Luk Sermeus (°1946) is een zakenman op rust. Hij schreef een bijzonder origineel boek over Willem van Oranje (1533-1584), vol met historisch relevante feiten en weetjes. En hij dekt zich goed in: ‘De auteur is geen historicus. Controleer dus alles wat hij schrijft. Maar dat moet je ook doen bij alle historici.’ Dat valt best mee. Menig historicus kan hier nog een puntje aan zuigen.

Willem

Waar en in welke omstandigheden is Willem precies geboren? Hoe werd hij prins van Oranje?

‘Graaf Willem I van Nassau-Dillenburg, met de bijnaam “de rijke”, de vader van “onze” Willem, was de vierde zoon van Jan V. De oudere boer van Willem I van Nassau-Dillenburg gaat met de naam Hendrik III van Nassau-Breda door het leven. Dat is hier het vermelden waard aangezien deze tak later zal zorgen dat het leven van “onze” Willem er helemaal anders zal uitzien dan oorspronkelijk vermoed door zijn ouders.’

‘Vader Willem I kunnen we samen met zijn echtgenote Juliana van Stolberg best omschrijven als “veelplegers”. Zij hadden samen twaalf kinderen, plus twee uit zijn vorig huwelijk en nog eens vijf uit haar eerste huwelijk. Daarbij moeten we minstens nog één – door Willem I erkende – bastaardzoon tellen.’

Dat zijn wel bijzonder veel mondjes om te voeren…

‘Willem I was dus zeker rijk aan kinderen. Of er op het einde van de maand na al deze monden gevoed en gekleed te hebben nog iets overbleef, was maar de vraag. Binnen dat gezin had “onze Willem” vier broers wiens namen voorkomen in het boek. Drie broers zullen in de strijd tegen Spanje sneuvelen. Reeds bij de doop van “onze” Willem komen we in contact met de moeilijke religieuze omstandigheden van de periode die zal volgen. Zijn ouders zijn allebei Luthers, maar gezien de politiek-religieuze omstandigheden is de gevolgde liturgie Rooms-Katholiek. De predikant is dan weer Luthers. Pas in 1534 worden de ouders officieel Luthers en daardoor ook het graafschap. Cuius regio…’

‘Het is via de tak van zijn oom van Nassau-Breda, die gelieerd was aan het huis van Chalon, dat hij als oudste de titel erfde van “prins” van Oranje. Daarbij verwijst ‘Oranje’ naar het kleine soevereine vorstendom Orange in Frankrijk. De wijze waarop Willem de titel ‘van Oranje’ verwerft, wordt omstandig in het boek uitgelegd. Of alles volgens de correcte juridische regeltjes verliep, is maar de vraag. Maar hoe dan ook, als een komeet schiet hij omhoog in de adellijke hiërarchie.’

Opstand

Was de opstand van de Lage Landen tegen Spanje eerder politiek of eerder religieus?

‘De vraag zoals gesteld bevestigt de verwarring die gesticht is door de geschiedschrijvers en vooral ook door de universiteit van Leiden die het alsmaar heeft over “Dutch Revolt”. De rellen die uitbraken toen de overheid de “hagenpreken” van de hugenoten begon te verbieden en daadwerkelijk manu militari uiteen te drijven, kunnen we eventueel benoemen als “verzet”. Er is dus geen politieke intentie te bespeuren. Er is al zeker geen sprake van “oorlog”, zodat de “tachtigjarige oorlog” in feite met enkele jaren moet ingekort worden.’

‘Mettertijd is het verzet geëscaleerd tot een expliciet verzet maar het bleef toch eerder beperkt tot “gewapende” agressie. Maar tot de tweede invasie van Willem blijft het conflict volledig religieus. In het Wilhelmus zingen we trouwens: “De Koning van Hispanje heb ik altijd geëerd”.’

Huwelijk

Vertel eens over de huwelijken van Willem van Oranje? Ik zie een combinatie van liefde, pech en berekening…

‘In het boek heb ik het beperkt over het huwelijksleven van Willem. Twee redenen: ik kan niet inschatten wat Willem bewogen heeft. Was er liefde in het spel? Voor zover ik de geschiedenis van de middeleeuwse (en latere) adel begrepen heb, was een huwelijk een bondgenootschap tussen twee families met de bedoeling dat beide er beter van werden. De Habsburgers zijn er openlijk voor uitgekomen.’

‘Ten tweede is het zo dat Willem een “mooie” erfenis had gekregen die voor hem eerder een vergiftigd geschenk was. Hij had er het geld niet voor. Over zijn seksleven heb ik het al helemaal niet. Zijn seksleven, zoals door sommigen beschreven, is naar hedendaagse normen niet normaal te noemen. Om mezelf en de lezer te behoeden voor “hineininterpretieren” heb ik er zedig over gezwegen. De algemene teneur bij de geschiedschrijvers is toch dat hij redelijk kwistig met zijn zaad is omgesprongen.’

Nu toch graag iets over die huwelijken.

‘Wat de huwelijken betreft kan ik kort zijn: de eerste twee, met Anna van Egmont (1533-1558) en met Anna van Saksen (1544-1577), zijn zeker geïnspireerd door financiële overwegingen. Zeker bij het tweede waarbij de waarheid wel eens geweld wordt aangedaan bij de “vrijage”. De ontbinding die hij later vordert doet hem zeker geen eer. Zijn eerste huwelijk met Anna van Egmont – hij is dan amper achttien jaar oud – blijkt uit teruggevonden briefwisseling toch “gelukkig” genoemd te mogen worden. Het eindigt met het overlijden van Anna.’

‘Zijn derde met Charlotte de Bourbon (1546/1547-1582) en vierde huwelijk met Louise de Coligny (1555-1620) lijken mij meer op emotionele gronden gevestigd. Op een bruidsschat moest hij in beide gevallen niet rekenen. Zij kunnen naar de normen van vandaag “normaal” genoemd worden. Charlotte sterft tijdens hun huwelijk, Louise overleeft hem.’

Breekpunt

Wat was het breekpunt in de relatie met koning Filips II?

‘Een vraag stellen is ze beantwoorden. De vraag naar een breekpunt veronderstelt dat er überhaupt een relatie bestond tussen de zoon van Karel V en zijn plusbroer. Ik denk echter dat het nooit geklikt heeft tussen de twee. Dat meen ik te moeten opmaken uit het verloop van beider leven. In de veronderstelling dat zij mekaar in de ogen hebben kunnen kijken vraag ik mij af wat de twee tegen elkaar gezegd zouden hebben en in welke taal zij zich dan uitdrukten.’

‘Willem sprak uiteraard Duits, zijn moedertaal, en Frans, de lingua franca van de Europese adel. Filips II had blijkbaar geen talenknobbel want hij was op de troonafstand van zijn vader zelfs niet in staat een Franse tekst voor te lezen. Uiteraard zal hij Castiliaans gesproken hebben, maar dat Willem dat sprak lijkt zeer onwaarschijnlijk. Van zijn moeder had Filips vermoedelijk ook wel Portugees geleerd. Beiden kenden natuurlijk ook Latijn, de taal van de intellectuelen, maar bij Willem zal dat eerder beperkt zijn gebleven. Brieven werden vermoedelijk vertaald door de medewerkers.’

‘Filips II is één keer in de Nederlanden geweest in 1549, maar dan wel een jaar lang. Hij bezocht samen met zijn vader de Nederlanden om kennis te maken met zijn toekomstige onderdanen. In die periode, op de leeftijd van 22 jaar, leerde hij zijn plusbroer Willem kennen en de belangrijke adel van de Nederlanden. Filips kon zich niet vinden in de frivole sfeer die heerste in de Nederlanden en was blij dat hij onze contreien kon verlaten. Het in zijn ogen liederlijke leven van Willem kon hem niet overtuigen met een goed katholiek te doen te hebben.’

Morgen deel 2, de Watergeuzen, de opstand en het Wilhelmus.

Charlotte de Bourbon

Willem van Oranje, wat we nog niet wisten… (Deel 1)