Half januari herdacht de Chinese Foedanuniversiteit in Sjanghai haar voormalige voorzitter (van 1952 tot 1977) Chen Wangdao. Dat is een doordeweeks kolommetje, normaal gesproken, onderaan op blz. 16 van een regionale krant. Maar er zit een fel ideologisch kantje aan: Chen werd in 1915 communist, toen hij in Japan studeerde, en de jonge Republiek China nog draconisch geleid werd door Joean Sji-kai, een hoge generaal die in het net afgezette keizerrijk had gediend. Chen keerde pas terug toen de anti-imperialistische ‘Beweging van 4 mei (1919)’ begon en studenten keet schopten tegen de vernedering die China had ondergaan met het Verdrag van Versailles.

Manifest der Kommunistischen Partei

De toenmalige minister van buitenlandse zaken Dom Lou Tseng Tsiang weigerde daarop – als enige onderhandelaar – het Verdrag te ondertekenen. China had immers tienduizenden arbeiders gestuurd ter ondersteuning van de Geallieerde troepen tegen de Duitsers, maar bleef met lege handen achter. De vernedering was compleet toen Japan, dat wel met de Kaiser had geheuld, de Duitse zeemachtbasis op het Sjandong schiereiland als beloning kreeg toegewezen. Uit de beweging groeide de stichting van de communistische partij in 1921. En laat nu Chen de man zijn die – voorlopig nog altijd als enige – de volledige tekst van Het Communistisch Manifest (Manifest der Kommunistischen Partei, 1847) van Marx en Engels in het Chinees heeft vertaald. Niet vanuit de grondtekst, je mag niet alles willen, wel aan de hand van de Japanse en een Engelse vertaling. Hij was toen 29. Dat verdient een film, oordeelde de Partij, ter viering van het eeuwfeest. En op zondag 17 januari 2021 gingen de opnamen van start. 140 jaar eerder was Chen ook op die dag geboren.

Zoals gebruikelijk in een eenpartijsysteem gaat dat met veel plichtplegingen en ronkende slogans gepaard. Zo betekent de naam Wangdao ook 4Volg het pad van de Waarheid’ – het was niet zijn echte naam, alleen de beleefdheidsaanspreking, want in feite heette hij Mingrong (明融). Het is een moeilijk pad, en dat staat nadrukkelijk gesymboliseerd op de filmposter: Wang staat op de boeg van een schuitje op woelig water, en uiteraard zijn de gebruikte kleuren rood en geel, die eeuwenlang waren voorbehouden voor de keizer, maar nu licht en vuur moeten voorstellen. Mogelijk verwijst het ook naar Chens eigen wedervaren: hij werd onmiddellijk lid van de partij, maar na teveel machtsopbod voor de leiding verliet hij ze al in 1922, om pas vijfendertig jaar later een nieuwe lidkaart aan te vragen. Hij leerde uit zijn fouten, luidt het nu.

Dim sums in de inktpot

Want even uiteraard was het president Xi Jinping die hem tot voorbeeld uitriep en opdracht gaf de film te maken. ‘De smaak van de waarheid is zoet’, is een van zijn geliefkoosde citaten. Die uitspraak stamt rechtstreeks van een anekdote die de onvoorwaardelijke ernst en trouw van Chen in de verf zet. Terwijl hij ingespannen bezig was aan de vertaling van Marx in 1920, had zijn moeder rijstknoedels op zijn bureau gezet met een kommetje bruine kandijsuiker. Toen ze dat kwam weghalen zag ze dat zijn hele mond blauw zag van de inkt, hij had zijn dim sums in de inktpot gedoopt in plaats van in de suiker. Maar zich van geen kwaad bewust complimenteerde hij zijn moeder: “Het was echt zoet genoeg’.

Chens vertaling wordt bewaard in zijn vroegere huis in Sjanghai, dat inmiddels sinds drie jaar omgedoopt is tot het Museum van het Communistisch Manifest. Natuurlijk gebeurde dat op de 200ste verjaardag van Marx zelf. Het is ook een productiehuis uit de havenstad, de Shanghai Film Group, die de film zal afwerken. ‘Hij zal het leven van Chen en andere toenmalige intellectuelen verbeelden in hun zoektocht naar waarheid en de strijd voor hun droom’, sprak voorzitter Wang Jia-ner de partijlijn na. Ook het nationalistische sausje mocht niet ontbreken: ‘We hopen dat deze film de waarheid onthult voor de jonge generatie en haar aanstuwt om zich in te zetten voor hun overtuiging en hun land’. Omdat ‘de’ waarheid de éne (ideologische) waarheid is belooft de film erg propagandistisch te worden. Wat allicht ook de bedoeling is.

Kritiek op de wilde hebzucht

Ik betwijfel of de makers van de film dankbaar gebruik zullen maken van de speculatieve schandalen die de toenmalige beurs in Sjanghai teisterden. Een beroemd geval is de zelfmoord van ‘the new woman’ Xi Shangzhen in 1922*. Na twee mislukte pogingen zich met slaap- en geneesmiddelen om te brengen, verhing ze zich op haar kantoor bij Tang Jiezhi, die zeer actief was in de Beweging van 4 Mei. Ze had Tang 5.000 yuan (geleend geld) gegeven om in te zetten op de beurs. Maar die klapte korte tijd daarna in elkaar, en behalve de hoon die hem te beurt viel werd ook ontdekt dat hij fraude pleegde. Hij ging voor drie jaar de gevangenis in. Bruikbaar als kritiek op de wilde hebzucht van de bourgeoismaatschappij, maar moeilijk te rijmen met Deng Sjao-pings mantra ‘Word Rijk !’

Benieuwd hoe regisseur Hou Yong en scenarist He Zi-zhuang dat gaan aanpakken. Versuikerd allicht. Het is natuurlijk wel een doorgewinterd duo, dat onder meer Mo Li Hua Kai (Jasmine Women, 2004) maakte. Hou’s tweede langspeelfilm brengt een nogal aanmatigend portret van drie generaties vrouwen Mo, Li en Hua, en hun woelige, ongelukkige liefdes in de jaren dertig tot tachtig, een traanklierdrama dat onevenwichtig en miscast overkwam.

Eén Culturele Revolutie volstaat.

De hoofdrollen werden nochtans door twee topactrices ingevuld, Zhang Ziyi (2046; House of Flying Daggers) die de rol van de jongere vrouw speelt, en Joan Chen, die de oudere moeder en grootmoeder voor haar rekening neemt. Kritiek kwam er ook op het gebrek aan degelijke research voor de jaren twintig en dertig. De keuze voor driedubbelrollen (hoewel keurig vertolkt) was banaal: ‘Voor de kosten’, zei Hou. ‘Drie voor één’. Russell Edwards bleef niettemin vergoelijkend in zijn bespreking (Variety, 2 november 2004): “Despite occasional ham-fisted moments, when Hou and fellow scripter Zhang Xian don’t know when enough is enough, yarn generally hits all the right marks. Most importantly, Hou as a director wisely doesn’t get in the way of his talented distaff leads’.

Wat mij beangstigt is dat de filmmakers het Communistisch Manifest gelezen hebben (dat hadden ze tot nog toe duidelijk niet gedaan), het Chenmuseum bezochten en voor Chens biografie interviews hebben gedaan met zijn zoon en met ‘studenten’. Als dat maar niet te prekerig wordt. Eén Culturele Revolutie volstaat.

NOOT:

*Zie Bryna Goodman, ‘The New Woman Commits Suicide: The Press, Cultural Memory, and the New Republic’, The Journal of Asian Studies, 64 (2005, 1 februari: 67-101.)

Chen Wangdao

Zelfs een vertaler krijgt een rode biopic