Xinjiang is qua oppervlakte de grootste bestuurlijke regio in de Volksrepubliek China. Hier verricht het regime baanbrekend werk in een reeks rigoureuze handhaving – en bewakingstechnieken, waaronder op gegevens gebaseerde ‘preventieve ordehandhaving”. Die hebben inmiddels tienduizenden naar ‘heropvoedingskampen’ geleid. Heel de regio zit nu erg dicht bij de ondraaglijke realiteit van George Orwell’s 1984.

Allesomvattende grip

Met medeplichtigheid van Westerse technologiebedrijven waakt er 24 op 24 uur en 7 dagen op 7 het alziende niet-knipperende oog van de partij. Niemand, maar dan ook echt niemand ontsnapt er nog aan de alomtegenwoordige surveillance van het staatsapparaat.

Natuurlijk hebben andere regimes eerder en elders in de wereld al geprobeerd om een volledige, allesomvattende grip op het dagelijkse leven van hun respectieve bevolkingen te krijgen. Maar wat het leven in Xinjiang zo onheilspellend maakt, is dat de Chinese veiligheidsdiensten telkens de allernieuwste ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie benutten. Denk daarbij aan diepe neurale netwerken, gezichts- en spraakherkenning en biometrische gegevensverzameling. Elke persoon in Xinjiang is inmiddels gedocumenteerd; tot aan hun genetische samenstelling, het geluid van hun stem of de kleur van hun ogen.

Het gebied dat we vandaag kennen als Xinjiang was eeuwenlang een afgelegen en onrustige regio met een eigen identiteit, taal en cultuur. Die verschilt sterk van de op dit ogenblik in de Volksrepubliek China dominante Han-Chinese meerderheid. Na de creatie van de Volksrepubliek in 1949 bleef de regio nog lang een oninteressant en geïsoleerd gebied maar daar kwam in het begin van de jaren 90 verandering in toen de aanpalende Sovjetunie in sneltreinvaart desintegreerde en nieuwe Centraal -Aziatische staten zoals Tadzjikistan en Kirgizië als paddenstoelen uit de grond schoten.

Steenkool en gas

Het duurde niet lang vooraleer Xinjiang op de onverdeelde aandacht van Peking mocht rekenen. Niet alleen uit schrik dat de regio dezelfde weg zou opgaan en los zou scheuren van het centrale gezag. Want in de ondergrond van Xinjiang zitten de grootste steenkoollagen en gasreserves van China. Bijgevolg moet elke neiging tot separatisme meteen afgestraft worden.

Maar er was ook de bezorgdheid over het groeiende moslimfundamentalisme in de regio en de latente terreurdreiging die dit meebracht. China beantwoordde deze uitdagingen met een preventief tweesporenbeleid. Enerzijds door de oprichting in 1996 van de Shanghai Organisatie voor Samenwerking, een samenwerking tussen de leiders van China, Rusland, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan en -iets later- Oezbekistan. De organisatie moet niet alleen de veiligheid in de olierijke regio’s van Eurazië handhaven maar ook het terrorisme counteren. Anderzijds reageerde China -vooral na 9/11- met een keiharde aanpak van dissidente geluiden.

Totale veiligheidsstaat

Het doel was duidelijk. Prioritair werd een assimilatiepolitiek op poten gezet om Oeigoeren, Kazachen en andere minderheden – gedwongen – op te laten gaan in de Han-Chinese meerderheid. Daarbij werden en worden de grove middelen niet geschuwd, van massa-immigratie van Han-Chinezen en het verplichte gebruik van Mandarijn-Chinees als officiële taal over het vernietigen van cultureel erfgoed tot het gedwongen steriliseren van vrouwen uit deze minderheidsgroepen. Maar wellicht nog belangrijker voor Peking is de ambitie een totale veiligheidsstaat te creëren. Het wil elke vierkante meter en elke persoon in Xinjiang in de gaten houden, documenteren en bewaken.

Peking voert in Xinjiang een ‘predictive policing’-programma uit dat stelselmatig Artificiële Intelligentie, CCTV-cameratechnologieën, ‘big data’ en algoritmen gebruikt om elke vorm van verzet preventief te voorkomen. Als dit systeem op basis van de ingezamelde gegevens denkt dat je in de toekomst een misdaad zult begaan, om welke willekeurige reden dan ook, loop je het risico bezoek van de politie te krijgen die je naar een van de honderden bekende concentratiekampen stuurt. Zonder te worden beschuldigd van een misdaad, volgt de hersenspoeling om de geest te “reinigen” van “ideologische virussen” en “kankers”. Dat is letterlijk de taal die de autoriteiten van Xinjiang gebruiken.

Gejaagd door de winst

Het regime had nieuwe technologieën nodig om deze enorme ambities te kunnen realiseren. De eerste stap was de hardware-omschakeling van de oude analoge CCTV-camera’s uit de jaren negentig en de verschuiving naar digitaal, waar China voorop liep met staatsbedrijven als Hikvision, ’s werelds grootste maker van bewakingscamera’s. Ze plaatsten tienduizenden camera’s in hoog tempo.

De tweede doorbraak had betrekking op échte spitstechnologie: diepe neurale netwerken, gezichtsherkenning en spraakherkenning in de vroege jaren 2010. Nieuwe AI-software had oude algoritmen afgezworen en kon nu zijn eigen algoritmen leren en trainen uit enorme hoeveelheden gegevens, verzameld via camera’s én niet te vergeten: goeie ouwe verklikkingen. Megabedrijven zoals Microsoft, Amazon en de Chinese firma’s Megvii en SenseTime verleenden graag hiervoor, gejaagd door de winst, hand -en spandiensten.

Honderden kampen en gevangenissen

En met resultaat. Volgens deskundigen zitten er momenteel ongeveer achthonderdduizend tot twee miljoen Oeigoeren, Kazachen en Oezbeken vast in honderden kampen en gevangenissen. De meeste mensen die in de kampen vastzitten zijn nooit formeel beschuldigd van misdaden en hebben geen legale mogelijkheden om hun detentie aan te vechten. Willekeurige detentie is er tot op vandaag op grote schaal.

Architect van dit repressieve beleid is Chen Quanguo, de secretaris van de Communistische Partij van Xinjiang. Hij verhuisde in 2016 naar de regio nadat hij een toppositie in Tibet had bekleed. Chen had in Lhasa zijn sporen verdiend met draconische maatregelen zoals sterk verhoogde politie- en veiligheidscontroles en de verstrengde staatscontrole over boeddhistische kloosters in Tibet. Sindsdien heeft Chen de veiligheid in Xinjiang drastisch geïntensiveerd.

Hij riep herhaaldelijk ambtenaren op om “iedereen op te pakken die zou moeten worden opgepakt”, aldus een rapport van de New York Times. Het leverde hem een zitje in het Politburo van de Chinese Communistische Partij op en wellicht wordt zijn ijver in 2022 tijdens het volgende partijcongres volgens waarnemers beloond met mogelijk een vice-premierschap.

Ik wil geen doemdenker zijn maar Xinjiang geeft ons een voorproefje van hoe erg het kan worden. We leven in een tijd waarin het ongekende tempo van technologische vooruitgang in de kaart kan spelen van autoritaire regimes of sterke mannen. Bovendien beschikken grote technologiebedrijven over voldoende middelen om soevereine staten naar hun hand te zetten of met geldstapels af te kopen. Een gevaarlijke mix, die iedereen, ook in het Westen, zou moeten aanzetten om extra waakzaam te zijn.

Chen Quanguo

Big Brother is watching you in Xinjiang