Onder zware druk van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) en de Vivaldi-regering voert Vlaanderen nu toch het Covid Safe Ticket (CST) in voor HoReCa en fitnesszalen. De dreiging met verregaandere maatregelen, opgelegd door de federale overheid in het kader van de pandemiewet, bleek efficiënt genoeg om ook Vlaanderen in het CST-keurslijf te dwingen, ondanks een ongeëvenaarde vaccinatiegraad. Het beloofde Rijk van de Vrijheid is verder weg dan ooit.

CST dient enkel voor vaccinatiedwang

De benaming ‘Covid Safe Ticket’ wordt ondertussen door viroloog Marc Van Ranst in vraag gesteld. Hij heeft het in HLN liever over een coronapas, ‘want het is niet omdat je zo’n ticket hebt dat je helemaal safe bent’. Verder beaamt hij wat al langer voor iedereen duidelijk was: ‘Nu we een coronapas breder invoeren, moeten we wel zo eerlijk zijn om te zeggen dat die maatregel bedoeld is om de vaccinatiegraad te verhogen.’ Van Ranst verkiest deze manier van handelen boven een algemene vaccinatieverplichting, wat hij ziet als een enorm cadeau aan de antivaxbewegingen.

Algemene verplichting geen probleem vanuit gezondheidsrechtelijk standpunt

Ondertussen ligt stilaan — na de verplichte vaccinatie in de Zorg — ook een algemene verplichte vaccinatie op tafel. Maandagavond kwam meester Christophe Lemmens, advocaat gespecialiseerd in gezondheidsrecht, die mogelijkheid toelichten bij Bart Schols in De Afspraak. Volgens hem bestaan er geen juridische bezwaren tegen een algemene vaccinatieverplichting.

Hij verwijst hiervoor naar bestaande rechtspraak van het Hof van Cassatie en het Europees Hof van de Rechten van de Mens. Die uitspraken gaan echter over vaccinaties die een volwaardige marktgoedkeuring genieten. Gelden die ook voor vaccins die op dit moment enkel voorwaardelijk zijn goedgekeurd en waarvan testfase 3 nog steeds lopende is, waardoor mogelijk de Verklaring van Helsinki en de Code van Neurenberg van toepassing zijn?

‘Dat is complete juridische onzin,’ stelt Lemmens kordaat. ‘Het belangrijkste is dat de vaccins goed genoeg zijn voor de overheid om ze massaal aan de bevolking aan te bieden. Ik zie absoluut geen probleem om daar een verplichting van te maken om uit deze probleemsituatie te geraken. Vanaf het moment dat er een gegronde reden voorligt, een legitiem doel, en er geen andere manier is om datzelfde doel te bereiken, is er vanuit de fundamentele rechten en vrijheden gezien geen probleem voor de overheid om een verplichting in te voeren. Die rechten en vrijheden zijn niet onbeperkt of absoluut.’

U ziet dus geen probleem met de voorwaardelijke status van de goedkeuring van de vaccins?

‘Neen, daar is voor mij geen probleem. Als dat voorwaardelijk medicijn — om uw woorden te gebruiken — goed genoeg is om massaal aan de bevolking aan te bieden op basis van vrijwilligheid, zie ik niet in waarom datzelfde medicijn niet verplicht kan worden. We hebben het niet over een experiment, het medicijn bevindt zich op de markt. En per slot van rekening, mócht dat toch als een probleem ervaren of beschouwd worden, dan kan men altijd de nodige creativiteit aan de dag leggen om daar uit te geraken, of zo snel mogelijk naar een definitieve goedkeuring gaan. Maar volgens mij is dat absoluut niet nodig.’

Mogelijk toch probleem vanuit grondwettelijk standpunt

Advocaat Jan De Groote, prof. Publiek Recht aan de VUB en mede-initiatiefnemer van Geenvodjepapier, kan Lemmens volgen, maar plaatst toch enkele kanttekeningen. ‘Meester Lemmens is een autoriteit op het vlak van gezondheidsrecht. Wat hij zegt over het niet van toepassing zijn van de Verklaring van Helsinki klopt volgens mij ook, al zou ik het niet zo sterk uitdrukken. We kunnen toch niet stellen dat de overheid met deze vaccins op de bevolking experimenteert, wat je impliceert wanneer je die tekst erbij betrekt. Er zijn voldoende wetenschappelijke elementen om te stellen dat de vaccins deugdzaam zijn en ingezet kunnen worden.’

‘Meester Lemmens benadert het vraagstuk vanuit gezondheidsrechtelijk perspectief. Hij heeft daar zeker een punt. Het is inderdaad toegestaan om een inbreuk te plegen op iemands fysieke integriteit, wat een verplichte vaccinatie wel degelijk is. Alle rechtspraak stelt dat dit mogelijk is omdat de fysieke integriteit nooit absoluut is. Maar vanuit het perspectief van de klassieke grondrechten stel ik de vraag waar een verplichte vaccinatie toe moet dienen. Wanneer we kijken naar Vlaanderen, waar we een vaccinatiegraad halen boven de 90% bij de +18-jarigen, is die vraag legitiem. Kunnen we niet hetzelfde bereiken met een CST, zonder een verplichting in te voeren?’

U bekijkt dit vraagstuk waarschijnlijk eerder vanuit grondwettelijke hoek…

‘Wanneer we de klassieke toetsstenen van het grondwettelijke recht doorlopen, dien je eerst de vraag te stellen of het doel legitiem is. Hier gaat het over het vrijwaren van de volksgezondheid. Niemand twijfelt aan de legitimiteit van dit doel.’

‘Dan komen we aan de tweede toetssteen: de subsidiariteit. Is de maatregel absoluut noodzakelijk om het doel te bereiken? Zijn er andere – minder ingrijpende – maatregelen die we kunnen inzetten om ons doel te verwezenlijken? Als hierover uitsluitsel bestaat, komen we bij de laatste vraag, die naar de proportionaliteit. Is de beperking van het recht dat we wensen in te perken proportioneel ten aanzien van het doel? Om een cru voorbeeld te nemen: stel dat we corona de wereld uit kunnen helpen door armen en benen te amputeren, dat dit de enige mogelijkheid is… Is die actie dan proportioneel? In dit geval komen we dan terug bij de wetenschappelijke vragen. Hoe veilig is het vaccin, hoe experimenteel is het, enzovoort.’

‘Ik heb al mijn twijfels bij de tweede toetssteen, die van de subsidiariteit. Hoe noodzakelijk is de maatregel van een algemene verplichting? Gaat dit op een effectieve manier bijdragen tot het doel dat we willen bereiken? Ik stel namelijk vast dat de besmettingen terug toenemen. Dat hebben we met massale vaccinatie in elk geval niet vermeden. De volgende vraag is of we de hospitalisaties terugdringen. Daar hebben we geen duidelijke gegevens over. Wie komt er momenteel in het ziekenhuis terecht? Zijn dat opnieuw de kwetsbare groepen, mensen met onderliggende aandoeningen, van een hoge leeftijd? Heeft het dan nut om kinderen te vaccineren? De subsidiariteit ligt in het antwoord op die vragen. En die hebben we tot op de dag van vandaag niet gekregen.’

Regering te weinig transparant in besluitvorming

Er wordt nochtans veel gecommuniceerd, al valt enige tegenspraak in de communicatie niet te ontkennen. De vaccins zijn eerst de weg naar de vrijheid, nu gaan we naar een georganiseerde vrijheid. Premier De Croo had het over een pandemie van de ongevaccineerden, nu blijken er toch behoorlijk wat gevaccineerden in het ziekenhuis te liggen.

‘We zijn weer een beleid aan het voeren op grond van veronderstellingen. We blijven maar aanmodderen, in plaats van een degelijk maatschappelijk debat te voeren. Hoe komt het dat er nog geen permanente coronacommissie is? Het zou getuigen van democratische zin om alle informatie die de regering heeft om tot haar besluitvorming te komen, te delen met het parlement en de media, zodat we die kunnen bekijken en voorleggen aan verschillende experten, ook de kritische. Zo kunnen we tot een breed maatschappelijk debat komen.’

‘Nu weet niemand hoe de vork aan de steel zit. In onze zaak tegen de avondklok voor de Raad van State zaten verslagen in de bundel van de regering, waar wij als tegenpartij geen toegang toe kregen. Die waren geheim. Ze werden wel overgemaakt aan de auditeur. Ik begrijp niet dat wij als burger geen inzage krijgen. Dat gebrek aan transparantie ondermijnt de geloofwaardigheid.’

‘De overheid verandert constant het narratief. Iedereen moet maar afgaan op wat ze op Terzake en de Afspraak komen vertellen. Dat is toch geen ernstige democratische manier van werken? Ik wil me nog duizend keer laten vaccineren, indien daar een goede grond voor bestaat en op voorwaarde dat de overheid mij voldoende vertrouwt om de informatie transparant te delen. Dan kan ik als burger zelf de afweging maken of dit alles het waard is. Het enige wat de burger nu krijgt is een verhaal dat alsmaar verder uitdijt en waar men klaarblijkelijk iets poneert om er dan later weer op terug te komen. Wat hebben we nog aan het woord van de minister, geïnformeerd door de experten?’

Bevolking verliest stilaan vertrouwen

‘Er is al te vaak gebleken dat de experten er naast zaten. Je kan dat maar een aantal keer doen, voor de mensen het vertrouwen verliezen. Op een bepaald moment zal je toch de beschikbare informatie moeten delen. Het is tijd dat ook de kritische stemmen eens aan bod komen. Ik heb er geen probleem mee wanneer ze in alle eerlijkheid zouden zeggen dat de vaccins toch niet helemaal doen wat we verhoopt hadden, dat we die overschat hebben en dat we nog niet uit de crisis zijn. Dat is een eerlijkere positie dan wat we nu zien, waar ze van het rijk van de vrijheid springen naar het rijk van de voorzichtige vrijheid, om dan misschien door te duwen naar verplichte vaccinatie. Er werd destijds gezegd dat alle maatregelen zouden wegvallen bij een vaccinatiegraad van 70%. Zie waar we nu staan…’

U heeft dus enig voorbehoud bij het voorstel om vaccinatie algemeen te verplichten?

‘Voor we kunnen beslissen of een algemeen verplichte vaccinatie aan de orde is, zal er eerst volledige openheid van zaken moeten komen. Dan kunnen we op een verantwoorde en goed onderbouwde manier een antwoord geven op de vraag naar de subsidiariteit en de proportionaliteit van die maatregel. Is verplichte vaccinatie absoluut noodzakelijk om de volksgezondheid te vrijwaren en is die maatregel ook proportioneel?’

Christophe Lemmens

Wat is de volgende stap: algemeen verplichte vaccinatie?