Nu Finland recent lid werd van de NAVO, is het meer dan boeiend om terug te blikken op zijn historische strijd met de Sovjetburen in het licht van de oorlog in Oekraïne.

‘Onze Winteroorlog is met een bittere vrede geëindigd’. In een dagorder van 30 juni 1941 gaat de al bejaarde veldmaarschalk Carl Mannerheim (°1867), een held van de Eerste Wereldoorlog en ‘witte’ grondlegger van de onafhankelijkheid in 1917, veel verder dan de verwerping van de Vrede van Moskou (12 maart 1940). ‘Onze gevallen helden verrijzen uit hun graven en komen aan onze zijde, wanneer gij in wapenbroederschap met de geweldige oorlogsmacht van Duitsland en met vaste moed in de kruistocht tegen onzen vijand trekt, om de toekomst van Finland te verzekeren. Wapenbroeders volgt mij, nu het volk van Karelië weer opstaat en de nieuwe dageraad van Finland ons tegemoet blinkt’. (De Volkskrant, 30 juni 1941).

Leningrad

Het niet-aanvalspact Von Ribbentrop-Molotov uit 1939 had de Sovjets de kans gegeven de Baltische staten onder de voet te lopen, en een inval in Finland te riskeren. De nazi’s kregen vrij spel om Polen binnen te trekken. De oproep van Mannerheim gold de herovering van de gebieden die Finland na drie en een halve maand ongelijke strijd moest afstaan aan Stalin. Het zal trouwens opvallen dat tijdens de ‘Vervolgoorlog’ (Jatkosota) na de Winteroorlog (Talvisota) Mannerheim nooit van een bondgenootschap spreekt, alleen van een strijdgenootschap.

De Duitsers zullen dat tot hun schade ondervinden: de zeven Finse divisies die in operatie Barbarossa de noordelijke inval doen, stoppen op bevel van president Risto Ryti én veldmaarschalk Mannerheim aan de grenzen van Karelië, vooral genaast grondgebied dus (iets groter dan België, 35.000 km²). De Finnen weigeren de objectieven van het nazi-leger mee te realiseren, met name de verovering van Leningrad (Sint-Petersburg) waar heel wat oorlogsindustrie was gehuisvest.

Hitler had de opdracht gegeven de hele stad met de grond gelijk te maken en de hele bevolking uit te hongeren. Maar de Finse onverzettelijkheid was een rem op Unternehmen Nordlicht (1942). De nazi’s beten hun tanden stuk op de belegering die tot de langste (827 dagen) en de bloedigste uit de geschiedenis ging horen, met 1,3 miljoen Russische doden. Stalin, aldus biograaf Oleg Chlevnjoek (Stalin, 2015: 260), had de stad al opgegeven en keurde het doen zinken van de vloot goed.

Laplandoorlog

Finland bekommerde zich niet om de Duitse déconfiture, sloot na het tegenoffensief een aparte vrede met Moskou af, en keerde zich tegen de nazi’s in september 1944. Die derde oorlog, de Laplandoorlog (Lapinsota), had allicht tot doel de toestand van voor 1939 te bestendigen, maar daar hadden de Geallieerden geen oren naar, en Stalin kon zijn wederrechtelijke bezetting van Fins gebied officialiseren. Wel had de Volkenbond op 14 december 1939 de Sovjet-Unie uitgesloten – ‘de laatste officiële daad van deze organisatie’ – voor de aanval op een erkende onafhankelijke staat na een vraag van de Finse oudminister van buitenlandse zaken Eino Rudolf Holsti om tussenbeide te komen.

Het onverwacht bitsige en succesrijke verzet tegen de Sovjets (die al een nepregering van Finse uitwijkelingen achter de hand hielden: de Demokratische Republiek van Tenjoki onder leiding van de communist Otto Kuusinen, het equivalent van de nadagen der Vichyrepubliek in Sigmaringen of Mussolini’s Salò) is het imago gaan bepalen van het ‘patriottisch’ zelfbewustzijn. Dat smeedde, na de burgeroorlog van de jaren dertig en de nederlaag van de bolsjewieken, een onverschrokkenheid die Mannerheim in de Winteroorlog ten volle uitbuitte. Het is dan ook geen toeval dat de heropleving van dat gevoel en de bijna collectieve steun voor toetreding tot de NAVO een rechtstreeks gevolg is van de ‘schok der herkenning’, nu Rusland het Finse stramien volgt om Oekraïne te onderwerpen.

Grensincident

Net als voor Finland beriep Moskou zich ook in Oekraïne op een zelf in elkaar gezet grensincident dat de inval moest verantwoorden. De Russische geheime dienst had de beschieting van Mainila in de Karelische landengte op 26 november 1939 opgezet – de Japanners hadden dezelfde tactiek gebruikt met Moekden in China, de Duitsers met Gleiwitz om de aanvalsoorlog tegen Polen te verantwoorden. Moskou verbrak daarmee eenzijdig de niet-aanvalspacten uit 1920, 1932 en 1934.

Dat het om een gezochte casus belli ging, bewees later onderzoek van Pavel Aptekar, die na grondig onderzoek aantoonde dat er helemaal geen slachtoffers waren gevallen (Moskou sprak over vier doden en 9 gewonden). Het is zelfs onzeker dat er ooit granaten zijn afgevuurd: ‘Het regiment dat voor de oorlog gestationeerd lag in Mainila had zijn hoofdkwartier en enkele eenheden in het dorp zelf. Het maakte geen melding van verliezen in de strijd of tijdens de bewaking vlak voor de oorlog. Men kan dus besluiten dat er geen beschieting geweest is, van Russische noch van Finse zijde. Mogelijk hebben provocateurs van de NKVD [de geheime dienst] al dan niet geladen munitie doen ontploffen in Mainila. Als je die ‘schoten’ niet kon horen in Mainila, dan weren ze zeker te horen geweest bij Moermansk of Petrozavodsk.’*

Bescherming van volksgenoten

Een tweede Russisch ‘argument’ doet zich opnieuw voor: bescherming van de Russische bevolking die buiten de landsgrenzen woont. Bij de aanhechting van vier Oekraïense deelgebieden werd ook de onderdrukking van volksgenoten ingeroepen. In Karelië ging het er niet anders aan toe. Karelië stoort zich niet aan landsgrenzen, heeft een eigen taal, en zag een klein half miljoen inwoners uit Ladoga-Karelië verplicht wegtrekken na de Sovjetonderwerping. Finse irredentisten leggen zich nog altijd niet neer bij deze opgedrongen scheiding.

Een derde argument is natuurlijk van strategische aard. In Oekraïne lag de inname van de Krim (2014) voor de hand: de Russische Zwarte Zeevloot ligt verankerd in Sebastopol. Het was meteen een sneer naar Nikita Chroestjov, die in 1954 de Krim bij Oekraïne voegde – een late afkeuring van de stalinistische deportatie door Beria van de Krimtataren naar Siberië en Oezbekistan in 1944. Zij woonden vooral in het zuidoosten en het westen van het schiereiland.

Dezelfde redenering werd al gevolgd in 1939. Want in Russisch Wit Karelië woonden geen lutheranen, maar orthodoxen; Rusland had Finland al in 1809 veroverd op Zweden en ingelijfd, cuius regio illius et religio. Dat noordelijke stuk met het schiereiland Kola, 128.000 m2 poolwoestenij, had wel een dubbel belang: militair, voor luchtmachtbasissen, en economisch, voor houtaanvoer, ertsen, edelgesteenten, fosfaten, nikkel en koper. Reden waarom ook Petsamo en zijn ijsvrije haven aan de Barendtszee werd overgeheveld. Het was bovendien een natuurlijke buffer voor de haven van Moermansk en het vliegveld van Poljamoje. Van daaruit wou Moskou, na de Winteroorlog, een spoorverbinding met Zweden aanleggen, en een kanaal graven ‘dat de nieuwe industriesteden in de Oeral met de noordelijke Ijszee zou verbinden’. (De Nieuwe Vlaardingsche Courant, 24 december 1941).

Luchtafweersysteem

Ten slotte: Finland verkneukelt zich tot vandaag dat de Russen in Oekraïne dezelfde dwaze aanvalstactieken gebruiken. ‘Omdat ze geen mijndetectors hadden en het bevel hadden gekregen zo snel mogelijk op te trekken, lieten de Sovjetcommandanten hun manschappen eenvoudigweg voorwaarts marcheren door de met sneeuw bedekte mijnenvelden voor de Mannerheimlinie’ (Antony Beevor, De Tweede Wereldoorlog, 2012: 59). Met skitroepen, een bosguerilla en verschroeide aarde decimeerden de Finnen het Rode Leger, waarvan de soldaten (net zoals de Duitsers bij Stalingrad zou overkomen) onaangepaste uitrusting hadden en bij min 30 gewoon doodvroren. De cijfers liegen niet: ‘In maart 1940 gaf Molotov toe dat er onder de kwart miljoen dodelijke slachtoffers ook 52.000 soldaten van het Rode Leger te betreuren vielen'(Orlando Figes, Revolutionair Rusland 1891-1991, 2014: 286). In totaal verloor Rusland 168.000 manschappen, Finland 26.000. Rusland verloor 1.200 (of meer) tanks, Finland 30. De Finnen haalden duizend vliegtuigen neer, van hun verouderde luchtmacht gingen 92 toestellen verloren.

Sindsdien heeft Finland nooit de dienstplicht afgeschaft, 18-jarigen worden opgeroepen voor een half jaar of een jaar, vrouwen kunnen zich vrijwillig aanbieden. Letland gaat nu ook de militaire dienst opnieuw invoeren. Helsinki geeft vrijwel 2 % van zijn BBP uit aan bewapening. Nog geen dag na de NAVO-toetreding schafte Finland zich een Israelisch luchtafweersysteem aan voor ruim 300 miljoen euro. En of nu links of rechts de verkiezingen wint, over landsverdediging denkt iedereen hetzelfde. Er zijn nog zekerheden.

* ‘The regiment stationed before the war in the Mainil area, with its headquarters and some units located in the village itself, had no combat or non-combat losses on the eve of the war. Therefore, it can be concluded that there was no shelling of Mainil from the Soviet or Finnish sides, except that provocateurs from the NKVD could detonate several blank charges or explosive packages in Maynila. And if these ‘shots’ had not sounded at Mainil, they would certainly have been heard near Murmansk or Petrozavodsk” (Там же Оп.10 Д.1095 Л.37,42,106.130,142)..

Carl Mannerheim

Nieuw NAVO-lid Finland en het spook van de Winteroorlog