Slaak een zucht van verlichting want we zijn aan groot onheil ontsnapt. Er komt geen Museum van Vlaanderen. Toch niet in steen, wel iets in schijn – virtueel zoals dat heet. ‘Het zal veeleer een platform zijn’, zei Karin Brouwers (CD&V). ‘Een portaal om van thuis uit te consulteren’, aldus Katia Segers (sp.a), ‘vanuit de luie zetel’, wist Cathy Coudyzer (N-VA). Iets dat ‘vrije tijd binnenbrengt in het eigen huis’, zoals ‘de hometrainer of de homecinema’, vulde minister-president Jan Jambon aan (citaten uit het woordelijk verslag van de vergadering van de Cultuurcommissie van het Vlaams Parlement dd. 21 januari).

Paard wordt dromedaris

In zijn Memoires herinnert Gaston Eyskens aan de boutade die hij in interviews placht te gebruiken: ‘Een dromedaris is een paard dat door de kabinetsraad is gestapt’. Iets gelijkaardigs moet het Museum van Vlaanderen zijn overkomen. Want het was wel degelijk een reëel museum in een gebouw van steen dat minister-president Geert Bourgeois voor ogen stond toen hij, in zijn 11-julitoespraak van 2018, het idee naar voren bracht.

Hij sprak van ‘een museum dat op een wetenschappelijk verantwoorde wijze en met moderne museale vormen en technieken toont hoe Vlaanderen de culturele, sociologische en staatkundige entiteit is geworden, die het vandaag is. (…) Dat toont hoe Vlaanderen vorm heeft gekregen en wat Vlaanderen bijzonder maakt’.

Opmerkelijk en uniek verhaal

Uit de bonte groep mensen, op een lap grond ter grootte van viereneenhalve provincie, die het lot van de geschiedenis in 1830 in een nieuw koninkrijk deed terechtkomen, zijn de Vlaamse natie en de deelstaat Vlaanderen gegroeid. Het is een opmerkelijke Werdegang, een unieke geschiedenis van niet eens tweehonderd jaar, met een veel langere voorgeschiedenis.

Dat verhaal wordt in geen enkel museum verteld en verbeeld. ‘Wij hebben in Vlaanderen schitterende musea over de meest uiteenlopende onderwerpen, maar geen museum dat onze geschiedenis en onze cultuur in de meest brede betekenis tot leven laat komen’, stelde Bourgeois terecht vast.

Punt 24

Het Museum van Vlaanderen had die lacune kunnen vullen. Maar het zal er niet komen, toch niet in één gebouw op één plaats. Geert Bourgeois noemde het project ‘een uitdaging voor een volgende Vlaamse regering’ – en impliciet ook voor zichzelf. Maar zijn partijvoorzitter vond dat iemand anders meer geschikt was om de volgende Vlaamse regering te leiden.

Wat er tijdens het formatieberaad wel en niet over de ‘uitdaging’ is gezegd, is (ons) niet bekend. We weten alleen dat het project een plaatsje heeft gekregen in het regeerakkoord dat N-VA, CD&V en Open Vld op 30 september 2019 sloten. Het staat in punt 24 van het onderdeel ‘Cultuur’, in nogal vage en vrijblijvende bewoordingen die vele deuren openlaten: ‘We starten een traject om onze Vlaamse geschiedenis te ontsluiten in een museum voor de geschiedenis en cultuur van Vlaanderen. De regering onderzoekt hiervoor de verschillende scenario’s en zal nog deze regeerperiode de eerste concrete stappen zetten’.

Tegenwind

Alras stak tegenwind op. ‘Een nieuw museum voor de Vlaamse cultuur en geschiedenis is niet nodig’, zei voorzitter Patrick Allegaert van het Vlaams Museumoverleg in De Standaard van 19 november 2019. ‘Tel de bestaande museumcollecties samen, dan heb je een Vlaams museum’, verduidelijkte hij onlangs in De Morgen (9 januari 2021).

De bestaande collecties samentellen? Dan heb je een onoverzienbare en onoverzichtelijke verzameling, maar géén museum dat helder en toegankelijk de geschiedenis toont van de plek waar wij, zesenhalf miljoen Vlamingen, leven en de cultuur die er in en door die geschiedenis is tot stand gekomen.

Postmoderne cultuurkosmopolieten en hun politieke woordvoerders zien in het museum, zoals in de Vlaamse Canon, alleen maar een instrument van identiteitsversterking en natievorming, zelfs ‘een vehikel om de geesten te laten rijpen voor een onafhankelijk Vlaanderen’ (Katia Segers bij de bespreking van de Cultuurbegroting 2021). Prof. em. Emmanuel Gerard, de voorzitter van de Canoncommissie, geeft daar in het pas verschenen nummer van Het Accent, het ledenblad van het Davidsfonds, een passend antwoord op: ‘De geschiedenis van de plek waar je leeft kennen is één zaak, je erin herkennen en je ermee vereenzelvigen is iets anders’.

‘Twin Tower naast de IJzertoren’

Al bij de commissiebespreking van de Cultuurbegroting-2020, op 28 november 2019, liet minister-president Jambon uitschijnen dat er geen ‘apart museumgebouw’ zou komen. Het is ons – en velen met ons – toen helemaal ontgaan. Dat hij gewaagde van een ‘traject langs verschillende bestaande musea die elementen uit de cultuur en de geschiedenis van Vlaanderen in beeld brengen’, hebben we nu pas, bij het lezen van het commissieverslag, ontdekt.

Zoals we nu pas gemerkt hebben dat hij bij de bespreking van de Cultuurbegroting-2021, op 26 november 2020, zei niet te verwachten ‘dat het nieuwe museum in één gebouw gehuisvest wordt’ en sprak van ‘een interactieve tool om een virtuele tour in bestaande musea te maken.’ Zijn woorden kondigden, achteraf gezien, een koerswending aan. Het reëel museum van Bourgeois was door politiek overleg gestapt en daar als virtueel museum buiten gekomen.

Het was De Standaard die de koerswending op 8 januari wereldkundig maakte, in een bericht over een non-paper die Jambon aan de Vlaamse regering had bezorgd. ‘Er komt dus geen pronkgebouw waar de Vlaamse identiteit wordt verheerlijkt. Waar zou dat trouwens komen te staan? In een regio waar gulden sporen in de ondergrond worden vermoed? Als een Twin Tower naast de IJzertoren?’, smaalde de krant, netjes in lijn met haar Reynebeau-doctrine.

Redeneringen

In de Cultuurcommissie van het Vlaams Parlement bevestigde minister-president Jambon op 21 januari het virtuele karakter van het museum. Hij lichtte ook toe ‘op welke redeneringen deze keuze gebaseerd werd’. We pikken er de belangrijkste twee uit.

De collectie is te omvangrijk. ‘Schilderijen, wandtapijten, meubelstukken, juwelen en andere kunstuitingen, werktuigen, gebruiksvoorwerpen, voertuigen, archiefstukken, foto’s, immaterieel erfgoed, onroerend erfgoed, historische gebeurtenissen. Het is niet mogelijk om al deze verschillende cultuuruitingen of deze geschiedenis zomaar in één fysiek museum onder te brengen.’

Alsof het ooit de bedoeling was en kan zijn om alles wat met de geschiedenis en cultuur van Vlaanderen te maken heeft in één museumgebouw onder te brengen. Alsof het maken van een verantwoorde selectie niet net de opdracht én het vakmanschap van museumbouwers is.

Binnenlandse en buitenlandse musea en andere erfgoedhouders zijn niet bereid om topstukken of sleutelwerken langdurig in bruikleen te geven aan een nieuw museum.

Wie een hond wil slaan

Alsof het ooit de bedoeling was en kan zijn om Het Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, het enige verluchte handschrift van Van Maerlants Spiegel Historiael en ga zo maar door in het Museum van Vlaanderen bijeen te brengen.

Wie een hond wil slaan, vindt licht een stok. Met die twee en nog enkele andere schijnargumenten knuppelt Jambon het museumproject neer. Kan daar echt geen geld voor vrijgemaakt worden? Of is het omdat de twee coalitiepartijen van de N-VA niet willen meestappen?

Friesland, Bretagne, Catalonië, Beieren, …

‘Vanuit de luie zetel’ een internetpagina openen om collectiestukken van bestaande musea te bekijken: meer kunnen we ons bij dat virtueel museum niet voorstellen. Zelfs als het tot onze digitale verrassing iets anders en beters wordt, dan nog kan een virtueel museum nooit de waarde van een reëel museum hebben en de beleving van een rondgang door een fysiek museum vervangen.

Leeuwarden heeft zijn Fries Museum, Rennes zijn Musée de Bretagne. In Barcelona is in 1996 het Museu d’Historia de Catalunya geopend, in Regensburg in 2019 het Museum der Bayerischen Geschichte. Maar een Museum van Vlaanderen, neen, dat komt er niet.

Cathy Coudyzer

Hoera, er komt geen Museum van Vlaanderen