Thibault Viaene (1989) is de kersverse voorzitter van het Liberaal Vlaams Verbond (LVV), een Vlaamsgezinde liberale ‘koepelorganisatie’ die ‘de koers van de liberale partij mee tracht vorm te geven.’ Met een gloednieuwe ploeg jonge bestuursleden blies hij de meters dikke stoflaag van de vereniging.

Met opinieteksten en -Twitterberichten ontpopt hij zich tot een klassiek-liberale poortwachter van de Open Vld die zijn kritiek niet schuwt, op de partij noch op de Vivaldiregering. ‘Het is tijd voor een sociaaleconomische en staatkundige paradigmashift,’ zegt hij, ‘maar die is in dit land niet eenvoudig te realiseren.’

Het nieuwe bestuur van de meer dan een eeuw oude organisatie (opgericht in 1913!) is vooral samengesteld uit gewezen LVSV-leden. De oud-studenten van het Liberaal Vlaams Studentenverbond hebben dan wel elk een specifieke achtergrond, qua standpunten staan ze dicht bij mekaar.

Een eerste keer lieten ze van zich horen in een vrije tribune in De Standaard. In volle regeringsvormingscrisis waarschuwden ze de Open Vld ‘haar eigen graf’ te graven ‘door te flirten met het belgicisme.’ Een duidelijke waarschuwing tegen het ‘reanimeren van het Belgische bestuursniveau’ en dan nog wel van de directe achterban van Open Vld.

Thibault Viaene is jurist en oud-voorzitter van LVSV Gent, waar de meeste LVV-bestuursleden hun politieke doop beleefden. Een tijd terug publiceerde hij ‘11 must-haves’ voor de liberale achterban: strijdpunten waar de Open Vld niet op zou mogen toegeven bij het smeden van het regeerakkoord van Vivaldi. Een aantal van die strijdpunten blijken nu al pijnpunten te zijn.

Herfederaliseren

Na dertig jaar horen we nog iets van het LVV, en dan in volle regeringsvormingscrisis. Was dat de aanleiding?
Thibault Viaene: ‘Het LVV is de laatste decennia altijd wel vocaal geweest, maar dan meer via 20ste-eeuwse middelen zoals ons tijdschrift Volksbelang en fysieke evenementen. Onze acties vallen nu gewoon meer op omdat we volop inzetten op nieuwe media. Met het LVV waren we de aanslepende regeringsvorming in de lente echt wel beu. Toen we een nieuwe bestuursploeg vormden, waren we het snel eens dat we naar buiten moesten komen met een standpunt over de formatie.’

Open Vld staat open voor herfederalisering, Jong VLD niet het minst. Daar heb je je hard tegen gekant.
‘De reden waarom er ooit bepaalde beleidsdomeinen geregionaliseerd zijn, is omdat Vlamingen en Walen het simpelweg niet eens waren over de te volgen koers. Herfederaliseren lijkt mij dan ook een beetje vreemd. Ik stel me vooral de vraag op welk niveau je een liberaal beleid kan voeren, en bepaal in het kader daarvan mijn communautaire koers, zonder mij vast te pinnen op termen zoals confederalisme of unitarisme. De waarheid ligt ergens in het midden. Ik stel wel vast dat veel essentiële dossiers al jarenlang geblokkeerd zitten op het federale niveau. Dat kon vroeger met geld opgelost worden, maar dat is er vandaag niet meer. Het LVV is lang pleitbezorger geweest van het confederalisme, net als de Open Vld, maar die term is zodanig gebruikt en misbruikt dat ze onbruikbaar is geworden.’

Welke oplossing zie je voor de toekomst van België? Welke staatsvorm?
‘Ik zou in deze moeilijke tijden niet in de schoenen willen staan van de federale politici. Die moeten elke keer opnieuw de gulden middenweg bewandelen. Ik ben zelf mijn geduld kwijt; er is helemaal geen tijd meer voor halfslachtige compromissen. We zitten in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Er liggen te veel problemen op tafel waar niets mee gebeurt: dalende competitiviteit, pensioenen, vergrijzing, arbeidsmarkt… in al die dossiers kiezen voor de kleinst gemene deler is geen optie. De Belgische compromiscultuur botst op haar limieten. Het is nu of nooit.’

Communautaire agnost

Op welk niveau organiseer je dan het beleid voor die dossiers?
‘Ik ben een communautaire agnost. Dat moet gebeuren op het niveau dat het dichtst bij de burger staat. Zelf ben ik trouwens niet vies van wat technocratie, een academische touch zou helpen. En dan zal wel blijken dat je bijvoorbeeld de arbeidsmarkt beter regionaliseert, zoals dat eerder met onderwijs gebeurde. Beide departementen sluiten trouwens naadloos op elkaar aan.’

Open Vld organiseert binnenkort een congres met de MR. Egbert Lachaert noemde zich in zijn verkiezingscampagne net als jij een communautaire agnost. Is dat geen immense bocht?
‘Het zou geen ideologisch congres zijn, maar in het teken staan van het 175-jarig bestaan van de liberale partij in België. Op sociaaleconomisch vlak is er toch heel veel convergentie tussen beide partijen, dus onlogisch is die samenwerking niet, naast natuurlijk de gedeelde geschiedenis.’

Maakte Egbert Lachaert een fout door paarsgeel af te schieten en voor Vivaldi te gaan?
‘Had Egbert de keuze gehad, dan zou hij echt wel een regeerakkoord hebben gesloten met de N-VA. Er moet daar op persoonlijk vlak iets serieus misgelopen zijn tussen hem en Bart De Wever. Ik snap dat het niet eenvoudig was voor hem. Een regering mét de N-VA sloot immers veel meer aan met waar hij sociaaleconomisch voor staat. Egbert moet nu vooral de schade beperken en de meubelen redden.’

De meubelen redden, van de Open Vld of van Vivaldi?
(lacht) ‘Van allebei. Het huidige Vivaldi-akkoord is al even vaag als het akkoord dat De Wever met Paul Magnette had gesloten. Nu is er een regering gevormd met zeven partijen. Het is moeilijk om als liberale partij dan je programma door te drukken.’

Door corona moet Vivaldi inderdaad veel meubelen redden.
‘We hebben er nu nog geen zicht op, maar hoeveel faillissementen zal ons land niet kennen door corona? Nu wordt dat verdoezeld omdat ondernemingen steun krijgen in de vorm van overheidsgeld. Ondertussen komen meer en meer ondernemingen in zwaar weer terecht. Corona hakt er diep op in. Er zou een sense of urgency moeten ontstaan bij de politici, maar ik zie ze niet. Als corona al niet genoeg is, wat moet er dan nog gebeuren?’

Marketingliberalisme

Open Vld is sinds de oprichting in 1992 enorm geëvolueerd…
‘Je kan gerust spreken van een verloren decennium voor de VLD. De grote schuldige is Noël Slangen. Hij heeft ons scherpe blauwe profiel ingewisseld voor een nietszeggend marketingverhaaltje over goesting, doeners en vleugels. Daar zijn veel mensen op afgeknapt. Dat scherpe sociaaleconomische profiel moet terugkomen. Alvast Egbert en Alexander (De Croo — red.) hebben dat. Zij zijn de geknipte figuren om de partij opnieuw een ideologische fond te geven. Egbert heeft ook een verleden bij het LVSV en het LVV, dus dat stelt mij alvast gerust.’

Je liet je in opiniestukken ook al opvallen door aanvallen op de particratie. Nochtans is het Lachaert die als voorzitter de Open Vld-ministers benoemt, en na decennia liberalen in alle regeringen, zijn de provincies nog steeds niet afgeschaft en leveren de liberalen nu de voorzitter van de Senaat die ze willen afschaffen.

‘Filosofisch ben ik voorstander van een bicameraal stelsel, met de Senaat als een heuse reflectiekamer. Maar België is een te complex land daarvoor. Over de provincies heb ik niet echt een mening. Al stel ik wel vast dat dat een niveau is waarmee mensen zich associëren. Nu goed, Open Vld is van veel maatregelen voorstander, maar dan kom je aan de onderhandelingstafel, en dan moet je helaas compromissen sluiten. Voor een liberale partij zouden decentralisering en institutionele vereenvoudiging kernpunten moeten zijn, maar ook hierover hoor ik veel te weinig.’

Belastingen in plaats van besparingen

Het zijn net die compromissen – je had het er eerder al over – waar je je blauw aan ergert.
‘Kijk naar Vivaldi. De nieuwe federale regering wil naar geld zoeken, maar nergens is er sprake van besparingen, alleen maar van belastingen. Besparingen klinken natuurlijk als een vloek als je corona moet bestrijden. Er is geen draagvlak voor. En nochtans valt er op structureel vlak heel wat te besparen: er is heel wat verspilling in de gezondheidszorg, de administratie, het politiek bedrijf. Maar dat is geen populaire boodschap in tijden van pandemie waarin iedereen naar de overheid kijkt om de problemen op te lossen. In die context is het een moeilijke tijd om liberaal te zijn.’

Er ging toch geen belasting op vermogen komen? Effectentaks die gezondheidszorg moet financieren is mensen rad vr de ogen draaien. We spenderen jaarl. 30miljard (10% BBP) aan gezondheidszorg, meer dan EU-gemiddelde. Quid verspilling in gezondheidszorg, geschat op 3,5miljard/jaar? pic.twitter.com/vkHmU5a16I

— Thibault Viaene (@ThibaultViaene) November 3, 2020

Om van nieuwe belastingen te zwijgen: effectentaks, koolstoftaks, vroeg of laat een coronataks. Je schreef zelf in een tweet gericht aan jouw partij: ‘er ging toch geen belasting op vermogen komen’?
‘De groene koolstoftaks is onder druk van de liberalen al van tafel geveegd. En de vraag is maar of de aangepaste effectentaks de toets van het Grondwettelijk Hof zal doorstaan.’

‘Wat ik mis in onze politiek is een langetermijnvisie. Uiteraard is het goed dat links en rechts tot een groot akkoord komen. Maar Vivaldi heeft weinig visie. De nieuwe regering communiceert misschien wel goed, maar beperkt zich tot losse ideetjes. Nieuwe belastingen bijvoorbeeld zouden er maar mogen komen als je elders compenseert, als je tot een brede vereenvoudiging komt van de fiscale koterij. In de praktijk zie ik daar echter niets van.’

Langetermijnvisie en Belgische politiek: kunnen die überhaupt samengaan?
‘Het probleem van België is dat er geen ernstige bestuurscultuur is. Migratie, mobiliteit, sociale zekerheid… we missen een langetermijnvisie die de legislaturen overstijgt.. Dat zal ons duur te staan komen. Enfin, het ACV vraagt nu om het brugpensioen opnieuw in te voeren om de corona-ontslagen op te vangen. Die weg gaan we toch niet op? Dat is complete waanzin.’

Thibault Viaene, communautaire agnost voor fiscale autonomie.

Fiscale autonomie

Als ik je communautaire standpunten hoor en lees, denk ik: een N-VA’er in een blauw jasje. Op Twitter betreurde je al dat beide partijen in een bitse perceptiestrijd vervat zitten.
‘Neen, helemaal niet, want anders dan N-VA zie ik niet alles door een communautaire bril. De manier waarop N-VA’ers in het begin van de tweede golf de coronacijfers communautair interpreteerden, bijvoorbeeld, dat was compleet misplaatst. Wel is er een grote sociaaleconomische overlap tussen beide partijen. De N-VA heeft enkele jaren terug een klassiek-liberale shift gemaakt. Dat was een goede strategie om het electoraat van Open Vld op te slokken. Maar N-VA maakte deel uit van de Zweedse regering, en daar trok ze de stekker uit. Trouwens, ook op Vlaams niveau is de N-VA geen toonbeeld van goed bestuur en die partij maakt er al sinds 2004 deel uit van de regering.’

Economische programma’s @openvld & @de_NVA overlappen in grote mate, toch zijn er gn 2 partijen die elkaar zo fel bestoken, zie bv rel @HorecaVL. Zal zijn omdat ik politique politicienne nt onder de knie heb, mr ik snap die ruzies niet. Linkse partijen spinnen er goed garen bij.

— Thibault Viaene (@ThibaultViaene) November 10, 2020

In de ‘11 must-haves’ bepleit het LVV ook fiscale autonomie. Dat is genuine N-VA.
‘Ach, je zult heel veel stamboomliberalen vinden die ook voorstander zijn van fiscale autonomie. Dat is zelfs een absolute must. Als je slecht beleid niet kan afstraffen, dan is er geen incentive meer om dat bij te sturen. En je moet je incentives voor het juiste beleid organiseren op het juiste niveau. De herziening van de financieringswet kadert daarin. Problemen los je immers niet op door te blijven geld naar het zuiden te sturen. Je moet responsabiliseren.

Het is nu zaak om tegen 2024 een grote staatshervorming voor te bereiden. Ik hoop dat Vivaldi het communautaire niet in de vergeetput doet belanden. We hebben echt nood aan een staatshervorming die de vorige hervormingen finaliseert. Al geef ik toe dat het niet makkelijk is. Ik woon in Brussel, en dat gewest is een molensteen om tot een heldere staatshervorming te komen.’

Hoort een federale kieskring deel uit te maken van een nieuwe staatshervorming?
‘De federale kieskring is een typisch achterhoedegevecht. Dat brengt geen zoden aan de dijk. Overigens, de Franstalige partijen zullen dat nooit toestaan, want dan krijg je een état Belgo-flamand, waarin de Vlamingen met hun meerderheid de koers zullen bepalen. Vlaanderen en Wallonië zijn sterk uit elkaar gegroeid, cultureel, politiek en sociaaleconomisch. Ik ben geen separatist, maar wat mij betreft mag het sociaaleconomische integraal worden geregionaliseerd. Met de deglobalisering en de brexit die een open economie als de onze keihard zal raken, de coronafactuur en de nakende faillissementen, de vergrijzing, de begroting die uit de hand loopt … als we niet snel knopen doorhakken, wordt ons land een vogel voor de kat.’

Ideologische herbronning

Wat is jouw plan met het LVV? Een liberale drukkingsgroep op de partij?
‘Dat is het LVV eigenlijk altijd geweest, maar het moest altijd een modus vivendi vinden met de partij. Het LVV had altijd een vertegenwoordiger in het uitgebreide partijbureau. Sinds kort hebben we ook in het verkozen partijbureau een zitje. Dat is een verdienste van Egbert en mijn voorganger Clair Ysebaert. Binnenkort volg ik daar Clair ook op. Daar kan ik wegen. We zullen ook deelnemen aan congressen en er met één stem spreken. Wel moeten we opletten dat we niet alleen voor de eigen partij kritisch zijn. Kritiek mag nooit gratuit zijn. We moeten kritisch zijn voor álle partijen.’

Maar toch in de eerste plaats voor de Open Vld?
‘Ik wil met het LVV de liberale partij terug een ideologische reflex geven. Ik zou willen dat de partij afstapt van het marketingliberalisme waarmee we ons ideologisch profiel kwijtraakten. Onze belangrijkste mandatarissen zouden zich iets meer als morele gezagsdragers moeten opstellen, minder als managers en marketeers. En ik wil dat de partij terug aansluiting vindt bij ondernemers. We moeten capabele mensen betrekken in de politiek, en wel onder de vlag van de Open Vld.’

Egbert Lachaert liet al verstaan dat Open Vld een nieuwe naam moet krijgen. Heb je suggesties?
‘Dat is zowat het laatste van mijn zorgen. (lacht) Inhoud is belangrijker dan verpakking.’

Clair Ysebaert

Thibault Viaene: ‘Het is een moeilijke tijd om liberaal te zijn’