Bij de interne dienst Compliance van Bpost loopt een audit naar een mogelijke manipulatie van de concessievoorwaarden voor een nieuw contract tussen de grote uitgeversbedrijven van dit land – zoals IPM, Mediahuis, Rossel en DPG Media – en Bpost. Intussen zette Bpost-topman Dirk Tirez een stap opzij. ‘Er zouden illegale prijsafspraken gemaakt zijn tussen post en mediagroepen om de kosten voor de verdeling van kranten en magazines te hoog in te schatten, om zo meer federale subsidies te krijgen’, staat in Business AM te lezen.

Voorlopig worden geen mediabedrijven bij naam genoemd. ‘Maar heel het nieuwe postcontract komt zo scherp onder vuur. Dat lag bij de laatste begrotingsronde urenlang in de balans, binnen Vivaldi. De liberalen wilden het schrappen, de PS vocht als een leeuw om het te behouden. Vanuit de mediabedrijven werd keihard gelobbyd’, laat journalist Wouter Verschelden weten. Ook CD&V heeft hard gelobbyd voor het gesubsidieerd verspreiden van Kerk & Leven.

De verwevenheid

Bpost houdt met het krantencontract zo’n 2.000 krantenbedelers mee in dienst. Zo kunnen de uitgevers van de papieren kranten de prijs van hun abonnementen artificieel laag houden. Uiteindelijk wordt het krantencontract van 175 miljoen euro per jaar vanaf 2024 verminderd tot 50 miljoen euro. Vraag is of deze subsidies wel nodig zijn. DPG, de uitgever van onder andere De Morgen, Humo en HLN, boekte in 2021 een omzet van 1,9 miljard euro, aldus Business AM. De krantenuitgeverij zag zijn nettowinst met 28% toenemen tot 228 miljoen euro. Het is duidelijk dat deze groep de bedeling van de kranten zelf kan betalen.

Nu de digitalisering van de kranten zich doorzet en de papieren abonnementen teruglopen, kregen DPG en Mediahuis de laatste jaren zo’n miljoen euro subsidies boven op de copieuze overheidssteun die ze reeds incasseerden. De verwevenheid tussen politiek, overheidsbedrijven en de pers komt andermaal op een smeuïge wijze aan de oppervlakte. De vraag is in hoeverre de pers nog onafhankelijk is als ze allerlei financiële hand-en-spandiensten van de overheid krijgt aangeboden. Het gaat nog veel verder. Journalisten krijgen primeurs en interviews als ze zich niet al te kritisch uitlaten over het regeringswerk. Journalisten worden onder druk gezet of gemanipuleerd. Voor onderzoeksjournalistiek is er steeds minder interesse en plaats.

‘Fuck de media’

Kritische journalisten worden in de sociale media systematisch aangepakt. In Malta ontdekte journaliste Caroline Muscat zes geheime Facebookgroepen waar regeringsleden haatcampagnes op de sociale media lieten coördineren tegen kritische journalisten. Een andere journaliste, Daphne Caruana Galizia, werd vermoord omdat ze corruptie tussen regeringspartijen en de bedrijven blootlegde. ‘Ook in Vlaanderen rukt het fenomeen van al dan niet gemaskerde trollen op die wild tekeergaan tegen journalisten die een stuk schrijven dat hen niet aanstaat’, getuigt gewezen hoofdredacteur van Het Nieuwsblad Guido Van Liefferinge in zijn boek Fuck de media, red de pers. ‘Zelfs parlements- en regeringsleden schamen zich niet voor die tactiek.’

Zo werd Derk Jan Eppink bij De Standaard de laan uitgestuurd na een telefoontje van Guy Verhofstadt omdat hij te kritische stukken schreef over ‘de paarse illusies’ van de toenmalige Gentse premier. Ook Luc Pauwels, journalist bij de VRT, mocht ondervinden hoever de verwevenheid tussen pers en politiek reikt. Luc Pauwels en Wim Van den Eynde schreven samen een boek over De Keizer van Oostende, waarin duidelijk werd aangetoond dat Vande Lanotte als voorzitter van Electrawinds miljoenen euro’s subsidiegeld opstreek voor de bouw van windmolens op de Noordzee, terwijl er nooit één werd gebouwd. De riante subsidies werden toegekend door de gewezen minister van de Noordzee… Johan Vande Lanotte, schrijft Luc Pauwels in zijn boek Journalistiek in tijden van fake news.

‘Machtspoliticus pur sang’

Vande Lanotte liet zich door de publicatie niet intimideren en riep inderhaast tien journalisten bijeen waaraan hij zijn weinig steekhoudende verdediging met succes sleet. Geen van de journalisten had het boek gelezen, maar slikten het betoog van de Oostendenaar als zoete koek. De dag nadien nam Luc Van der Kelen de verdediging van Vande Lanotte in de kolommen van Het Laatste Nieuws op zich. Luc Van der Kelen deed niet eens de moeite om contact met de auteurs van het gecontesteerde boek op te nemen. Nee, Van der Kelen bracht de uitleg van Vande Lanotte als een ‘objectief feit’. Luc Pauwels werd als journalist op de VRT geschorst. Later werd Vande Lanotte door de rechtbank op de vingers getikt wegens belangenvermenging en persoonlijk financieel gewin.

Electrawinds ging failliet en sleurde 100 miljoen euro aan subsidiegeld mee in haar val. Na de publicatie van De Keizer van Oostende werden de royale subsidies voor de windmolenparken verschillende keren naar beneden bijgesteld. Vande Lanotte gaf later in zijn boek Machtspoliticus pur sang toe dat hij sjoemelde met bouwvergunningen voor de ontwikkeling van een bedrijventerrein in de Oostendse achterhaven. ‘Er kon met de bouw worden gestart voor de vergunning er was’, gaf hij toe.

Infocalyps

‘De kloof tussen de (des)informatie die gezagsinstanties durfden te verspreiden en de naakte feiten kon behoorlijk breed zijn’, merkt VRT-journalist Luc Pauwels op. Opmerkelijk is wel dat de pers er zo graag aan meewerkt. Zo subsidieerde de Vlaamse overheid enkele jaren geleden de roetfilters voor oude, zwaar vervuilende vrachtwagens. De bevoegde minister sprak ronduit van een succes. Maar uit onderzoek van Panorama bleek dat de subsidies naar andere projecten werden gedraineerd dan naar roetfilters voor vrachtwagens. Van de vele duizenden vrachtwagens die volgens de Vlaamse regering jaarlijks werden voorzien van een roetfilter, bleek het in de realiteit te gaan om slechts één vrachtwagen.

‘De blablabla van de luidste roepers wordt het meest gehoord en gedeeld, de zwijgende meerderheid komt nauwelijks aan het woord. Dat bepaalt dan vervolgens de politieke agenda van de politici die wegens gebrek aan langetermijnvisie constant achter de feiten en de tweets aanhollen’, merkt Guido Van Liefferinge op. Hij maakt gewag van ‘fastfoodjournalistiek’, waarbij andere belangen gelden dan journalistieke.

Media-experte Nina Schick waarschuwt voor een infocalyps, een samenspel van desinformatie en de desintegratie van de mainstreammedia, als gevolg van een doorgedreven commercialisering van de media. Dit leidt tot constructies en samenwerkingen die ver voorbij gaan aan de traditionele opdracht van de journalistiek. De corrupte verwevenheid van politiek, media en Bpost is daar een mooi voorbeeld van.

Caroline Muscat

De illegale samenwerking tussen Bpost, mediagroepen en politiek