We zitten nog altijd in een krappe arbeidsmarkt. Vlaanderen telt meer dan 310.000 openstaande vacatures. Dat is een daling met 10 procent ten opzichte van vorig jaar, maar nog altijd hoger vergeleken met de 293.000 vacatures die openstonden net voordat de coronapandemie uitbrak. De knelpuntberoepenlijst van de VDAB is aangedikt tot 241 functies. Het is weinig verrassend dat die knelpuntberoepenlijst vooral beroepen bevat die handenarbeid vergen, zwaar zijn en/of onregelmatige uren hebben.

Men probeert de tekorten op te vangen met arbeidsmigratie. Jaarlijks werken er meer dan 150.000 EU-burgers in Vlaanderen. Het aantal arbeidsmigranten dat van buiten de EU komt is eveneens sterk gestegen en bedroeg in 2023 bijna 16.700. In de periode 2019-2022 zaten we gemiddeld aan 10.890 afgeleverde werkvergunningen.

Arbeidsmigratie

Een ander interessant cijfer komt van de LIMOSA-aangifte. Buitenlandse gedetacheerde werknemers en zelfstandigen moeten verplicht een LIMOSA-aangifte doen wanneer zij in België een tijdelijke opdracht komen vervullen, of op zijn minst die intentie hebben. In 2022 werd een aangifte gedaan voor 214.062 individuele personen. Het zal niemand verbazen dat 40 procent van de aangiftes betrekking had op een opdracht in de bouwsector.

De vraag is of arbeidsmigratie de tekorten kan blijven opvangen. De weerstand ten opzichte van immigratie wordt alsmaar groter. Men kijkt ook meer en meer naar de impact van arbeidsmigratie op de landen van herkomst. Daarnaast is het risico op sociale dumping reëel.

Het ‘beste’ voor onze kinderen

Al vanaf de schoolperiode proberen we te vermijden dat onze kinderen in de zogenaamde waterval terechtkomen en in een technische of beroepsopleiding terechtkomen. ‘Verder studeren’ werd de minimumambitie. Tezelfdertijd werd het hoger onderwijs veel toegankelijker. Dat is een goede zaak, maar de inflatie aan diploma’s zorgde er wel voor dat nu niet elke hogere studie nog jobzekerheid biedt. Die zekerheid vind je wel nog bij knelpuntberoepen.

We voeden onze kinderen op met de idee dat een technische job of handenarbeid iets minderwaardigs is

Verschillende andere tendensen veroorzaken mee de huidige krapte. We voeden onze kinderen op met de idee dat een technische job of handenarbeid iets minderwaardigs is. In de plaats daarvan moeten ze op zoek naar een professionele carrière die impact heeft op de wereld en iets nalaat voor toekomstige generaties. Ze moeten en zullen de volgende Elon Musk worden.

Daarenboven is een werkgever-werknemerrelatie uit de mode geraakt. Je tijd beschikbaar stellen voor het zogezegd verrijken van een werkgever is niet meer van deze tijd. Jongeren worden aangespoord om ’the matrix’ te ontvluchten en niet de pil van een werknemersstatuut te nemen. Dit wordt versterkt door een groeiend antikapitalistisch sentiment.

De gevolgen voor de samenleving laten zich voelen. De industrie geraakt niet aan de nodige profielen en zoekt andere oorden op. Sectoren die je niet kan delokaliseren, zoals de bouw, transport- en zorgsector delen eveneens in de klappen. Maar ook kleinere ondernemingen en zelfstandigen krijgen het hierdoor moeilijk. Niet voor niets sluit er gemiddeld één slager per week in Vlaanderen. Het aantal bakkers is sinds 2013 gehalveerd.

De binnenlandse reserve

Er zijn verschillende manieren waarop we knelpuntberoepen kunnen laten opvullen en hoe we het statuut van een arbeider kunnen opwaarderen. De idee leeft dat met een activiteitsgraad van 77 procent in Vlaanderen, in de leeftijdsgroep tussen 20 en 64 jaar, er een voldoende grote reserve is om de gaten op te vullen. We zouden werkzoekenden kunnen verplichten om een knelpuntberoep op te nemen, indien nodig na het volgen van een opleidingstraject. Echter, mensen tot iets verplichten werkt zelden.

Wanneer justitieminister Paul Van Tigchelt in een podcast van Charly Badibanga het belang van arbeidsmigratie wilde benadrukken, argumenteerde hij dat er anders niemand zou zijn om thuis zijn ramen te kuisen. De minister vatte, wellicht ongewild, samen hoe wij als maatschappij naar dit soort arbeid kijken. Het zijn gewoonweg jobs die we zelf niet meer willen doen.

We moeten knelpuntberoepen en handenarbeid in het algemeen financieel aantrekkelijker maken. Zonder onze concurrentiepositie aan te tasten kan dit met behulp van gerichte fiscale maatregelen. Verder zijn er maatregelen nodig op vlak van werkbaar werk en kunnen aantrekkelijkere pensioenvoorwaarden gekoppeld worden aan specifieke beroepscategorieën.

Een maatschappij die alleen kan blijven draaien met behulp van goedkope geïmporteerde arbeid is geen duurzame samenleving

Dergelijke maatregelen kunnen moeilijk te verdedigen zijn in deze budgettair krappe tijden. De vraag is echter of we willen blijven opteren voor de huidige gemakkelijkheidsoplossing. Een maatschappij die alleen kan blijven draaien met behulp van goedkope geïmporteerde arbeid is geen duurzame samenleving. Duurzaam is het correct waarderen van de toegevoegde waarde die een job heeft voor ons als samenleving, en het opbrengen van het nodige respect voor de persoon die de job uitoefent.

Charly Badibanga

Eerbied voor arbeid