Het ontslag van Christian Lindner (FDP), de Duitse liberale minister van Financiën, op 6 november zette een punt achter de zogenaamde verkeerslichtcoalitie. Handelde de sociaaldemocratische bondskanselier Olaf Scholz (SPD) als een meedogenloze regeringsleider of was hij de strateeg Lindner voor? Een document uit de FDP-koker zorgt voor ophef in politiek Berlijn.

Het boterde al maanden niet meer tussen de leden van de ‘Ampel’, de verkeerslichtcoalitie van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en groenen. Oorzaak was onder meer de catastrofale economische toestand waarin Duitsland zich al meer dan twee jaar bevindt. Het spook van de-industrialisering waart rond tussen Rijn en Oder. De crisis in de automobielindustrie is er het meest zichtbare teken van. De afkoppeling van het Russische gas en het sluiten van de kerncentrales hebben de energiekosten de hoogte ingejaagd; een verpletterende bureaucratie en regeldrift in naam van dure klimaatdoelstellingen doen de rest.

De kleine liberale coalitiepartner poogde vergeefs tegen te sturen. Hij verzette zich ook tegen het loslaten van de ‘Schuldenbremse’, de schuldenrem, de regel die bepaalt dat het begrotingstekort niet meer mag bedragen dan 0,35 procent van het bbp. Intussen kampt Duitsland ook nog met een massale migratie die de sociale zekerheid en de maatschappelijke cohesie onder druk zet.

Economische wende

In het licht van al die socio-economische en politiek-maatschappelijke problemen pleitte Lindner in een achttien bladzijden tellende nota voor een ‘Wirtschaftswende’, een ommekeer in het economische beleid in de richting van minder regels en minder vennootschapsbelastingen om meer groei mogelijk te maken. Lindner zou zinnens geweest zijn Scholz voor de keuze te stellen: ofwel discuteren we over deze nota ofwel gaan we samen nog even verder tot de dag waarop de kanselier de ‘Vertrauensfrage’ stelt (Met die motie vraagt de regeringsleider of het federale parlement hem nog vertrouwt en als dat niet zo is, ligt de weg vrij naar vervroegde verkiezingen).

Maar op 6 november verraste Scholz Lindner door hem stante pede te ontslaan. Hij leidt sindsdien een minderheidsregering van SPD en groenen en neemt zelf het initiatief om over twee weken de ‘Vertrauensfrage’ te stellen. Als een meerderheid ‘neen’ zegt – en dat wenst de kanselier ook – mogen de Duitsers op 23 februari 2025 weer naar de stembus.

Veldslag

Over de beslissing van Scholz om de ‘Ampel’ op te blazen is al heel wat inkt gevloeid. Hadden zijn zenuwen het begeven? Blijkt dat niet uit het feit dat hij in een verklaring naar aanleiding van het ontslag van Lindner nog eens flink meende te moeten natrappen naar zijn ex-minister van Financiën? Of zou hij misschien uit ‘Notwehr’, zelfverdediging, gehandeld hebben? Verschillende analisten stellen zich die laatste vraag nu er een intern document van de FDP is opgedoken met als titel: D-Day Ablaufszenarien und Maßnahmen (‘D-Day. Scenario’s voor het verdere verloop en maatregelen’).

In de strategische nota is sprake van ‘D-Day’, de dag waarop de FDP zelf de coalitie zou verlaten, en een ‘Feldschlacht’ (veldslag) waarin beschreven wordt hoe ze tijdens de verkiezingscampagne de degens zou kruisen met de politieke tegenstander. Er stond ook in welke verklaring ‘CL’ – de initialen duiden op Christian Lindner – de wereld zou moeten insturen: ‘Wij maken de weg vrij voor vervroegde verkiezingen (…) Wij zetten hiervoor vandaag de eerste stap.’ Verschillende media hadden er lucht van gekregen en begonnen een onderzoek. Daarom zette de FDP afgelopen donderdag de strategienota op haar website.

Martiaal

De nota bracht heel wat commotie teweeg. De vroegere coalitiepartners van de FDP roken bloed. Saskia Esken, covoorzitter van de SPD, reageerde: ‘Vandaag zien we dus dat de FDP de breuk van deze coalitie al lang op voorhand gepland en geënsceneerd had zoals een toneelspel om zich (…) beter in stelling voor de Bondsdagverkiezingen te brengen.’

Ook de martiale terminologie van de nota laat in Duitse middens om de gekende historische redenen een wrange nasmaak achter. Matthias Miersch, secretaris-generaal van de SPD, vond het ‘cynisch’ dat de FDP de breuk binnen de regering als ‘D-Day’ bestempelde. ‘Das Parlament ist kein Schlachtfeld’, aldus ook nog Britta Haßelmann, fractievoorzitter van de Grünen

Verdediging

Bijan Djir-Sarai, de secretaris-generaal van de FDP, had voorheen verklaard dat het woord ‘D-Day’ nooit binnen zijn partij was gebruikt en dat de nota op ‘het niveau van medewerkers’ was opgesteld. Maar na de publicatie van de nota kon iedereen lezen dat ze opgesteld was ‘onder verantwoordelijkheid van de Bundesgeschäftsführer (directeur)’.

Vrijdag nam Djir-Sarai ontslag. Hij betreurde foute informatie over een intern document te hebben gegeven, maar ‘dit was niet mijn bedoeling omdat ik zelf geen weet had van deze nota – noch van het opstellen noch van de inhoudelijke richting ervan’. Fractievoorzitter Christian Dürr ging in de verdediging van zijn partij: ‘We hebben ons op scenario’s voorbereid’. Het zou ‘niet waar’ zijn dat de FDP doelbewust op het breken van de coalitie aanstuurde.

Kiesdrempel

Voor de FDP is het gebeuren een fiasco. Ze vroeg zich inderdaad af of de ‘Ampel’ nog een lang leven beschoren was; dat deden de SPD en de Grünen ook. Maar de manier waarop wekt de indruk dat ze enkel aan haar overleven zou gedacht hebben. Het verblijf in de verkeerslichtcoalitie was haar niet goed bekomen. Ze heeft haar eigen punt nauwelijks kunnen maken.

Wat haar wel als verdienste zal worden aangerekend door de achterban en twijfelende kiezers, is dat ze de schuldenrem heeft bewaakt. Of dit zal volstaan om over de kiesdrempel te geraken, valt nog af te wachten.

Christian Dürr

D-Day van de Duitse liberalen loopt uit op fiasco