Soms moet je door de Vlaamse bomen nog het Belgische bos kunnen zien. Het Doorbraak-artikel Politieke spelletjes rond gegevensbescherming, gewijd aan het luidruchtige ontslag van Alexandra Jaspar als directrice van de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA), doet dit jammer genoeg niet.

Hoewel Winny Matheeusen aangeeft wat de redenen zijn voor het vertrek van Jaspar, kort samen te vatten als haar verzet tegen de infiltratie en neutralisering van de GBA, laat hij uitschijnen dat dit ontslag een ’politiek spelletje’ zou zijn. Met name zou er, aldus het artikel, een complot zijn van de MR, Eurocommissaris Didier Reynders en Jaspar – zogenaamd de pion van de MR in de GBA – tegen Frank Robben, het meest invloedrijke lid van de GBA en tevens de datapaus van de federale overheid. Dit verhaal is echter zo lek als de CovidScan applicatie.

Frank Robben: verschillende petjes, overal onmisbaar

Wat uiteraard wel klopt, is dat Frank Robben een machtig man is. Hij beheert ‘s lands meest privacygevoelige databanken. Hij streeft in die hoedanigheid constant naar manieren om de grote, allesomvattende databank van zijn dromen te realiseren. Hij staat aan het hoofd van SMALS, een vzw waar omzeggens alle openbare besturen van het land lid van zijn en die dankzij de talloze openbare opdrachten die zij binnenrijft een benijdenswaardig zakencijfer heeft. Hij is ook één van de drijvende krachten achter het schimmige Informatieveiligheidscomité (IVC), dat een aantal controlebevoegdheden van het parlement heeft overgenomen en waarvan de legaliteit minstens betwijfelbaar is. En als kers op de taart is hij dus ook lid van de GBA – de toezichthouder op de privacywetgeving.

En precies bij dat laatste wringt het schoentje. Dankzij de grote invloed die Robben uitoefent op de GBA, kan hij het werk dat hij ‘s morgens gedaan heeft als topambtenaar ‘s namiddags als regulator komen (laten) goedkeuren. Ieder zinnig mens snapt dat zoiets niet kan, en het is gelukkig ook de wetgever niet ontgaan. Dat heeft het parlement echter niet belet om Robben toch te benoemen bij de GBA: blijkbaar is de man onmisbaar.

Geloofwaardigheid klokkenluiders gefnuikt

Autoritaire politici zijn gek op Frank Robben. Zijn nieuwe beste vriend is Frank Vandenbroucke, de man die in het blad van de Christelijke Mutualiteit samen met Wouter Beke klaagt over de privacywetgeving die zijn beleid bemoeilijkt. Maar Robben is niet de enige wiens ‘day job’ een functie bij de GBA in de weg zou moeten staan. Dat is ook het geval bij Bart Preneel en voorzitter David Stevens, respectievelijk lid van het IVC en van de ‘Corona Task Force’. En initiëel waren er nog drie andere ambtenaren bij de GBA in dienst, maar zij hebben de eer aan zichzelf gehouden en een paar maanden geleden ontslag genomen.

Twee klokkenluiders, de nu ontslagnemende Jaspar maar ook Charlotte Dereppe, beide lid van het directiecomité van de GBA, hebben dit aangeklaagd. Ze deden dat eerst intern en dan ook extern. Sindsdien wordt er alles aan gedaan om ze het leven zuur te maken en hun geloofwaardigheid onderuit te halen, zonder dat het parlement een vin verroert. Allicht had men de dwarsliggers allang buitengegooid als de Europese Commissie België niet op het matje had geroepen. De Algemene Verordening Gegevensbescherming, beter bekend onder de Engelse afkorting GDPR, verplicht de lidstaten immers om een onafhankelijk toezichtsorgaan op te richten, wat de benoeming van ambtenaren in de weg staat. Wij genieten dus de twijfelachtige eer om de eerste EU-lidstaat te zijn die veroordeeld zou kunnen worden omwille van haar tekortkomingen bij de omzetting van de AVG.

Ontslag meesterpion: piste over MR-complot is stupide

Dat uitgerekend Eurocommissaris Didier Reynders aan zet is zou, aldus de clan Robben, bewijzen dat het ontslag van Alexandra Jaspar om een MR-complot gaat om hem persoonlijk te raken. Ik ben niet ingewijd in de mysterieën van de MR, maar een samenzwering waarvan de meesterzet het ontslag zou zijn van de zogenaamde meesterpion Jaspar, lijkt mij zodanig pervers dat ik er zelfs Reynders niet van zou durven verdenken. Het getuigt bovendien niet van veel inzicht in de werking van de Europese instellingen om te denken dat Didier Reynders de Commissie zomaar zou kunnen instrumentaliseren om ‘politieke spelletjes’ in eigen land te spelen.

De attitude van de MR in het GBA-dossier is jammer genoeg bijzonder typerend voor de lijn Bouchez: ‘beaucoup de bruit pour pas grand chose’. Daarbij komt nog dat de MR samen met de andere Vivaldisten een wetsvoorstel heeft ingediend dat overduidelijk bedoeld is om Jaspar en Dereppe aan de deur te zetten, weliswaar samen met voorzitter Stevens, die toch aangeschoten wild is omwille van een firmawagen die hij zichzelf onterecht heeft toegekend. Als dit een MR-complot is, dan is het zo stupide dat je je afvraagt hoe die partij nog bestaat.

Franstalige privacytalibans

Robben heeft subtiel over de jaren heen een Vlaamsvoelend discours weten te instrumentaliseren om kritiek te pareren. Hoe gemeend dat is, zal ik in het midden laten: het doet er op zich ook weinig toe. Als je Robben en zijn fans mag geloven, is hij het onschuldige slachtoffer van Franstalige privacytalibans. Hij, de noeste Vlaamse topambtenaar, doet spijts alle hindernissen zijn best pragmatische oplossingen te vinden die ‘het evenwicht bewaren tussen privacy en andere grondrechten’.

Niet onbelangrijk is dat hij volledig voorbijgaat aan het feit dat hij daar niet toe bevoegd is. Die evenwichten worden door de wet vastgelegd, en hij hoort die te respecteren. Dit Vlaamse fabeltje past overigens wonderwel in een breder verhaal dat men vaker hoort: Vlamingen liggen eigenlijk niet zo wakker van privacy. Onzin natuurlijk. Vlamingen zijn misschien minder geïnformeerd over privacykwesties, omdat er in het algemeen ook minder kritisch over bericht wordt in de Vlaamse media. Maar dat Vlamingen intrinsiek minder zouden malen om de surveillance- en controlemaatschappij waarvan de coronacrisis de contouren aan het onthullen is, kan ik alleen maar als een mythe zien die de begeesteraars van die visie goed uitkomt – en ja, velen onder hen zijn Vlamingen. Het is een interessant fenomeen: Vlaams nationalistische clichés instrumentaliseren om de ‘bewuste Vlaming’ een rad voor ogen te draaien.

Privacy is het belangrijkste grondrecht

Een van de dooddoeners van onze tijd is alles om ‘big data’ draait. Dat is niet alleen zo in het zakenleven, maar ook in het beleid. De immense hoeveelheid informatie die over elk van ons vergaard wordt, de onwaarschijnlijke maar stevige statistische correlaties die zo mogelijk worden, het ‘machine learning’ dat het hele proces exponentieel versnelt en het mogelijk maakt om die inzichten ook makkelijk praktisch in te zetten, hebben onze wereld totaal veranderd. Privacy is daarom vandaag misschien wel het belangrijkste grondrecht, de kanarie in de koolmijn maar ook de speerpunt van de grondrechten.

Bart Maddens is de vader van een doctrine die stelt dat je België nooit mag laten stabiliseren als je kans wil maken op Vlaamse onafhankelijkheid. Het viel mij op dat hij in een podcast op deze site deze logica niet toepast op wat er nu aan het gebeuren is in de GBA, wel integendeel. Zijn analyse was glashelder en staalhard: dit is een aanslag op onze democratie en op onze grondrechten. Ik ben het daar als Franstalige Brusselaar totaal mee eens. Het is niet omdat je wil scheiden, dat je niet moet blussen als er brand uitbreekt in de echtelijke woonst. En ons huis staat dus in brand.

Charlotte Dereppe

Over politieke spelletjes en het ontslag van Alexandra Jaspar