Dat de Turkse politie op 5 juli de Duitse mensenrechtenactivist Peter Steudtner arresteerde, was de spreekwoordelijke druppel die in Duitsland de emmer van Turkse naziverwijten en spionageactiviteiten deed overlopen. Sigmar Gabriel, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, sloeg een hardere toon aan tegenover Ankara. Hij waarschuwde ondernemers voor investeringen in Turkije met als gevolg dat de Turkse overheid de lijst van 681 van terrorisme beschuldigde Duitse ondernemingen introk. Hij verscherpte ook het reisadvies voor Turkije.

Terecht, want dit jaar alleen al zijn er dertien Duitse staatsburgers in het land van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan gearresteerd op verdenking van terrorisme. De bekendste zijn de journalist Deniz Yücel, correspondent van de kwaliteitskrant Die Welt, en de vertaalster Mesale Tolu. De gearresteerde die behalve de Duitse ook de Turkse nationaliteit bezit, heeft in Turkije geen recht op consulaire bijstand. Zou je het optreden van Gabriel een voorbeeld van inmenging van de Duitse politiek in Turkse zaken kunnen noemen, zoals Dries Lesage schrijft (DS 22 augustus)? Het lijkt eerder op een bekommernis om de veiligheid van de eigen staatsburgers die naar Turkije willen afreizen.

‘Vijanden van Turkije’

De spanningen tussen Turkije en Duitsland lopen verder op. Erdoğan roept de Duitse Turken op om bij de Bondsdagverkiezingen van 24 september niet te stemmen voor de christendemocraten (CDU en CSU), de sociaaldemocraten (SPD) en Die Grünen. Wegens hun kritische ingesteldheid zouden ze ‘vijanden van Turkije’ zijn. Lesage suggereert dat Duitse politici in hun kritiek op Erdogan hypocriet zijn, omdat ze zelf sympathieën voor Turkse oppositiepartijen zouden koesteren. Er is wel een verschil. Erdogan probeert als buitenlands staatshoofd het kiesgedrag van de Turken in Duitsland te beïnvloeden. Geen enkel lid van de Duitse regering, en al evenmin de Bondspresident, spreekt zijn voorkeur voor de ene of andere Turkse partij uit. Lesage heeft het dan wel over de sympathie van SPD-voorzitter Martin Schulz voor de pro-Koerdische partij HDP, maar Schulz oefent geen uitvoerend mandaat uit.

Werd Turkse bewindslieden in de aanloop naar het Turkse referendum van 16 april over het presidentieel systeem het spreken belemmerd in Duitsland? Volgens professor Christoph Vedder (universiteit Augsburg) houden optredens van buitenlandse politici in het kader van een verkiezingscampagne het uitoefenen van soevereiniteitsrechten op het grondgebied van de ontvangende staat in. De Duitse regering had dus sowieso het recht om haar toestemming te geven of te weigeren. Kreeg het Turkse neen-kamp een vrijgeleide? In Turkije werd het alvast massaal tegengewerkt en bedreigd. Overigens verbiedt de Turkse kieswet om campagne te voeren in het buitenland. Dat verhinderde de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mehmet Cavusoğlu niet om te spreken in het Turkse consulaat-generaal in Hamburg. Je zou toch van de Turkse regeringspartij AKP mogen verwachten dat ze haar wetten respecteert?

50.000 arrestaties

Lesage gaat ook deels mee in het verhaal van Erdoğan dat Duitsland niet hard genoeg zou optreden tegen de Koerdische PKK, die op de Europese terreurlijst staat. De cijfers spreken een andere taal. Sinds 1993 zijn er al negentig leidende PKK-functionarissen veroordeeld in Duitsland en werden er 52 aan de PKK gelieerde organisaties verboden. Sinds de verscherping van de wet in 2011 heeft het federale parket al 180 vooronderzoeken gevoerd tegen 241 beschuldigden.

Volgens Turkije zou Duitsland de uitleveringsverzoeken voor 4.500 PKK-militanten negeren. Weer een verhaal dat moet aantonen dat Duitsland het niet zo nauw zou nemen met de rechtsstaat. Maar bij die 4.500 gevallen gaat het slechts in honderd ervan om PKK-functionarissen. De overige 4.400 slaan op delicten zoals inbreuken op de verenigingswet of slagen en verwondingen, maar niet op het ondersteunen van criminele of buitenlandse terroristische organisaties, aldus de Bondsregering in een antwoord op een parlementaire vraag.

Houdt Duitsland de aanhangers van de prediker Fethullah Gülen de hand boven het hoofd? Wellicht waren er gülenisten betrokken bij de mislukte coup, maar dat betekent nog niet dat Gülen het brein is. Intussen liet Erdogan al 50.000 aanhangers van zijn vroegere strijdmakker arresteren. Dat Duitsland twee keer nadenkt voordat het PKK-militanten, gülenisten en Turkse Navo-officieren uitlevert, heeft alles te maken met de gebrekkige toestand van de rechtsstaat onder Erdoğan. Duitsland is niet ziek in het Turkse bedje, maar is huiverig voor het ziekbed waarin de koortsige Turkse democratie ligt.

Dit artikel verscheen in De Standaard van 23 augustus 2017 en was een repliek op het artikel van Dries Lesage: ‘Duitsland is in het Turkse bedje ziek’ (De Standaard, 22 augustus 2017)

Christoph Vedder

Duitsland lijdt niet aan de Turkse kwaal