De regering in Berlijn heeft op 23 augustus het ontwerp voor een zogenaamde zelfbeschikkingswet goedgekeurd. Die moet het mogelijk maken geslacht en voornamen in officiële documenten zonder complicaties te laten wijzigen.

Voor zulke wijzigingen zijn er momenteel nog twee psychologische onderzoeken vereist. Bovendien moet een rechtbank beslissen over de aanvraag. Maar in de toekomst zal een persoonlijke verklaring bij de burgerlijke stand van de woonplaats afdoende zijn. Hiervoor is alleen een voorafgaande aanmelding van drie maanden noodzakelijk.

Doelgroep

Volgens de minister van Familie en de minister van Justitie is de door hen ontworpen wet bedoeld voor transgenders, interseksuele en non-binaire personen. ‘Trans’ is volgens de bepalingen in het ontwerp een persoon die zich niet (of niet alleen) kan identificeren met het geslacht dat bij de geboorte werd ‘toegewezen’. ‘Inter’ definieert personen die aangeboren lichamelijke kenmerken hebben die men volgens medische normen niet eenduidig als mannelijk of vrouwelijk kan classificeren. ‘Non-binair’ is de aanduiding voor mensen die zich niet als man of vrouw identificeren. Het aantal inwoners dat profijt kan gaan trekken van de nieuwe regeling is gering. Volgens uiteenlopende schattingen bedraagt het percentage transgenders minimaal 0,02 procent en maximaal 0,09 procent van de Duitse bevolking.

Ministers van Familie en Justitie

Lisa Paus, minister voor Familie, Senioren, Vrouwen en Jeugd presenteerde in juni al haar ontwerp in een gezamenlijke optreden met dr. Marco Buschmann, minister van Justitie. De bewindsvrouw van Bündnis90/Die Grüne verklaarde: ‘De vrije ontwikkeling van de persoonlijkheid, respect voor privacy en bescherming tegen discriminatie zijn grondwettelijke rechten die gegarandeerd worden voor alle mensen. De Transseksuelenwet dateert uit 1980 en is vernederend voor de betrokkenen. We zullen deze nu eindelijk afschaffen en vervangen door een moderne wet voor zelfbeschikking. Vandaag is daarom een goede dag voor de vrijheid en de diversiteit in ons land…’ Minister Buschmann van de liberale FDP voegde eraan toe: ‘Dit maakt deel uit van de diversiteit van het leven. De huidige wet behandelt de betrokkenen als zieke mensen… Het is hoog tijd voor een nieuwe zelfbeschikkingswet.’

Transseksuelenwet

De oude wet uit 1980 verbond een wijziging van de registratie van voornaam en geslacht voor transseksuele en non-binaire personen aan een aantal strenge voorwaarden. Zo moest een rechter beslissen of de ‘aanvrager door zijn of haar transseksuele aard niet langer het gevoel had tot het in zijn of haar geboorteaangifte aangegeven geslacht te behoren… en hij of zij al ten minste drie jaar onder druk staat om naar zijn of haar ideeën te leven en met een hoge mate van waarschijnlijkheid kon worden aangenomen dat dit gevoel tot het andere geslacht te behoren niet zal veranderen.’

Het was voor de wijziging bovendien noodzakelijk dat de aanvrager persoonlijk voor de rechter verscheen. Twee onafhankelijke onderzoeken gebaseerd op een reeks intieme vragen door ‘deskundigen die op grond van hun opleiding en beroepservaring voldoende vertrouwd zijn met de bijzondere problematiek van transseksualiteit’ waren bij wet eveneens verplicht. Voor interseksuele personen was deze procedure volgens de oude wet niet verplicht.

Nieuwe bepalingen

Nieuw aan de wet is dat de ziektekostenverzekering een operatie voor geslachtsverandering compleet zal vergoeden. Bovendien versterkt ze de positie van jeugdige aanvragers. Indien ouders of voogden de beslissing voor geslachtsverandering niet willen ondersteunen, kunnen jongeren vanaf veertien jaar een beroep doen op de rechtbank die de wens van de minderjarige kan doorzetten. Voorwaarde is dat bij het niet tegemoetkomen aan de wens tot geslachtsverandering ‘het welzijn van het kind in gevaar is’.

Nadat een wijziging is aangebracht, treedt een verplichte wachttijd van één jaar in werking voordat een eventuele nieuwe aanvraag kan worden ingediend. Dit dient volgens de wetsontwerpers ‘als bescherming tegen een overhaast besluit en is bedoeld om de ernst van de wijzigingsaanvraag te waarborgen’. Samen met de verplichte voorafgaande aanmelding van drie maanden, zal dankzij de nieuwe wet iedere inwoner van Duitsland om de vijftien maanden zijn geslacht — in ieder geval op papier — kunnen laten veranderen.

Mediakritiek

De enige kritiek op het wetsontwerp die in de grote Duitse media belandde, kwam van organisaties voor de betroffen seksuele minderheden. De ‘Deutsche Gesellschaft für Transidentität und Intersexualität e. V.’ (DGTI) schreef een officiële stellingname op verzoek van de ministers voor Familie en Justitie. Het eerste punt van kritiek was de bepaling voor jongeren. Volgens de organisatie moeten minderjarigen vanaf veertien jaar geheel zelfstandig over hun geslacht kunnen beslissen. Ook de overname door rechtbanken van het ouderlijke gezag zou nog te veel zijn.

De wachttijd van één jaar voor een nieuwe aanvraag is volgens de DGTI eveneens niet gerechtvaardigd. ‘Het is niet de taak van de overheid om burgers te beschermen tegen fouten en vergissingen in het leven,’ aldus de verklaring. Een groot gemis ziet de vereniging ten slotte in het ontbreken van wettelijke voorschriften voor openbare ruimtes en sportverenigingen. Daardoor zou de wetgever transgenders en 99,91 procent van de bevolking verder in het ongewisse laten over te gebruiken omkleedruimtes, toiletten, damesbadhuizen, -sauna’s en -zwembaden. Ongeacht het vermelde geslacht op het identiteitsbewijs.

Politieke oppositie

De CDU bekritiseerde het wetsontwerp in zijn geheel. ‘Vooral met betrekking tot jongeren, die in de puberteit vaak geplaagd worden door twijfels over hun persoonlijkheid en identiteit, vervult de overheid zijn plicht als beschermer niet. Jongeren hebben steun en begeleiding nodig in zulke ernstige zaken. De nieuwe wet houdt hier geen rekening mee’, aldus Christina Stumpp, plaatsvervangend secretaris-generaal van de christendemocraten.

Alexander Dobrindt, chef van de Beierse zusterpartij CSU deed daar nog een schepje bovenop. ‘Het idee om elk jaar je eigen geslacht te kunnen bepalen kan alleen maar gelezen worden als een verhaal uit het gekkenhuis’, aldus de conservatieve politicus tegenover de regionale krant Augsburger Allgemeine. Volgens een oordeel van het Federale Hooggerechtshof was het overigens al sinds 2020 mogelijk om de geslachtsaanduiding ‘divers’ te kiezen of de betreffende vermelding helemaal weg te laten in officiële documenten.

Christina Stumpp

Duitsers mogen elke 15 maanden van geslacht veranderen