens Verkinderen almaar meer in regelrechte navelstaarderij: het veruit belangrijkste probleem waar de regio anno 2019 mee af te rekenen heeft, is in de ogen van steeds meer Catalanen de onafhankelijkheidskwestie.

Doorbraak

Brigitte Verkinderen

En het leidt, zo vindt ze, ook tot een groeiende frustratie, die steeds verder gevoed wordt door de politieke onmacht.

Buitenlandse investeringen

Over de economische impact van het referendum zijn er de voorbije twee jaar al hele bibliotheken volgeschreven. Beide partijen bedienen zich daarbij van de cijfers en de statistieken die hen het best uitkomen, en verwijten de tegenpartij andere cijfers te manipuleren. ‘Ik zie toch wel degelijk een negatieve impact,’ klinkt het bij Brigitte Verkinderen. ‘Dit vertaalt zich dan bijvoorbeeld in ongeruste mails van Belgische bedrijven of in investeringsplannen die plots geschrapt worden. Het feit dat Puigdemont nu net in België zijn toevlucht heeft gezocht is voor het Belgische bedrijfsleven natuurlijk ook geen geschenk als ze handel moeten drijven met de rest van Spanje. Maar daarnaast presteert de Catalaanse economie zelf de voorbije jaren gewoon ook minder goed, als je puur afgaat op de totale waarde van de buitenlandse investeringen in de regio. Ik weet dat er andere cijfers zijn die dit tegenspreken, maar die nemen bijvoorbeeld ook de investeringen in vastgoed mee. Dit zijn natuurlijk geen harde bedrijfsinvesteringen. Het gebrek aan politieke en economische stabiliteit speelt volgens mij een doorslaggevende rol in die economische neergang. Mij maakt het in se weinig uit of ik nu moet onderhandelen of zakendoen met iemand met een Spaans dan wel een Catalaans paspoort, maar het echte probleem zit uiteraard elders. Catalonië is al jarenlang de economische sterkhouder van Spanje, maar Madrid heeft de voorbije jaren zeer handig ingespeeld op de politieke en sociale onzekerheid. Dat verwijt ik de harde nationalisten hier nog het meest: ze hebben zichzelf stevig in de eigen voet geschoten. Op twee jaar tijd zijn er vele miljarden vanuit de Catalaanse banken richting Madrid gevloeid, en zo’n verlies trekt je niet zomaar recht. Barcelona blijft natuurlijk een belangrijke technologische hub, maar vele jonge, zeer getalenteerde mensen houden het hier na enkele jaren voor bekeken omdat de stad in hun ogen te kleinburgerlijk geworden is. Vooral in die zin vind ik deze stad onherkenbaar veranderd. Kijk naar mijn eigen zoon: hier opgegroeid en schoolgelopen sinds zijn vijf jaar, vlot ter taal, ook in het Catalaans. Catalonië heeft in dat soort mensen uiteraard ook flink wat geïnvesteerd. Wel, ook hij heeft besloten om naar China te verkassen. Ik hoor ook almaar vaker onbegrip bij buitenlandse investeerders die hier een lokale productie-eenheid hebben opgezet. Uiteraard proberen zij zich zoveel mogelijk buiten het politieke gekissebis te houden, maar het zit hem vaak in kleine details. Ze sturen bijvoorbeeld een mail naar een of andere lokale dienst en krijgen dan een antwoord terug in het Catalaans. Terwijl tweetaligheid hier toch altijd de norm is geweest. En voor Vlaamse bedrijven die in Spanje ook buiten Catalonië hun producten aan de man moeten brengen, is het almaar meer uitkijken geblazen om niet al te veel te koop te lopen met hun zetel hier in de regio. Want dit zet dan weer kwaad bloed bij de Spaanse nationalisten. Geef nu toe: dit alles slaat toch nergens op?’

Nieuwe grondwet

Hoe moet het nu verder met Catalonië – en bij uitbreiding – met Spanje? ‘Persoonlijk zie ik maar één oplossing: de huidige Spaanse grondwet moet volledig worden herschreven, zodat ze beter aangepast is aan de huidige realiteit. Alleen staat het in de sterren geschreven dat de Basken dan meteen in opstand komen, omdat zij hun verworven graad van autonomie nooit of te nimmer zullen willen opgeven. De buitenwereld vergist zich nog te vaak in de Spaanse situatie: dit land is géén federaal land, ook al is het dan samengesteld uit een aantal autonomías, regio’sdie over een bepaalde graad van autonomie kunnen beschikken. Het probleem is natuurlijk dat de situatie tussen Madrid en Barcelona sinds 2010 zo zwaar geëscaleerd is dat er sprake is van regelrechte haat, in beide richtingen. Ik zie dus ook niet goed in hoe je daar op korte termijn een positieve draai kan aan geven. Ik sta er echt nog dagelijks van te kijken hoe snel de situatie hier de voorbije jaren geëvolueerd is. En wat het in mijn ogen allemaal nog een stukje pijnlijker maakt: de Catalaanse geschiedenis lijkt zichzelf telkens opnieuw te herhalen. De Catalanen hebben zich de voorbije eeuwen al zo vaak vergist in de keuzes die ze maakten, maar ze lijken maar niet te leren van hun fouten. En vooral: ze blijven de Spanjaarden onderschatten. Het is altijd zo geweest, en zo blijft het ook vandaag: Spanje is een land van conquistadores.’

Dit is het tweede interview in een reeks over de Catalaanse crisis.

Brigitte Verkinderen

Brigitte Verkinderen: ‘Ik sta er nog altijd van te kijken hoe snel het hier fout gelopen is’