Het gaat prima met de natuur in de Lage Landen, zegt de Nederlandse wetenschapsjournalist Arnout Jaspers. Voor hem is de stikstofdiscussie dan ook onwetenschappelijk en semireligieus. Jaspers vatte het allemaal samen in zijn bij momenten opvoedkundige boek ‘De Stikstoffuik’, sinds een week vers van de pers. ‘Eigenlijk doen milieubewegingen vandaag aan desinformatie.’

Jaspers is fysicus van opleiding, naar eigen zeggen ‘een echte bètawetenschapper’, met daarnaast ook een immense passie voor wiskunde. Hij heeft als zelfstandig journalist altijd van zijn pen kunnen leven.

De jongste jaren zag hij een duidelijke verschuiving in de mainstreampers. ‘De wetenschapsjournalist was voorheen iemand die in de luwte schreef, over onderwerpen waar niemand zich echt over opwond. Maar nu is wetenschapsjournalistiek relevanter dan ooit geworden.’ Dit inzicht deed hem langzaam maar zeker afstand nemen van de klassieke pers. Tegenwoordig publiceert Jaspers alleen op de blog van de Nederlandse politieke commentator Syp Wynia en in enkele vaktijdschriften.

Voor de Leidenaar moet het hele stikstofbeleid in Nederland en Vlaanderen worden herzien. Omdat het onmenselijk is. Daarvoor gebruikt hij deze metafoor: ‘Het huidige stikstofbeleid, dat is hetzelfde als zeggen dat, omdat er druk verkeer is, iedereen 30 kilometer per uur moet rijden op de snelweg. Terwijl 100 of zelfs 120 kilometer per uur rijden nog prima voor vlot verkeer blijft zorgen, ook als het druk is.’

U zegt dat u als wetenschapsjournalist ‘geradicaliseerd’ bent. U zegt onomwonden dat in sommige aspecten van het ‘stikstofevangelie’ zelfs geen kern van wetenschappelijke waarheid zit. Beargumenteert u toch even uw boosheid wetenschappelijk?

Jaspers: ‘De drempelwaarde voor stikstof in Nederland – de hoeveelheid stikstofdepositie die een bedrijf mag veroorzaken op een nabijgelegen natuurgebied – wordt berekend, niet gemeten. Dat is al de eerste misvatting: we stellen eigenlijk helemaal niets feitelijk vast, maar we nemen enkele parameters en we stoppen die in een computermodel. Als uit die berekening komt dat je als landbouwbedrijf meer depositie veroorzaakt dan de drempelwaarde, dan krijg je geen vergunning meer.’

‘Die drempelwaarde is extreem laag: 0,07 gram stikstof per hectare per jaar is nog toegestaan in Nederland. In Duitsland is dat 300 gram stikstof per hectare per jaar. Men stelt het daar helder: onder de 300 gram kan je niet nauwkeurig meer meten. En kan je dus ook de stikstofbron niet precies detecteren. Het kan om stikstof van overal gaan, daarom niet van een landbouwbedrijf.’

(Noot van de redactie: Vlaanderen hanteert een andere kritische depositiewaarde (KDW). Die ligt afhankelijk van het natuurgebied in Vlaanderen meestal tussen de 6 en de 30 kilogram stikstof per hectare per jaar. Omgerekend naar Nederlands en Duits voorbeeld, zou een Vlaams individueel landbouwbedrijf met de stikstofnormen die de Vlaamse regering nu voorstaat – 0,025 % per individuele KDW – nog tussen de 1,5 en de 7,5 gram per hectare per jaar aan extra stikstof mogen uitstoten als de KDW in een natuurgebied overschreden wordt, red.)

‘4.000 keer strenger dan de Duitse, is de norm in Nederland met andere woorden. Er zit geen enkele kern van waarheid in de Nederlandse 0,07 gram. Niets. Men heeft dat getal gewoon uit te lucht geplukt.’

‘Dat is één. Twee: de rechtvaardiging voor het Nederlandse stikstofbeleid is precies dat de natuur op omvallen zou staan. We lezen dat continu in de media, en beleidsmakers herhalen het uitentreuren. Maar daar is helemaal niets van aan: dé natuur staat helemaal niet op omvallen. Sommige stukjes natuur met bepaalde stikstofgevoelige soorten die ecologen wenselijk achten in ons landschap, ja, die hebben het waarschijnlijk niet gemakkelijk met de Nederlandse landbouwactiviteiten. Maar dat dé natuur dus aan het omvallen is, dat is zelfs niet een beetje waar. Dat is gewoon onzin.’

U hebt het over ‘industriële natuur’ die we in de lage landen hebben gecreëerd. Is het onmogelijk geworden om te streven naar de natuur die Nederland voor de industriële revolutie had?

‘De twee grote Nederlandse natuurorganisaties – Staatsbosbeheer en Natuurmonument – beheren het grootste deel van de Natura 2000-gebieden. Zij hebben een excentrieke voorkeur voor natuur die overgevoelig is voor stikstof. Het argument dat zij gebruiken is dat er voor 1900 heel wat stikstofgevoelige natuur in Nederland bestond. Natuur die sindsdien op zijn retour is. Nou, dat zal wel, want voorheen waren grote delen van Nederland inderdaad stikstofarm. En dus: voedselarm, want dat was allemaal heide en laagveen.’

Waarom is het beleid eigenlijk zo gebiologeerd geraakt door stikstof?

‘Ik ben daar niet uit. Mijn beste antwoord is dat er de voorbije decennia eerder toevallig enkele dingen zijn samengekomen: activistische ecologen, ambtenaren die willen opkomen voor het milieu en politici die elementaire feitenkennis ontberen en zich dus makkelijk dingen laten influisteren. De politici zijn als gevolg daarvan gaan geloven dat dit stikstofbeleid de enige manier is om de natuur in Nederland en Vlaanderen te redden. We hebben hier te maken met een sociologisch verschijnsel van het overheersende narratief. Wie bijgevolg vragen stelt over het stikstofbeleid, is meteen een “ontkenner”, een “natuurvernietiger”. Ik kan dat ook niet altijd goed verklaren waarom dat zo compromisloos gebeurt. Ik weet wel dat het beleid het dossier handig aan de klimaatdiscussie heeft weten koppelen: “We moeten nu handelen”.’

U geeft zelf toe dat u tot enkele jaren geleden volledig mee was in het ‘stikstofnarratief’. Hoe komt dat ook u – een compromisloze bètawetenschapper – erin geloofde?

‘Tot voor enkele jaren overheerste bij mij het gevoel dat in een West-Europese democratie de mensen misschien wel een beetje belazerd konden worden, maar dat het beleid wel altijd rationeel en te goeder trouw was. In zo’n samenleving was ik bezig met gezellige wetenschappelijke onderwerpen uit te diepen voor kranten en tijdschriften. Ik las alleen de klassieke media over stikstof. Zonder dat je het beseft neem je daardoor het overheersende denken over.’

‘Als je wil afwijken van het narratief, dan moet je je gaan verdiepen, en dat kost tijd en moeite. Ik kon als wetenschapsjournalist niet alle onderwerpen even goed kennen. Er waren gewoon ook veel kwesties die interessanter en belangrijker waren dan stikstof. Ik had eigenlijk gewoonweg geen besef van wat men met het stikstofbeleid aan het doen was.’

‘Dat is het probleem. Niet alleen voor mij, maar voor heel wat mensen in Nederland. Je bent niet dom, of je bent niet slecht, of je wil niet zozeer een bepaalde richting uit in je denken, maar je neemt onbewust een heleboel dingen als vanzelfsprekend over omdat je de tijd en de energie niet hebt om je ermee bezig te houden. En omdat de klassieke media het verhaal altijd verpakken als een ernstig probleem voor het milieu, ga je dat op den duur ook zelf geloven.’

Nu bent u geïnformeerd. U hebt een boek geschreven. Denkt u dat u het tij alsnog kan keren?

‘Dat moet nog blijken. Ik ben gelukkig niet de enige roepende in de woestijn. Ik merk dat mijn boek al na een week heel goed verkoopt. Volgende week zijn het hier in Nederland provinciale verkiezingen. De BBB-boerenpartij zal waarschijnlijk heel goed scoren. Mijn boek geeft BBB een duw in de rug. Want nu is er ook een wetenschappelijke analyse die het programma van die partij ondersteunt.’

‘Ik heb het eerste exemplaar van mijn boek dan wel aan BBB-voorvrouw Caroline Van de Plas gegeven, maar ben volledig onafhankelijk van haar en haar partij tot dezelfde conclusies gekomen: het is allemaal drijfzand. De publieke opinie kantelt nu ook onze richting uit, is mijn gevoel. Er moet wel gerommel van komen in de politiek. Men kan de publieke opinie niet blijven negeren. Jullie hadden vorige week nog die massale boerenbetoging in Brussel.’

De ironie van het verhaal is ook: de stikstofuitstoot daalt al decennialang.

‘Het probleem is eigenlijk al grotendeels opgelost, ja. Tot de jaren ’90 kende Nederland een stikstofpiek. Sindsdien is die al met een factor drie verminderd omdat de industrie schoner is geworden (In Vlaanderen daalt de stikstofuitstoot via ammoniak uit de landbouw al sinds begin jaren 2000. Met gemiddeld 20 kilogram stikstof per hectare per jaar is de uitstoot nu dezelfde als in de jaren ’60, red.). De landbouw is milieubewuster gaan werken en de veestapel verkleint vanzelf.’

‘Links-liberale partijen zeggen dan dat ze voor boeren zijn, maar dat landbouw kleinschalig moet, met hoogstens een paar koeien. Ja, prima. Dag economie. Kleinschalige landbouw kan alleen blijven bestaan als ze volledig zelfvoorzienend is. Maar dan heeft de stadsmens weinig te eten. Ofwel wanneer ze sterk gesubsidieerd wordt. De realiteit zal zijn dat we massaal voedsel zullen moeten importeren.’

Waar komt volgens u de hardnekkige overtuiging vandaan dat het almaar slechter gaat met de natuur? Wie ogen in zijn hoofd heeft, die kan toch zelf vaststellen dat rivieren schoner zijn geworden, er meer achting is voor hoe we met afval omgaan, en dat er inderdaad mooie natuurgebieden zijn bij gekomen, zowel in Vlaanderen als in Nederland?

‘Mensen vertrouwen hun eigen ogen niet meer! Dat is kenmerkend voor onze tijd. Je krijgt het aan de stadsmens verkocht dat de natuur die de voorbije decennia gaan groeien is en die hij met zijn eigen ogen ziet, eigenlijk betekent dat de natuur er slecht aan toe is.’

‘Nu ga ik toch een vergelijking maken met het klimaat. Ik ontken niet dat de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt – dat is trouwens een noodzakelijke discussie die we moeten voeren. Maar dat het klimaat op instorten staat, dat is ook niet waar. Op twintig jaar tijd is mensen echter aangepraat dat wat ze zelf waarnemen over het klimaat, altijd een nakend teken van onheil is. Nou, nee. Je kan wetenschappelijk aantonen dat er bepaalde problemen gekoppeld zijn aan een veranderend of snel veranderend klimaat. Tot zover ben ik mee. Maar de natuur staat niet op instorten. De natuur groeit en bloeit, elk jaar weer opnieuw. Binnen honderd jaar zijn er misschien problemen met een snel opwarmend klimaat. Maar laat de discussie vooral correct zijn. Wetenschappelijke waarnemingen gaan soms in tegen wat je met je eigen ogen ziet. Maar soms volstaat het om ook gewoon eens rond te kijken in plaats van ingewikkeld te gaan doen.’

Strengere regels hebben er toch wel toe geleid dat het beter gaat met de natuur en dat er gedragsveranderingen zijn?

‘Dat verhaal klopt, maar is relevant voor de situatie van vijftig jaar geleden. Toen was er een probleem met de natuur in Nederland, want er waren geen regels. Er was weinig ontzag voor het milieu en de milieubeweging had toen een punt. Op verschillende vlakken. Daardoor zijn er strengere regels gekomen en hebben we zichtbare vooruitgang geboekt. All credit due. Maar dat verhaal is nu voorbij.’

‘De milieubewegingen van nu zijn vaak niet meer de organisaties van weleer, die bestonden uit oprecht geëngageerde mensen die op eigen houtje hun zaak bepleitten. Nee, het zijn machtige lobbygroepen geworden die hun ledenbestand op orde moeten houden, fondsen moeten werven, en die ook flink wat grond beheren of bezitten. Maar hun narratief is onveranderd gebleven: het gaat slecht met mens en natuur en dankzij onze kleinschalige inzet is er nog hoop. Terwijl het bestaansrecht voor milieuorganisaties voor een groot deel verdwenen is. Maar dat kunnen ze natuurlijk niet toegeven, want dan zouden ze zichzelf moeten opheffen, of toch minstens fors afslanken. Daardoor is het milieudiscours al vijftig jaar onveranderd, terwijl veel milieudoelstellingen intussen wel gehaald zijn. Eigenlijk doen milieubewegingen vandaag voor een groot deel aan desinformatie.’

Is het niet relevant wanneer ze zeggen: wij blijven nodig, want anders gaan we terug naar de jaren ’70?

‘Nee, dat vind ik onzin, want het natuurbewustzijn zit nu zodanig in onszelf en in het beleid, dat we wel een tijdje verder kunnen zonder nieuwe regels en zonder doemverhalen. Als je de milieubewegingen zou opheffen, dan blijven die regels gewoon bestaan. Al denk ik wel dat milieubewegingen lokaal nog een verschil kunnen maken: een lokaal natuurgebied dat er kan komen, een bos dat onterecht wordt omgehakt… Dat zijn projecten die lokaal wat kunnen betekenen om je ervoor in te zetten.’

‘We mogen ons ook eens bezighouden met de vraag of het wenselijk is of we bepaalde stikstofgevoelige heide- en veennatuur – zo’n 200 vierkante kilometer van Nederland – eigenlijk wel nog een plaats moeten geven. Misschien is het in de afweging tegenover de grote economische belangen en de natuur die als geheel zichzelf prima in stand weet te houden, beter om te zeggen: nou, dan niet. De heide zal dan een bosgebied worden waar andere soorten zullen groeien die prima met stikstof weten om te gaan. We leven nu eenmaal in een dichtbevolkt land. Desondanks vergroent Nederland. Heel West-Europa, trouwens. Maar dan schop je tegen een taboe aan.’

Zolang mensen niet meer accepteren dat de mensheid de aarde ook gebruikt – we hebben een beschaving in stand te houden, en soms betekent dat ook een boom omhakken – vrees ik dat u eraan bent voor de moeite. De rationaliteit is weg, het bestuur lijkt vooral graag de mensheid te willen opheffen.

‘Tjeerd de Groot, de stikstofwoordvoerder van de links-liberale Nederlandse partij D66, wil “de natuur op de eerste plaats zetten”. Dat klinkt leuk, en velen juichen dan. Maar wat betekent dat voor een land? Wel, dat de mensen op de tweede plaats komen. Je krijgt daar nooit een antwoord op als je hen daarmee confronteert. Ze zien de consequenties van hun doelstellingen niet onder ogen.’

Caroline Van de Plas

Arnout Jaspers: ‘Het stikstofprobleem is al grotendeels opgelost’