Wie vergiftigde de Russische oppositieleider Aleksej Navalny? Na zijn herstel, ging Navalny zelf op zoek. Met hulp van onderzoeksjournalisten van het Nederlandse Bellingcat en het Russische The Insider, en in samenwerking met Spiegel, CNN en El Pais vond hij overtuigende aanwijzingen voor zijn eerdere bewering dat de opdrachtgever van de moordaanslag Vladimir Vladimirovitsj Poetin heet.

Vluchtbegeleiding door de FSB

Op 14 december plaatsten het YouTube-kanaal van Navalny en bovengenoemde media gelijktijdig hun journalistieke onderzoek, waarin alle betrokkenen met naam en toenaam worden genoemd (de volledige video kan u onderaan bekijken, nvdr).

Uit het onderzoek bleek dat de oppositieleider al sinds januari 2017 op al zijn reizen door Rusland op de voet wordt gevolgd door acht chemische experts van de geheime dienst FSB. Daarbij werd minstens twee keer geëxperimenteerd met de dosering van het zenuwgas novitsjok. Twee maanden geleden had Julia, de echtgenote van Aleksej Navalny, op een gezamenlijke reis naar Kaliningrad kortstondig een verlamming die qua symptomen exact op de werking van het ook in Rusland verboden gif leek te wijzen.

Persoonsgegevens te koop

In de Russische Federatie worden gedetailleerde telefoonrekeningen van derden, passagierslijsten van vluchten en treinreizen en uittreksels uit het gemeenteregister door een recente wetswijziging tegen een kleine vergoeding te koop aangeboden. Hierdoor konden de onderzoeksjournalisten, onder leiding van de Bulgaar Christo Grozev van Bellingcat, reisgegevens, namen, adressen en telefonische contacten van de FSB-agenten en hun directe chefs te achterhalen.

Het bleek dat telkens twee personen met een trein of vlucht onmiddellijk voor of na Navalny naar dezelfde steden reisden. Eén van hen stond zelfs geregistreerd in een appartement in hetzelfde flatgebouw als zijn ‘object’. De agenten wisselden elkaar af en bleken allen als chemici voor het Moskouse Instituut voor Criminalistiek NII-2 te werken. Dit instituut staat onder directe leiding van de FSB en werd al eerder bekend als uniek productieoord van het gif waarmee onder andere de voormalige militaire inlichtingenofficier Sergej Skripal en zijn dochter werden vergiftigd.

In de gaten houden, maar niet vergiftigen

Vreemd genoeg beantwoordde Poetin met een zekere gretigheid vragen over het journalistieke onderzoek. De naam Aleksej Navalny nam hij echter traditiegetrouw geen enkele maal in de mond. Tijdens een persconferentie op 17 december zei hij: ‘Het is een legalisatie van materiaal van de Amerikaanse veiligheidsdiensten. Geen onderzoek. Natuurlijk weten wij dat ze bewegingen van personen na kunnen gaan. Onze geheim agenten weten dat ook en begrijpen dat heel goed. Ze moeten hem wel in de gaten houden. Maar dat betekent niet dat wij hem moeten vergiftigen.’ Daarop lachte de Russische president als een boer met kiespijn en vervolgde: ‘Als wij hem hadden willen vergiftigen, hadden we het karwei zeker afgemaakt…’

Telefoontje met een geheim agent

Om de coup compleet te maken, belde Navalny vóór publicatie van het onderzoek persoonlijk naar een aantal van de telefoonnummers van de chemische specialisten die hem al bijna vier jaar lang ‘begeleiden’. Bij één van de nummers had hij beet. De oppositieleider deed zich via een veranderde weergave van zijn telefoonnummer voor als assistent van Nikolaj Patroesjev, secretaris van de Russische Veiligheidsraad, die nog even de feiten op een rijtje wilde zetten. Geheim agent Konstantin Koedrjavtsev tuinde met open ogen in de val:

Navalny: ‘Dus volgens u heeft hij het overleefd, omdat het toestel te snel een noodlanding maakte?’
Koedrjavtsev: ‘Ja, dat denk ik, dat is de voornaamste reden. Het was een samenloop van omstandigheden. Dat was een van de ongunstige factoren die ons werk negatief beïnvloeden.’
Navalny: ‘Oké, nummer één, de noodlanding. En nummer twee?’
Koedrjavtsev: ‘Nou ja, de tweede reden is dat de ambulance veel te snel ter plaatse was. Ze onderzochten hem direct en hebben een soort tegengif toegediend. Waarschijnlijk was dat de reden. Maar ja, het ambulancepersoneel handelde volgens het boekje. En toen werd hij ook nog eens direct in het ziekenhuis behandeld…’
Navalny: ‘Wat is die Navalny eigenlijk voor een figuur?’
Koedrjavtsev: ‘Hm, ja, hij is heel voorzichtig.’
Navalny: ‘Jullie hebben zijn kleding uit het hotel gehaald en gereinigd. Op welk kledingstuk bevond zich de hoogste concentratie.’
Koedrjavtsev: ‘De onderbroek.’
Navalny: ‘En op welke plek precies. Aan de buitenkant, de binnenkant, op de naad?’
Koedrjavtsev: ‘We hebben in ieder geval de binnenkant gereinigd. In de schaamstreek was de hoogste concentratie. Is het trouwens oké dat we dit soort dingen via de gewone telefoon bespreken?’
Navalny: ‘We hebben toch niets bijzonders besproken? Ik heb dat vooraf zo afgesproken met Bogdanov.’ (Vladimir Bogdanov is vicedirecteur van de technisch-wetenschappelijke dienst van de FSB, nvda)
Koedrjavtsev: ‘Is het vooraf zo afgesproken? Ja, dan is het natuurlijk in orde.’

Einde van het tijdperk Poetin?

Het onderzoek en het daaropvolgende telefoongesprek met de FSB-agent zijn niet alleen een overwinning voor Aleksej Navalny. Het is een blootlegging van de complete degradatie van de hoofdpijler van het systeem-Poetin, de geheime dienst.

Medewerkers van de organisatie die onder Poetin in de eerste plaats burgers moeten intimideren die hun neus in zaken steken die hen niets aangaan, zijn zelf geïntimideerd en doodsbang iets verkeerd te doen. Zodra een geheim agent een telefoontje krijgt van iemand die zich voordoet als zijn meerdere, klapt hij direct met een bevende stem uit de biecht, bang iets verkeerd te hebben gedaan. In plaats van werkelijk terrorisme te bestrijden, houdt het eens zo solide instituut zich jarenlang bezig met het uitvoeren van de persoonlijke vendetta van een man die al veel te lang aan de macht is. Een president die de vroegere wereldmacht ondanks veelzijdige, twijfelachtige deelname aan conflicten in het buitenland aan de rand van de afgrond heeft gebracht. Na twintig jaar Poetin leven inmiddels meer dan 21 miljoen Russen onder de armoedegrens.

Het is niet voor niets dat geruchten de ronde doen dat de gespierde paardrijder en judokampioen aan Parkinson en kanker lijdt en zijn langste tijd zou hebben gehad. Volgens diezelfde geruchtenmolen is de dankzij hem schatrijk geworden elite al naarstig op zoek zijn naar een geschikte vervanger die hun belangen verder kan behartigen. De onderzoeken naar corruptie door het team rond Navalny, maar ook massale volksprotesten zoals in Chabarovsk, kunnen een aardige streep door de rekening halen.

Bekijk hieronder het volledige onderzoek van Navalny naar diens vergiftiging. Voor Engelse ondertitels, klik op ‘CC’ in de afspeelbalk.

Christo Grozev

Luidt Navalny-onderzoek einde Poetin-tijdperk in?