PFAS is een verzamelnaam voor zo’n 6000 kleine organische moleculen waarin fluor een hoofdrol speelt. PFOS is de bekendste daarvan. Die kleine moleculen doen ook dienst in de productie van supergrote moleculen, polymeren zoals teflon. Vermoedelijk heeft 99% van de burgers enkele maanden geleden nog nooit het woord PFOS gebruikt. Het is één van de PFAS producten die we in ons lab geregeld gebruiken als testproduct. Het werd de Vlaamse woonkamer ingegooid door Zuhal Demir. ‘How dare you, Zuhal!’

Ondertussen sijpelt in de media langzaam door dat die 6000 door de mens gemaakte niet zo onschuldige producten vlotjes hun weg gevonden hebben naar de natuurlijke omgeving van de ganse planeet. Vlaanderen is niet meer of niet minder getroffen dan de rest van de aardbol. De producten worden er onder andere van verdacht kankerverwekkend te zijn. In welke mate, dat zal de toekomst moeten uitwijzen. Je kan niet al die producten op alle mogelijke ziektebeelden uittesten. Maar het zijn ook wondermoleculen voor de super winstgevende high-tech energietransitie wereld. Dus de CO2 productie moet dalen, maar… PFAS producten komen in de plaats!

Keukenpannen en ski’s als bliksemafleiders

PFOS is inmiddels al grotendeels verbannen uit het chemisch arsenaal, dus je alleen daarin druk maken is gevaarlijk. De chemische industrie heeft ondertussen al genoeg andere fluor verbindingen, PFAS, om het tekort op te vangen. Maar… het is weinig waarschijnlijk dat die minder toxisch zijn. En de PFAS moleculen, plus de polymeren die ervan afgeleid zijn, vormen dé materialen van de high-tech industrie. Een onschuldige keukenpan of ski’s met teflon coating, of brandvertragers etc. leiden de aandacht af van meer strategische producten die we niet zonder PFAS en de ervan afgeleide gefluorideerde polymeren kunnen laten werken.

Onze smartphones, laptops, zonnepanelen, Li-ion batterijen, windmolens, isolatie van elektrische leidingen, koelsystemen,… alles wat met de transitie van onze energie en levensstijl te maken heeft, is er afhankelijk van. Op zich zijn die polymeren niet storend of toxisch. Maar de kleine PFAS moleculen die nodig zijn om ze aan te maken zijn dat wél. En het probleem begint pas echt als die toestellen, die het klimaat moeten redden, gerecycleerd moeten worden.

Recycleren van gefluorideerde materialen in ‘groene energie’

Wieken van windmolens gaan sowieso op de schroothoop. Daar is niet veel mis mee. Die polymeren zijn niet toxisch, of komen niet vrij. Ook voor de gefluorideerde polymeren in zonnepanelen en in Li-ion batterijen is er in principe geen probleem. Maar je moet de metalen en de toxische chemicaliën die erin zitten recupereren. Er wordt ijverig gezocht naar recyclage technieken. Eén belangrijke benadering is om al die producten te verbranden en de interessante metalen te recupereren uit de overblijvende as.

Maar, eens je de gefluorideerde polymeren verhit gaan ze zich ofwel in stofvorm verspreiden, ofwel breken ze af tot kleine, toxische producten die uit de fabrieksschouw komen. Het bouwen van een dergelijke Li-ion recyclage fabriek zet het dorp Endicott, het Amerikaanse Zwijndrecht zeg maar, in rep en roer. Endicott had al stevige klappen gekregen van milieuvervuilers. Het dorp haalt nu net zijn slag thuis, en de verbrandingsinstallatie komt er niet. Ook België heeft verbrandingsovens om PFAS bevattend afval te verwijderen. Er moeten oplossingen komen, want heel wat halve ton zware auto-batterijen en zonnepanelen naderen hun einde levensfase. Wat de oplossing ook wordt, ze is veel duurder dan de huidige schroothoop oplossing.

CO2 concentraties blijven wereldwijd stijgen

Gebruik van petroleum als energiebron blijft wereldwijd toenemen. Dus de continu gemeten CO2 concentraties stijgen aan een versneld ritme. Overschakelen naar groene energie doet nu ook de wereldwijde concentraties aan PFAS stijgen. Eéntje ervan, PFOS, is min of meer uit de handel genomen en vanaf 2000 ziet men in de VS de PFOS concentratie in het bloed van de mensen dalen. Pas de laatste 20 jaar beschikken we over super analysetechnieken om zoiets te meten.

Ikzelf werkte een fantastisch creatief jaar bijna dagelijks samen met Chris Enke, vriend, en pionier in deze apparatuur. Biologen van de Universiteit Antwerpen deden er recent onderzoek mee op de Vlaamse PFOS en PFAS problematiek. Vis van Vlaamse waterlopen bleek vergelijkbaar gecontamineerd met vis van andere Europese en Amerikaanse locaties. Eén van de co-auteurs van hun artikel, Claude Belpaire heeft al zo’n 4 jaar geleden geschreven dat het onverantwoord is om paling of riviervis, afkomstig uit Vlaamse rivieren, te consumeren. De natuur heeft onvoldoende draagcapaciteit (‘carrying capacity’) om onze menselijke activiteiten te blijven bufferen.

Airco gassen als vergelijkingsmateriaal

In 1985 deed Greenpeace ons opschrikken in verband met het gebruik van organische verbindingen waar chloor en fluor atomen in voorkwamen. Ze werden veel gebruikt in airco’s en ijskasten en werden verdacht van de afbraak van de ons beschermende ozonlaag. De VS en Europa wilden eerst geen ban van dat door hen (DuPont en ICI) gemaakte product. Ze draaiden enkel bij toen ze een vervangingsproduct hadden. Zover we weten gaat het na de ban beter met het ozongat. De druk van de publieke opinie werkte. Tenminste voor één gasje, voor gebruik in airco’s, een klein percentage van de winstmarge.

Dat ligt wel even anders voor de PFAS producten, die een hele nieuwe duurzame groene industrie ondersteunen! Een industrie met grote investeerders die door de media, Greenpeace, andere natuur groepen, en politici, zonder kritische vragen geruggesteund worden, in de visie van Michael Moore. Vlaanderen wordt nu ineens wakker geschud. Maar, een gokje: ze gaan zich verkijken op het verbannen van PFOS en op onschuldige keukenpannen en ski’s. En ze gaan wegkijken van de 6000 nieuwe PFAS producten en recyclage problemen van de machtige duurzame energie economie. Het ‘3P’ probleem – PFAS ban, over-Productie door over-Populatie – zal vakkundig de grond ingeboord worden. Hier moet ik als Chemicus en High-tech fanaat wel voor waarschuwen.

Chris Enke

De energietransitie kan niet zonder PFAS