Het gaat goed met sportjournalist Eddy Demarez. De man glundert nu hij weer voor de camera’s mag verschijnen, zijn geluk straalt af tot in de huiskamer na een geslaagd ‘remediëringstraject’. Tegenwoordig moet je vooral de sportredactie observeren om te snappen hoe politieke correctheid een voorwaarde is voor een goed gevoel waar ook de kijker beter van wordt. Dat gevoel hebben de twee dames, die een eindje privé kletsten aan de UA over de taalachterstand van allochtone studenten, vooralsnog niet. Zij moeten dan ook hun remediëringstraject nog aanvatten, maar ik verzeker u: ook dit komt goed.

Perfect middenstandskoppel

Binnen de Vlaamse openbare omroep wordt het goed gevoel voor en achter de camera nog verder uitgebouwd dankzij begenadigde ‘schermgezichten’, genre Tom Waes en Jeroen Meus, waarvan die openbare omroep, de door u betaalde instelling dus, niet wil communiceren hoeveel ze verdienen. 500.000 euro per jaar, volgens het doorgaans goed ingelichte Dag Allemaal.

Het grootste bruto individueel geluk is evenwel voorbehouden aan sportjournalist Karl Vannieuwkerke, presentator-bedenker van het Tourprogramma Vive le Vélo, waarvan de merchandising (op een bepaald moment krijg je dit soort dingen alleen nog uitgelegd in het Engels) in handen is van Vive La Vie, een winkel uitgebaat door Karls partner Caroline Vereenooghe.

Vive la Vie!: het is meer een prettig allitererende kreet van euforie dan een banale bedrijfsnaam. Waarbij niet duidelijk is wie dat roept: de kijker, de presentator of moeder-de-vrouw aan de kassa. Het perfecte Vlaamse middenstandskoppel grossiert alleszins in producten die onze aanmaak van het gelukshormoon stimuleren, zoals T-shirts, petjes, bidons, fietsroutes, noem maar op, allemaal verbonden aan de talkshow van Karl. Een kniesoor die hier graten in vindt, de verzuurde Vlaming kan met deze serotonine-injectie alleen maar zijn voordeel doen. De VRT stelt, bij monde van CEO Frederik Delaplace, dan ook uitdrukkelijk dat dit gebeuren ‘positief is voor de hele Vlaamse samenleving en economie’ (sic). Lees: met een T-shirt rondlopen van Vive le Vélo is een remediëringstraject op zich.

Vedettenverslaving

Steeds meer van hetzelfde: gebrek aan journalistieke authenticiteit maakte van de VRT een alternatieve pretzender

Joël De Ceulaer, met wie ik het vrijwel over niets eens ben, schoot in een DM-column toch eens raak, toen hij het verhaal van de overbetaalde schermgezichten à la Vannieuwkerke typisch vond voor een ‘bange organisatie’ met een acuut gebrek aan zelfvertrouwen. Dat klopt. Maar zoals meestal verzuimt hij het plaatje af te maken. Dat gebrek aan zelfvertrouwen, die schrik voor de eigen schaduw én voor de zappende kijker, is namelijk de keerzijde van een bekakte journalistieke cultuur waar de modale Vlaming zo zijn/haar mening over heeft gevormd.

Een publieke zender moet drijven op een sterk redactioneel-onafhankelijk profiel, die kritische journalistiek beoefent (kritisch voor iedereen dan welteverstaan) en intellectuele durf uitstraalt. Anderzijds moet zo’n instituut niet wedijveren met commerciële zenders die strategieën en zakenmodellen hanteren, noodzakelijk voor hun leefbaarheid. Helaas is de VRT al decennia – vanaf haar ontstaan eigenlijk – een bureaucratisch instituut dat ongemakkelijke gelijkenissen vertoont met staatszenders in minder democratische regimes. Toen in 1987 dankzij het kabeldecreet VTM verrees, bleek de openbare omroep helemaal het verschil niet te kunnen maken als platform van kwaliteitsjournalistiek. Die angst voor de eigen schaduw is nooit meer weggegaan. En zo tuimelde de ‘rode BRT’ van toen in een panische race to the bottom met de commerciële omroepen, en zendt ze al 30 jaar herhalingen van De Kampioenen uit.

Van twee één dus. Via haar links-activistische gezichtsvernauwing reed en rijdt de VRT zich journalistiek de vernieling in, en probeert dit dan te compenseren met ondermaats entertainment en overbetaald schoon volk. Vedettenverslaving is een teken van zwakte en een gebrek aan zelfvertrouwen. Vannieuwkerke was op een gegeven moment zo brutaal, een kritische Koppen-reportage over zijn zakenmodel te blokkeren. Wat warempel nog lukte ook. Waarom zetten ze in de stoel van deze poenschepper geen jonge ambitieuze journalist, iemand die op de sportredactie het vak kan leren? Omdat de VRT niks durft. Het instituut ruikt naar angstzweet voor het publiek, en rijdt zich vast in een kijkcijferoorlog waar de commerciële concullega’s zich kiplekker bij voelen, dat is de ironie.

Ivoren toren-syndroom

De gevolgen zijn legio: talkformats zoals ‘De Afspraak’ zijn een platform voor mensen die ’s morgens al in de krant hebben gestaan, en ’s middags worden gebeld om het ’s avonds nog eens allemaal uit te leggen en het met elkaar eens te zijn. Dodelijk is dit voor het opinielandschap.

De kruistocht tegen de Vlaamse verzuring wordt tamelijk saai en voorspelbaar, elke dag prijs. Vooral interessant is wat er niét gezegd wordt. Dat ‘jongeren’ die recreatieparken teisteren, vooral niet etnisch mogen geprofileerd worden, zoals dat heet, is een hardnekkig taboe dat bevestigd wordt in wollige formats zoals FC United, waar gekleurde voetballers zich beklagen over het racisme van de modale Vlaming. Wie pikt dit nog?

Hierdoor geraakt de VRT-nieuwsredactie nog meer geïsoleerd van de samenleving en ontstaat er een bubbeleffect of ivoren toren-syndroom. Dat is op zijn beurt opnieuw aanleiding om de gunst van de kijker ‘af te kopen’ met herkenbare vedetten, een hopeloze neerwaartse spiraal. Ook de kleuterjuftoon waarin bepaalde ankers het nieuws voorlezen, hoort daarbij. Terwijl de echte remedie van een heel andere aard is: investeer in kwalitatieve, vrijdenkende durfjournalistiek, meer waarheidszoeking en minder framing, stuur de Cools’en en Schols’en op vervroegd pensioen. Not, helaas.

Dat Waes, Meus en Vannieuwkerke geld ruiken, men kan het hen niet verwijten. Hun graaizucht illustreert de zwakte van heel het instituut. Tussen de Raad van Bestuur van de VRT, de Vlaamse regering met de bevoegde mediaminister, en het Vlaams Parlement/Commissie Media hangt een grijze mist die maar niet wil optrekken, en waar gehaaide figuren munt uit slaan. Hun absolute leermeester is Wouter Vandenhaute, oprichter van Woestijnvis en niet toevallig ook begonnen als sportjournalist.

Als er geen frisse journalistieke wind waait door de openbare omroep, als er geen radicale komaf wordt gemaakt met de taboes en de zelfcensuur, en als de verkleutering zich doorzet, dan is er geen enkele reden om hieraan verder ons belastinggeld te verspillen. Om aan een tafeltje met een goed glas wijn in aangenaam gezelschap na te babbelen over ‘de koers’, daar hebben we Vive le Vélo echt niet voor nodig.

Caroline Vereenoghe

Vive-la-vie, of hoe dure ‘schermgezichten’ een benepen journalistieke cultuur camoufleren