Zonder onverwachte obstakels op het laatste moment trekken vandaag meer dan 40 miljoen Congolezen naar de stembus om een president, parlementsleden, provincieraadsleden en lokale vertegenwoordigers te kiezen.

Het wordt andermaal een gigantische operatie in een land vijf keer zo groot als Frankrijk maar met nauwelijks berijdbare wegen, amper werkende spoorwegen, een permanent tekort aan vliegtuigen en brandstof en naar schatting 100 miljoen inwoners. Sinds de onafhankelijkheid van België in 1960 zijn er nooit betrouwbare verkiezingen geweest. Bij de vorige, in 2018, werd niet de man met de meeste stemmen president, maar wel hij die het op een politiek akkoord kon gooien met zijn voorganger. Zo kwam Félix Tshisekedi aan de macht, na 18 jaar Joseph Kabila.

Wat wordt het deze keer?

Vijf jaar Félix Tshisekedi, kandidaat voor een tweede mandaat, heeft in elk geval het leven van de gewone Congolezen niet verbeterd. Hoewel het land gezegend is met immense ondergrondse rijkdommen (goud, diamant, coltan, kobalt, koper …) en met ongebreidelde mogelijkheden voor de landbouw, behoort de bevolking tot de armste ter wereld. Het aanslepende geweld in vooral Oost-Congo heeft nu al meer dan 6 miljoen mannen, vrouwen en kinderen op de vlucht gejaagd in eigen land en meer dan één miljoen buiten de grenzen.

Ondanks zijn mooie beloften om een eind te maken aan al die ellende is de zoon van de overleden legendarische oppositieleider Etienne Tshisekedi zeer snel de weg opgegaan van zijn voorgangers. Hij verzamelde een hofhouding van getrouwen om zich heen, verdeelde de lucratieve overheidsposten, verdroeg nauwelijks tegenspraak en liet al te vervelende kritische stemmen oppakken of zelfs verdwijnen. Een kleine elite heeft zich verrijkt, alweer ten koste van de grote massa Congolezen.

In de aanloop naar deze stembusslag zette president Tshisekedi daarenboven de ‘onafhankelijke’ kiescommissie naar zijn hand door er trouwe volgelingen te benoemen en kaapte hij de rechterlijke macht op dezelfde manier. Kortom, Félix Tshisekedi gebruikte en gebruikt dezelfde machtstactieken als zijn illustere voorgangers Mobutu Sese Seko, Laurent-Désiré Kabila en Joseph Kabila.

Ook naar die voorbeelden neemt de familie Tshisekedi tijdens haar geregelde verblijven in België haar intrek in een luxueus villa-kasteel aan de chique Prins Van Oranjelaan in Ukkel. Maandelijkse huurprijs volgens Le Soir: een luttele 20.000 euro. Voor de petite histoire: het optrekje van de Tshisekedi’s ligt op wandelafstand van het Chateau Fond’Roy, aan diezelfde laan, van 1973 tot 1997 de geliefde pleisterplaats van de familie Mobutu.

Rivalen

In dat klimaat nemen officieel niet minder dan 25 kandidaten het op tegen Félix Tshisekedi. Dat bezorgt de uittredende president alvast een grote voorsprong. Want volgens het Congolese kiessysteem wordt president hij/zij die de meeste stemmen haalt. Een meerderheid van 50% + 1 is niet nodig. Een versnipperde oppositie is dus in het belang van de kandidaat met de meeste campagnemiddelen om ook lokale kleine en grote machthebbers achter zich te scharen. Dat is zonder twijfel de regerende president die onbelemmerd de staatsmiddelen gebruikt voor zijn campagne.

De afgelopen weken is een vijftal kandidaten al uit de race gestapt, de meesten om zich achter Félix Tshisekedi te scharen. Zij zagen de bui al hangen: voor de politieke toekomst van elke ambitieuze Congolees is het best om in het kamp van de overwinnaar te belanden.

Zijn drie belangrijkste tegenkandidaten blijven wel hun eigen koers varen.

Martin Fayulu, de man die volgens zowat alle onafhankelijke waarnemers vorige keer de verkiezingen had gewonnen maar geen president mocht worden, zet koppig door en voerde campagne met relatief beperkte middelen.

Denis Mukwege, de Nobelprijswinnaar voor de Vrede (2018), wereldberoemd door zijn werk voor verkrachte vrouwen in Oost-Congo, kreeg vooral veel steun vanuit het buitenland maar had en heeft in het reusachtige land de middelen niet voor een barnumcampagne.

Moïse Katumbi ten slotte, de steenrijke vroegere gouverneur van de zuidelijke provincie Katanga, ooit compagnon de route van Joseph Kabila, heeft die middelen wel. Hij rook zijn kans en reisde met zijn privévliegtuig het land rond met een stapel mooie beloften. ‘Met deze man wordt het anders.’ Amper twee weken geleden stelde hij zelfs voor om zijn eigen vliegtuigen in te zetten voor de verdeling van het kiesmateriaal toen de onafhankelijke kiescommissie zich erover beklaagde dat zij niet beschikt over voldoende transportmiddelen. Op zijn vriendelijk maar ook cynisch aanbod kwam zelfs geen antwoord. Integendeel.

Als belangrijkste kanshebber en rivaal van Félix Tshisekedi kreeg hij het hard te verduren. In juli was zijn woordvoerder Chérubin Okende al vermoord in Kinshasa. Tijdens de kiescampagne ontketenden (betaalde?) relschoppers geweld onder de massa toehoorders. En minister van Defensie Jean-Pierre Bemba, zelf een vroegere rebellenleider en rijke zakenman, beschuldigde hem op de laatste campagnedag van omkoping en corruptie en van plannen om de verkiezingsuitslag te vervalsen. Volgens Bemba heult Katumbi met ‘de vijand’, zijnde buurland Rwanda en de rebellenbeweging M23 die door Rwanda wordt gesteund en aangestuurd, en een belangrijk deel van Oost-Congo terroriseert.

Schijnverkiezingen

Zelfs als de verkiezingsdag zonder incidenten verloopt, is dat nog geen garantie dat de politieke strijd achteraf correct zal verlopen. Elke uitslag, de juiste of de vervalste, zal aanleiding geven tot een nieuwe strijd, in het slechtste geval zelfs met openlijk geweld. Want in het Congo van vandaag, en van gisteren en eergisteren, bestaat er geen basis van vertrouwen onder de politici, en nog veel minder van de burgers in de politiek. Door scha en schande hebben de Congolezen in de afgelopen zestig jaar moeten ondervinden dat elke politieke macht leidt naar eigenbelang en het belang van de eigen clan en familie, naar corruptie en machtsmisbruik, naar verbroken beloften.

De fragiele politieke structuren van na de onafhankelijkheid gaven Mobutu Sese Seko heel snel de kans om alle macht naar zich toe te trekken, overigens met Westerse, ook Belgische steun. In ruim drie decennia tijd had hij die structuren helemaal ontmanteld tot er een skelet overbleef met een schijnregering, een schijnparlement en een schijnjustitie.

Elke volgende oppermachtige president, zelfbenoemd of zelfverkozen, heeft die schijninstellingen telkens weer gemanipuleerd om aan de macht te komen en liefst te blijven. De schijnverkiezingen dienden daarbij alleen om een schijn van democratie op te houden, voldoende om de buitenlandse partners en donoren min of meer tevreden te stellen. Keer op keer is dat gelukt. Als Félix Tshisekedi nu ‘herverkozen’ wordt, én hij slaagt erin om zijn tegenstanders het zwijgen op te leggen, al dan niet met geweld, dan zal datzelfde scenario zich herhalen.

Op 31 december moet de definitieve uitslag bekendgemaakt worden. Het worden nog spannende eindejaarsdagen in de ‘Democratische Republiek Congo’.

Chérubin Okende

Congo kiest. Maar hoe?