Sinds een jaar bestaat in Noordrijn-Westfalen het politieproject ‘Personen mit Risikopotenzial’, afgekort PeRiskoP. Rechercheurs plaatsten in de Duitse deelstaat binnen een jaar tijd enkele duizenden burgers onder speciale controle.

Succesvolle testfase

In 2018 reed een man met een bestelbusje een drukbezet terras in Münster op en maakte vier doden. De bestuurder pleegde zelfmoord. In 2020 gebeurde ongeveer hetzelfde in Trier, in een drukke winkelstraat. Daarbij doodde een psychisch gestoorde man zes voetgangers. Naar aanleiding van deze incidenten lanceerde de overheid in 2021 een testfase van het project PeRiskoP. In drie steden werden in totaal 66 ‘risicogevallen verwerkt’. Daaronder bevond zich bijvoorbeeld het dossier van een jongeman die in de bibliotheek herhaaldelijk boeken over het onderwerp ’terreuraanslag’ had geleend. Ook zou hij op het internet dreigende taal hebben geuit.

Een persbericht meldde: ‘In het kader van PeRiskoP verzamelde de politie vervolgens meer informatie over de man, zodat hij uiteindelijk gestabiliseerd kon worden door middel van psychologische behandeling. Dankzij PeRiskoP kon de politie zo een acuut gevaarlijke situatie onder controle krijgen.’ De minister van Binnenlandse Zaken van de deelstaat uitte zich zeer positief over de testfase: ‘Het concept heeft zich inmiddels meer dan bewezen. Daarom verandert de testfase nu in een landelijke standaard voor de vroegtijdige opsporing en de omgang met personen met risicopotentieel. Daar profiteren we allemaal van.’

Undercover provoceren

Volgens Christoph Wickhorst, woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken van Noordrijn-Westfalen, zoekt operatie PeRiskoP vooral naar risicopersonen, niet automatisch op bepaalde begrippen als ‘terreuraanslag’ of woorden die in verband staan met politiek, sociaal of religieus extremisme. Speciale rechercheurs gaan volgens hem ‘gebonden aan strikte voorwaarden in de digitale ruimte undercover te werk’. Hoewel het uitlokken van fysieke daden wettelijk niet is toegestaan, mogen undercover-agenten in het kader van het project provoceren om een verdachte internetgebruiker extremistische uitspraken te laten doen.

‘Het doel van de PeRiskoP-controle en -actieconcept is onder andere de stabilisatie op lange termijn van personen van wie is vastgesteld dat ze een risicopotentieel hebben voor het plegen van ernstige, doelgerichte gewelddaden’, aldus Wickhorst. In een jaar tijd werden meer dan 2.500 personen als potentiële daders geregistreerd. Onder hen waren maar liefst 300 minderjarigen. Over eventuele juridische gevolgen zoals huiszoekingen, arrestaties, dwangopnames en gevangenisstraffen wilde Wickhorst geen uitleg geven. De verantwoording de pers te informeren zou bij de woordvoerders van de betreffende rechtbanken liggen. In de praktijk is het dus nagenoeg onmogelijk na te gaan wie er uiteindelijk is veroordeeld op basis van PeRiskoP.

Werkwijze en consequenties

Zodra iemand als potentiële terreurdader wordt aangemerkt, komen een groot aantal overheidsinstellingen in actie. In eerste instantie behandelt de plaatselijke politie een ‘risicogeval’. Zodra zij het risico bevestigt, gaat het dossier door naar een speciale PeRiskoP-afdeling bij de regionale politie. Wickhorst verklaart: ‘Een belangrijk instrument van het PeRiskoP-project is de interactie tussen verschillende instanties. Afhankelijk van het individuele geval krijgen uiteenlopende instellingen een uitnodiging om deel te nemen aan besprekingen om zo de best mogelijke stabiliserende factoren en maatregelen voor de betreffende persoon uit te werken. Het doel is om ernstige, doelgerichte geweldsdelicten te voorkomen.’

Absolute overheidscontrole

PeRiskoP lijkt er door het enorme aantal geregistreerde potentiële daders vooral op te zijn gericht een voorheen door de wet niet toegestane complete monitoring van alle burgers te rechtvaardigen. Dit blijkt ook uit een vacature voor PeRiskoP-dossierbeheerder bij de regionale politie. Zo hebben kandidaten met ervaring in de omgang met Linux-gebaseerde SocialMedia-Webscraper en sociale-media-analysetools een pre. Tot de voornaamste taken behoort ‘kennis vergaren door het onderzoeken van objecten en personen op het internet’.

Met PeRiskoP kunnen zowel volwassenen als minderjarigen door een enkele — eventueel door agenten uitgelokte — ondoordachte uiting of impulsieve handeling in een gehaktmolen van instanties terechtkomen. Zelfmoordacties van ‘Einzelgänger’, zoals die in Münster en Trier, zouden ook met de huidige absolute overheidscontrole nog door de mazen van PeRiskoP zijn geglipt.

Christoph Wickhorst

Duitse overheid doorzoekt internet op potentiële terreurdaders