In 2016 lijkt de Zweedse coalitie zich op te maken voor alweer een krachtmeting met de vakbonden. De spoorwegbonden willen op woensdag 6 en donderdag 7 januari een eerste keer staken. Op donderdag 21, vrijdag 22 en zaterdag 23 januari zou dan nog een staking van liefst 72 uur kunnen volgen. De acties reageren tegen de maatregelen om de productiviteit te verhogen, die de NMBS-directie wil doorvoeren. De vakbonden verwierpen het ontwerp van de cao voor de periode van 2016 tot 2018. Ook bij het aantreden van de centrumrechtse regering in het najaar van 2014 volgden stakingen en grootse betogingen. Regelmatig werd er verwezen naar de jaren waarin Margaret Thatcher het roer in handen had in het Verenigd Koninkrijk.

(Sterke) leider met (tunnel)visie: schrap wat niet past

Zelf heb ik Thatcher ooit bij toeval gezien. In 2007 vond er een kleine ceremonie plaats in het centrum van Londen om het einde van de Falklandoorlog, vijfentwintig jaar eerder, te gedenken. Om klokslag elven stapte een hoogbejaarde Margaret Thatcher de trapjes van het Ministery of Defence af begeleid door een man in een rood uniform en met een steek met veel bengelende pluimen op. Daar stond ik dan, met een regenkapje op mijn hoofd, op enkele meters van een van de markantste en meest controverse figuren uit de recente politieke geschiedenis. Zo markant dat haar naam – eigenlijk die van haar echtgenoot – synoniem staat voor een gedachtegoed dat heilig gelooft in de vrije markt en in de kracht van het individualisme. Maar evenzeer staat ze voor sterk leiderschap, in weerwil van de omstandigheden. Zoals Mia Doornaert opmerkte, in een stukje in De Standaard naar aanleiding van het overlijden van de oud-premierin 2013, was ze ‘de laatste Europese leider die niet door de knieën ging voor agressie door een dictatuur’.

Scheldwoord of geuzennaam?

De naam Thatcher in Vlaanderen is echter eerder een scheldwoord dan een compliment. Vraag dat maar aan Zuhal Demir (N-VA). Men werpt het haar niet toe omwille van haar uiterlijk, maar omwille van haar straffe stellingen tegenover de vakbonden. Guy Verhofstadt was ooit ‘baby Thatcher’, maar hij schijnt daar zelf niets meer van te weten. Bart De Wever kreeg het bij zijn opgang ook voor de voeten geworpen, maar hij verklaarde over haar in 2012: ‘Nee, ik koesterde als 12-jarig ventje met eerder rechtse sympathieën, wel een heimelijke bewondering voor haar. Maar die maakte later plaats voor een genuanceerder oordeel. Haar verhaal was me véél te neoliberaal: ze wilde de marktwerking in de héle maatschappij doortrekken. Dat staat haaks op mijn denken.’

Nochtans achtervolgde het De Wever ook in 2014 in de nasleep van de grote betogingen tegen de regering van dat jaar. ‘Eén van de andere stokpaardjes van Thatcher was de inzet van het leger voor de “binnenlandse veiligheid”. Die piste is ook voor De Wever niet uitgesloten’, schreven de advocaten Jan Buelens en Joke Callewaert in Knack.

Het boek ‘Thatcher aan de Schelde’ van Jan Vranken stelt dan weer het Antwerpse N-VA bestuur centraal en is een aanklacht van de auteur tegen wat hij een antisociaal beleid noemt.

Recent nog in Trends vergeleek de hoofdredacteur Daan Killemans Vlaams minister Annemie Turtelboom met de vroegere Britse prime minister: ‘ Vlaams minister van Energie Annemie Turtelboom (Open Vld) waande zich vorige week eventjes Margaret Thatcher. Om de put van het groenestroombeleid te vullen – wat op zich noodzakelijk is – voert ze een heffing in die voor de meeste verbruikers neerkomt op een taks van 100 euro per aansluiting, ongeacht het elektriciteitsverbruik of het inkomen. Best hardvochtig dus, zeker omdat het gaat om een belasting op een basisbehoefte als elektriciteit, al vijlen sociale correcties de scherpe kantjes weg. Voor singles komt de Turteltaks zelfs neer op een hoofdelijke poll tax.’

In oktober 2015 noteerde deredactie.be: ‘ “Onaanvaardbaar” zegt Caroline Copers, algemeen secretaris van de ABVV, op Twitter. “N-VA gaat Thatcher achterna in de frontale aanval op de vakbonden.” In de jaren 80 maakte Thatcher de Britse vakbonden monddood door ze financieel lam te leggen”, verduidelijkt Copers bij de collega’s van De Tijd. “De N-VA laat continu ballonnetjes op tegen de vakbonden en na de afschuwelijke incidenten van vorige week (tijdens de vakbondsacties, nvdr.) Men maakt abstractie van wat de vakbonden betekenen voor het overleg. Gestructureerde vakbonden zijn een garantie op sociale vrede.”‘

Volgens PVDA’er Peter Mertens loopt de Vlaamse regering evenzeer Thatcher achterna.

Tijd voor een blik in het verleden

Dat Vlaanderen kleine ‘Thatchers’ zou kennen, lijkt me sterk. We leven met een andere politieke cultuur waarbij het onmogelijk is dat één partij of één partijleider zijn of haar politieke visie aan het land oplegt. Daardoor hebben we niet echt de traditie van krachtdadig leiderschap in ons land. Ons politiek landschap wordt net gekenmerkt door de kunst van de ‘u-turns’. Het compromis wordt als een eerbaar iets beschouwd om het ingewikkelde schip van de Belgische staat varende te houden. ‘Thatcher’ is vooral een voorbeeld van politieke retoriek in België.

Omwille van de aankomende botsing tussen de regering en de bonden en omwille van de voortdurende verwijzingen naar de beruchtste naoorlogse premier van het Verenigd Koninkrijk presenteert Doorbraak u daarom een reeks over de strijd van Margaret Thatcher tegen de vakbonden.

Afijn, dat was het plan. Uiteindelijk wordt het een reeks over de machtstrijd tussen de vakbonden en de regering in Londen die werd uitgevochten vanaf de jaren ’70 en uiteindelijk werd beslecht midden jaren ’80, in het nadeel van die bonden.

Dit is de inleiding op een reeks van Harry De Paepe, lees zeker ook de andere delen.

Deel I, deel II,

Caroline Copers

Thatcher in Vlaanderen?