Claire Koç, ook wel de Franse Lale Gül genoemd, heeft een boek geschreven. Ik zal kort zijn over haar voorstelling, want ik wil iets anders vertellen. Ze komt, net als ik, uit een alevitische familie. Ze is een Française en is met haar familie gemigreerd naar Frankrijk in de jaren tachtig omdat de alevieten vervolgd worden in Turkije.

Ze heeft alle contacten verbroken met haar familie omdat haar opvoeding niet strookt met de geëmancipeerde Franse waarden waar zij voor gekozen heeft. Ze heeft, zoals Lale Gül, de eer van de familie beschadigd volgens haar familie. Alevieten behoren tot een liberale stroming binnen de islam. Wij bidden geen vijf keer per dag, gaan niet naar de moskee en doen niet mee aan de ramadan. Daarnaast drinken wij alcohol en doen niet aan gendersegregatie of andere religieuze symboliek zoals hoofddoeken. Tot zover de gelijkwaardigheid tussen man en vrouw op papier. En de voorstelling van Claire Koç.

Voor eeuwig een schuldgevoel

Toen ik het boek van Lale Gül las en recenseerde en toen ik over Koç las dacht ik bij mezelf dat ik nog altijd met een rem op mijn pen schreef. Moedige vrouwen, die jonger zijn dan ik, durfden het patriarchaat in hun eigen gemeenschap aan te klagen. Terwijl ik in bedekte en brave termen het had over mijn opvoeding die niet zo vlot was verlopen in Vlaanderen. Maar het lag niet geheel aan mijn opvoeding. Het lag ook aan de alevitische gemeenschap. Die deed niets anders dan roddelen en jonge meisjes aan het kruis nagelen als ze niet in de pas liepen.

Mijn moeder zei vaak dat ze niet moesten overdrijven. Dat ze ook dochters hadden. Kan je van een meisje in Europa nog verwachten dat ze maagd blijft tot het huwelijk? Kan je van een meisje in Europa verwachten dat ze haar hart op slot houdt totdat ze huwelijksklaar is voor een aleviet? Was het niet onrechtvaardig hoe wij een oogje dichtknepen bij de dubbele standaard in de opvoeding? Hoe wij onze zonen en dochters op een andere manier opvoedden? Al die vragen werden met nog meer veroordeling door de alevitische vrouwen beantwoord.

Mijn moeder hield na een tijdje op die vragen te stellen. Ze liet zich meeslepen in de waan van het leven. Werken en kinderen opvoeden. Het patriarchaat in stand houden. Totdat ze mij zag wegkwijnen in mijn huwelijk met een aleviet. Want ik moest en zou met een aleviet trouwen volgens het patriarchaat. Terwijl mijn broer met een Vlaamse jonge vrouw samenwoonde. Ze schudde zichzelf en mij wakker. Het resultaat is dat ik nu ouders heb die tot hun dood met een schuldgevoel zullen rondlopen. Wetende dat hun dochter misschien een ander leven had kunnen leiden als ze gelijkwaardig aan haar broer was opgevoed.

De aanwezigheid van een vrouw

Het was en is nog altijd de angst langs mijn kant om openlijk over de hypocrisie binnen de alevitische gemeenschap te praten. Een vriendin vroeg mij vanwaar die angst kwam. Ik weet dat de alevitische gemeenschap in Vlaanderen niet agressief is. Ik weet ook dat mijn ouders mij steunen en stimuleren om zo veel mogelijk te schrijven en de hypocrisie aan de kaak te stellen. Ik weet dat mijn ouders zeer gewaardeerd worden in de gemeenschap.

Mijn moeder is de meest vrijgevochten vrouw in de gemeenschap. Ze zal haar mening altijd en overal verkondigen. Zonder te veel omwegen zal ze mannen neersabelen met haar woorden. En dan nog getrakteerd worden op een koffie door diezelfde mannen in de zithoek van de alevitische vereniging in Limburg. Die zithoek werd een tijdlang enkel bezet door alevitische mannen. Totdat mijn moeder haar handtas liet slingeren over haar elleboog, de ruimte binnenstapte, haar komst luid verkondigde met de woorden: ‘ik betaal lidgeld en heb dus ook het recht om rustig een koffietje te drinken in mijn vereniging.’ Mijn vader liep achter haar aan en gaf alle mannen een hand.

Ik kon mijn trots niet verbergen. Daar was een vrouw die niet meer vocht maar gewoon haar aanwezigheid bevestigde! En belangrijker: er was geen enkel verzet langs de kant van de mannen. Het toont alweer aan dat de vrouwen sommige situaties zelf creëren en in stand houden.

Loyaliteit

Dus om terug te komen op de vraag van mijn vriendin: ik besef dat ik te loyaal ben geweest naar mijn gemeenschap toe. Binnen de gemeenschap uitte ik mijn kritiek. Maar ik bracht die nooit naar buiten. Ook al hadden mijn ouders mij de vrijheid gegeven om ook over die pijnpunten en die hypocrisie te schrijven en te praten. Ik was nog altijd geremd. Nog altijd voorzichtig. Misschien om mijn eigen gemeenschap te beschermen. Ik weet het niet. Maar het is wel zo dat alevieten altijd en overal pronken met hun basisprincipe dat mannen en vrouwen gelijkwaardig zijn. Een beetje zoals de moderne Turkse moskeegangers die zeggen dat de vrouw in de islam op handen wordt gedragen.

Ik vroeg ooit aan de geestelijke leider van de alevieten wat hij van vrouwenrechten vond. Hij dramde dezelfde woorden vanonder zijn dikke snor af. Dat vrouwen op handen moesten gedragen worden en alweer dat in de alevitische leer de vrouw gelijkwaardig is aan de man. Ik vroeg hem waar zijn vrouw was. Die was op dat moment in de keuken aan het werken met de tientallen andere vrouwen om zo meteen de gemeenschap van eten te voorzien na een spirituele zitting.

We vierden ooit vrouwendag in de vereniging. De organisatie en de catering was aan de alevitische vrouwen. Lees: ze kwamen weer niet uit de keuken. Ze bedienden alle aanwezigen en keken moe voor zich uit toen de voorzitter over essentiële mensenrechten sprak. Daar hoorden vrouwenrechten natuurlijk ook bij volgens hem. Overal waar ik kwam waren alevitische vrouwen in de keuken aan het werken.

Geen segregatie, wel gepaste afstand

Onze jongeren werden niet zoals Lale Gül in Koranscholen geïndoctrineerd. Maar ze kregen ook te maken met de dubbele standaarden. Jongens en meisjes werden op een aparte manier opgevoed. Wij zaten weliswaar gemengd in de lokalen van onze verenigingen. Maar er was een zekere afstand tussen meisjes en jongens. Want hechte sociale omgang met alevitische jongens mocht niet. Ook niet met jongens van andere gemeenschappen trouwens.

Mijn moeder zei ooit dat ze tot haar zestigste rechtstreeks oogcontact met mannen had gemeden omdat ze bang was dat een man haar ongepast zou benaderen. En dat hebben we ook meegemaakt in een situatie waar een alevitisch meisje op amicale wijze had geglimlacht naar een alevitische jongen. De volgende dag stond de familie van de jongen op de drempel van het ouderlijk huis van het meisje met bloemen en chocolade om haar hand te vragen. Zo snel gaat dat.

Illusie van een geëmancipeerde gemeenschap

In België lijkt de alevitische gemeenschap geëmancipeerd. Maar de illusie houdt stand omdat de meisjes, zonder dat ze het beseffen, in een tweederangspositie worden geduwd. Want wij mogen toch kleren dragen die wij willen? Wij moeten toch geen hoofddoek dragen? Wij mogen toch studeren? Ja en nee. Vrijheid is niet zoals de jongens in de Mercedes van hun vaders Vlaamse meisjes oppikken om naar discotheken te gaan. Vrijheid komt gewoon niet met een verantwoordelijkheidsgevoel waarbij je als meisje misschien tig keer moet checken of je eer nog standhoudt.

Om een voorbeeld te geven: ik mocht uitgaan van mijn ouders maar kreeg altijd de waarschuwing: ‘niet alle meisjes uit onze gemeenschap mogen uitgaan, maar wij vertrouwen jou, Pinar.’ Het was alsof ik mijn ouders dankbaar moest zijn omdat ik een normaal sociaal leven mocht hebben. En dat ik die dankbaarheid moest uiten door niks geks te doen zoals hun eer beschadigen. Mijn broer kreeg gek genoeg nooit een waarschuwing.

Een verbod op de liefde

Ook over gemengde huwelijken zwijgt men in alle talen. Het is zo dat men de relatie van hun zonen met een Vlaamse vrouw niet verzwijgt noch verbergt, maar de relatie van hun dochters met een Vlaamse man wel. Niet alleen homoseksualiteit is een taboe. Ook gemengde huwelijken waar hun dochters met een niet-aleviet samenwonen zijn taboe. Vrouwen in patriarchale culturen zijn nooit klaar met de eer van hun familie te beschermen. Vrouwen in patriarchale structuren conformeren aan de ongeschreven regels om zo hun familie en gemeenschap te beschermen.

Ik verbaasde mij vaak over de vrijgevochten jonge vrouwen in Turkije, die hun vriendjes thuis kwamen voorstellen aan hun ouders. Wij, alevitische meisjes in Europa, hadden een verbod op de liefde. Mijn nicht had gedurende tien jaar een relatie met een Nederlander. Die hield ze angstvallig geheim voor haar ouders en broers. Uiteindelijk moest ze met hem trouwen, ze mochten niet samenwonen. Een andere nicht trouwde met een Armeen. Haar zus zei dat ze niet meer met haar dochters mocht omgaan omdat ze als tante een slecht voorbeeld was voor hen. Alweer een vrouw die een andere vrouw afstraft.

Maar er is een kentering gaande en ik kan het alleen maar toejuichen. Alsmaar meer Turkse vrouwen in Europa kiezen voor hun eigen geluk en doorbreken taboes. Want taboes doorbreek je pas als je ermee naar buiten komt.

De Turkse feministische golf

Ik beloof, beste lezer, om nog transparanter te schrijven. Een platform om te schrijven krijg je niet zomaar. Het is een voorrecht om gelezen te worden. Toen uitgever Karl Drabbe mij vijf jaar geleden stimuleerde om te schrijven, wist ik niet wat voor een impact het teweeg zou brengen in mijn eigen leven. Ik bleef maar columns schrijven. Maar bij elk woord en elke zin die ik schreef, probeerde ik de onzekerheid te overstijgen.

Het was niet enkel de onzekerheid van het al dan niet gelezen te worden. Het was de onzekerheid en de angst om niet serieus genomen te worden. Om veroordeeld te worden door de gemeenschap. Want als meisje en jonge vrouw schuilde ik achter mijn moeder. Bang om door het patriarchaat weer hard aangepakt te worden. Ik schuilde mij achter fictieve namen om waargebeurde verhalen te schrijven over de dubbele standaarden en genderpatronen binnen de alevitische gemeenschap.

Ik zal mijn best doen om evenveel lef te tonen als Gül en Koç. Het is de plicht van één vrouw tot een andere vrouw. De Turkse feministische golf is in die zin begonnen. In Turkije en in Europa.

Claire Koç

Woke voor gevorderden: anti-woke congres op de Sorbonne

De Turkse feministische golf