Quo vadis Catalonië? Net geen twee jaar geleden haalde de Spaanse autonome regio de wereldpers met een onafhankelijkheidsreferendum en in West-Europa ongezien politiegeweld. Hoe diep blijven de wonden die toen geslagen zijn? Hoe groot is de economische en sociale impact van wat toen gebeurde? En hoe zien de Catalanen nu zelf hun toekomst? Doorbraak trok naar Catalonië, en peilde er de stemming. Vandaag de eerste aflevering in onze vijfdelige reeks: ‘We eisen maar één ding: het recht om ons uit te spreken voor of tegen de onafhankelijkheid’

CATALONIË — ‘Op 1 oktober 2017 – de dag van het onafhankelijkheidsreferendum – is er iets definitiefs gebroken tussen Catalanen en de Spaanse staat,’ stelt Carles Furriols. ‘Niet enkel tussen Madrid en de voorstanders van onafhankelijkheid, maar tussen Madrid en álle inwoners van deze regio.’

Het kan amper toeval zijn dat Carles Furriols 63 jaar geleden het levenslicht zag in Vic. De prachtige, eeuwenoude stad staat al decennialang bekend als een bolwerk van het Catalaanse nationalisme. Acht jaar geleden was het lokale gemeentebestuur ook een van de initiatiefnemers achter de Associació de Municipis per la Independència (AMI), een netwerk van intussen 786 Catalaanse gemeenten die het onafhankelijkheidsstreven ondersteunen. Furriols is min noch meer een regionale beroemdheid. Hij werkte een aantal jaren voor de Franse afdeling van Artsen zonder Grenzen, en maakte zo onder meer de burgeroorlogen in Angola en op de Balkan mee. Terug in zijn geboorteland richtte hij in Catalonië een lokaal gezondheidsnetwerk voor armere gezinnen op, en de voorbije jaren ontving hij verschillende onderscheidingen voor zijn humanitair werk. Een jaar geleden werd pancreaskanker bij hem vastgesteld, en Furriols oogt dan ook vermoeid en een stuk ouder dan zijn 63 lentes wanneer we hem in Vic ontmoeten.

‘Toen ik hier als knaap van 16 of 17 toetrad tot de lokale marxistische partij, ging die al resoluut voor de Catalaanse onafhankelijkheid,’ blikt Furriols terug. ‘Het waren de nadagen van het Francoregime, maar op dat moment vormden de echte separatisten hier in Vic nog maar een kleine minderheid. Franco was uiteraard een dictator pur sang, en toen hij verdween, kegen we in Catalonië voor het eerst zicht op een relatief beperkte vorm van politieke autonomie. Een pak minder dan de Basken, en dat vertaalde zich in 2006 finaal in een nieuw statuut dat in Catalonië zelf door een overweldigende meerderheid van de bevolking werd goedgekeurd en dat ons als regio een pak meer bevoegdheden gaf. Ook de toenmalige nationale regering van premier Zapatero keurde dat statuut goed, maar na vier jaar juridisch getouwtrek schrapte het Spaanse grondwettelijk hof in 2010 opnieuw grote delen van dit nieuwe autonomiestatuut. Eigenlijk ligt daar voor een groot deel de bron van de huidige ellende. Voor een ruime meerderheid van de Catalanen betekende die beslissing een echte vertrouwensbreuk met Madrid. In 2010 werd de echte grondslag gelegd voor het onafhankelijkheidsreferendum van oktober 2017.’

Referendum

Furriols kan het niet voldoende benadrukken: de inspanningen van de Spaanse regering om het referendum te verhinderen én het buitensporige politiegeweld tijdens de stembusgang zelf hebben een groot gedeelte van de inwoners van de regio definitief vervreemd van de rest van het land. ‘Ik heb het daarbij niet enkel over de Catalanen zelf: deze regio, en dan zeker miljoenenstad Barcelona, telt vele honderdduizenden inwijkelingen. Buitenlanders, uiteraard, maar net zo goed mensen uit andere Spaanse regio’s die de voorbije decennia door de goede conjunctuur naar Catalonië werden gelokt. Ook zij konden zich die bewuste oktoberdag op vreedzame wijze uitspreken voor of tegen de Catalaanse onafhankelijkheid. En uiteraard was dit referendum, volgens de Spaanse grondwet, illegaal. Maar daar staat tegenover dat de Catalaanse overheid iedereen de kans bood om zich op volledig democratische wijze uit te spreken over de onafhankelijkheidsvraag. Ondanks alle intimidatiepogingen van de Spaanse regering en ondanks het geweld trokken finaal ruim twee miljoen inwoners van deze regio naar de urnen. Vanuit die optiek beschouw ik dit als een legale volksraadpleging. Of moeten we vandaag dan ook stellen dat Martin Luther King indertijd illegaal bezig was toen hij geweldloos verzet predikte tegen de discriminatie van zwarten in de VS? Ook hij ging met zijn acties immers in tegen de bestaande wetten. En moeten we dan ook maar besluiten dat de nieuwe rassenwetten die er dankzij het optreden van Martin Luther King gekomen zijn in de VS tot vandaag illegaal zijn? Er bestaat hier voortaan een voor en na 1 oktober 2017: dit was de dag waarop een groot gedeelte van de Catalaanse bevolking – ook zij die tegen de onafhankelijkheid gekant zijn – volledig vervreemd geraakt is van de Spaanse staat.’

Inwijkelingen

Doorbraak

Carles Furriols

Je kan Furriols veel aanwrijven, maar niet dat hij een romatische nationalist is die amper beseft tot welke uitwassen extreem nationalisme kan leiden. De man was voor Artsen zonder Grenzen onder meer in de Balkan aan de slag, en zag daar met eigen ogen welke gruwel blinde rassenhaat kan veroorzaken. ‘Catalonië is in mijn ogen een behoorlijk rijpe en gepolitiseerde samenleving, en een stevig gedeelte van de bevolking voelde zich nog altijd behoorlijk comfortabel in zijn verhouding met de rest van Spanje. Alleen heeft het buitensporige geweld van diezelfde Spaanse staat op 1 oktober 2017 de bestaande verhouding en verstandhouding in mijn ogen definitief veranderd. Mensen konden de onafhankelijkheid toen immers niet enkel verwerpen, ze konden ook gewoon blanco stemmen. Het feit dat de Spaanse overheid hen met alle mogelijke middelen die mogelijkheid trachtte te ontnemen om zelfs maar gewoon hun stem uit te brengen, heeft heel veel tegenstanders van de onafhankelijkheid naar het pro-kamp gejaagd. We zien ook al enkele jaren hoe Madrid verwoede pogingen doet om de gemeenschap hier in twee kampen op te delen. Enerzijds de zogenaamde echte Catalanen en anderzijds de inwijkelingen voor wie het Catalaans niet de moedertaal is. Dit is ronduit lachwekkend: in de jaren 70, 80 en 90 hebben we hier honderdduizenden inwijkelingen uit armere Spaanse regio’s verwelkomd. Zij zijn hier intussen volledig geïntegreerd, hebben zich gemengd met de lokale bevolking en spreken doorgaans Catalaans en Spaans door elkaar heen.’

Furriols geeft onomwonden toe dat een significatief percentage van de inwoners van de regio tot vandaag gekant blijft tegen de volledige onafhankelijkheid, en liever gewoon deel zou blijven uitmaken van Spanje. ‘Net daarom was het referendum van 2017 ook zo extreem belangrijk: het gaf de bevolking eindelijk de kans om zich op democratische en georganiseerde wijze uit te spreken pro of contra. Een echte volksraadpleging dus, waartegen de Spaanse staat zich altijd uitdrukkelijk heeft verzet. En ironisch genoeg is het aantal voorstanders v an totale onafhankelijkheid sindsdien elke dag opnieuw iets groter geworden. Bij de meest recente lokale verkiezingen, in juni van dit jaar, haalden de pro-onafhankelijkheidskandidaten in ruim 700 van de 947 Catalaanse gemeenten een meerderheid. In Barcelona, een zeer internationale stad die electoraal uiteraard bijzonder zwaar weegt, liggen de verhoudingen nog een stuk anders en zijn de voor- en tegenstanders wellicht aan elkaar gewaagd. Maar één ding is wél zeker: ruim 80 procent van de Catalanen eist vandaag het recht op om zich minstens op democratische wijze uit te spreken voor of tegen de totale onafhankelijkheid. Dat recht kan niemand ons ontnemen.’

Kloof

Op de vraag of het referendum en de oplopende politieke polarisering van de voorbije twee jaar in zijn ogen ook een diepe kloof hebben geslagen tussen de voor- en tegenstanders binnen de bredere samenleving volgt een eerder genuanceerd antwoord. ‘Laat me je dit illustreren met een concreet voorbeeld. Ikzelf heb drie dochters. Een van hen is vertaalster, woont in Barcelona en is gehuwd met een lid van de Guardia Civil. Hij is tegen de Catalaanse onafhankelijkheid gekant, maar vindt net als ik dat de inwoners van deze regio het recht moeten hebben zich hierover uit te spreken. Op familiefeesten praten we gewoon ook over politiek, en dat ontaardt heus niet in slaande ruzie. Ik heb het gevoel dat vooral de generatie jonger dan veertig veel opener en volwassener over politiek kan praten, met veel wederzijds respect. Voor de wat oudere generatie, die nog actief de Franco-dictatuur heeft ondergaan, ligt dit nog een stuk moeilijker. Als er vandaag al stemmen opgaan dat we hier vandaag in een soort van gespleten samenleving zouden leven, dan lijkt dit me vooral een gewiekste vorm van politieke framing op initiatief van Madrid en het unionistische kamp hier in Catalonië. Barcelona heeft zich de voorbije jaren almaar verder ontwikkeld tot een bijzonder internationale stad en een heus technologie-walhalla. Dit lijkt me nogal lastig te rijmen met een in zichzelf gekeerde samenleving waarin niet-Catalanen niet meer welkom zouden zijn, niet? Sterker nog: vooral in Barcelona zijn er de voorbije jaren gigantisch veel migranten uit Latijns-Amerika neergestreken. Weet je wat zij de échte Catalanen vaak aanwrijven? Dat ze hen, ondanks al hun inspanningen om zelf ook Catalaans te leren, haast altijd blijven aanspreken in het Spaans en het hen zo een stuk lastiger maken om de taal te leren. En geloof me vrij: ik weet uit eigen ervaring wat dit betekent. Ik ben hier in Vic geboren en werd twee decennia lang gedwongen om te lezen, te schrijven en te denken in het Spaans. Mijn ouders noemden me Carles, maar twintig jaar lang werd ik gedwongen om als Carlos – het Spaanse alternatief – door het leven te gaan. En dan zou ik nu het verwijt krijgen onverdraagzaam te zijn? Ik vrees dat er sinds 1 oktober 2017 iets fundamenteels gebroken is, en sta me toe dat met een concreet voorbeeld te illustreren. Tot twee jaar geleden zouden we ons al heel tevreden getoond hebben met het beheer van de haven van Barcelona. Vandaag willen we dat beheer niet meer, we willen zelf de hele haven in handen krijgen.’

Dit is het eerste interview in een reeks van vijf over de Catalaanse crisis.

Carles Furriols

Carles Furriols: ‘We eisen maar één ding: het recht om ons uit te spreken voor of tegen de onafhankelijkheid’