Zelden val ik van mijn stoel, maar met de titel van Tom Vandendriessches schaamteloos populistisch requisitoir dat de brexit ‘de overwinning van het volk op de elite’ betekent? Dan breekt mijn klomp. Hoe je een aartsleugenaar als Boris Johnson kunt verdedigen als völkisch Demokrat zegt veel over de hedendaagse politieke zeden. Het gesundes Volksempfinden is helemaal terug als argument, de rechtsstaat wordt gereduceerd tot een potje kneedklei. Ziehier waarom.

Verkeerd uitgangspunt

Het uitgangspunt van Vandendriessche is historisch onjuist. De Europese Gemeenschap is niét opgezet om economische maar om strikt politieke redenen: een nieuwe oorlog tussen de Europese grootmachten verijdelen. Juist daarvoor dienden de kernsectoren ontdaan van politiek-militair misbruik, kolen en staal dus (en kort daarna ook atoomenergie).

Dat er een weeffout zit in die redenering wil ik mee verdedigen. Vanaf toen al (1957-8) is de sociale kant van de vredesopbouw verwaarloosd en dat is de latere Europese Unie zuur opgebroken met het Verdrag van Maastricht (1992), toen het onzalige systeem van de opt-outs werd aanvaard om strikt nationale (zelfs nationalistische) redenen. Het VK en Denemarken mochten uit de eurozone blijven, al behielden zij het recht om alsnog toe te treden.

Londen kreeg ook uitzonderingen op de Schengenovereenkomst, en vooral op de toepassing van het sociaal handvest – de radicaal-conservatieve regeringen van Thatcher en Major was het te doen om de vernietiging van de rol der vakbonden, met name in de mijnbouw en de zware industrie (staal, scheepswerven). En dat is, achteraf bekeken met een rampzalige verarming van de Midlands en Schotland, aardig gelukt. Of dat democratisch was of een globaliserende greep van de ‘elite’ is niet moeilijk te raden.

Elitair par excellence

Londen heeft, net als Parijs, zijn uitzonderingspositie altijd gevrijwaard. Nooit hebben zij blijk geven van bereidheid om hun zetel in de Veiligheidsraad op te geven en door te schuiven naar de EU, nochtans de logica zelve als kleinere lidstaten konden opgewaardeerd worden.

Als kernmacht hebben zij nooit overwogen hun kennis te delen met de hele EU. Als zichzelf overschattende erfgenamen van een koloniaal wereldrijk bleven ze zich wentelen in eigendunk, misprijzen voor anderen, en een politiek-cultureel meerderwaardigheidsgevoel dat door niets gestaafd wordt.

En dan vergeten de regeringen in Parijs en Londen licht dat ze vegeteren op een hoogst ondemocratische klassenmaatschappij. In Frankrijk zijn er de ‘énarques’ die zich (onterecht) als (financieel-economische) leidersgroep opwerpen (al doet Macron een doorzichtige poging om die ‘adel’ wat open te breken). In Groot-Brittannië woedt nog altijd de Russelmanie (Oxbridge en Eton) om het land te besturen. (Welk land? Het Geledigd Koninkrijk?)

Welke kampioenen van het volk?

Dat Vandendriessche dat een overwinning van het – sinds decennia – gekastijde ‘volk’ (de arbeiders, de boeren, de bedienden, de kleine zelfstandigen, de Schotten, de Ieren) noemt, getuigt van historische onwetendheid of van moedwil. Nigel Farage, een beursspeculant godbetert, die het belang van ‘het volk’ zou verdedigen? Die met schandelijke leugens en beloften de kiescampagnes vergiftigde?

Boris Johnson, een Etonproduct, die zichzelf als journalist (1987-1994) te schande maakte door zijn gefingeerde interviews, bij elkaar geharkte nonsens, en retorische nonsens? Hij zoog ze uit zijn duim, de bemoeizucht van Europa. Dichtte de EU voornemens toe ‘to introduce same-size “eurocoffins”, establish a “banana police force” to regulate the shape of the curved yellow fruit, and ban prawn cocktail crisps’ (Jasmine Stone, 6/9/2019; Peter Stubley, 24/5/2019).

Zijn roddelverhalen voor de Daily Telegraph vanuit de Brussels-Europese kongsi van profiteurs en konkelaars trok hij door in de oerconservatieve Spectator (zie Sam Ashworth-Hayes, ‘Spectator and Telegraph help perpetuate Johnson’s £350m lie’, InFacts, 16/9/2017). Hij zwoer toen de later voor fraude veroordeelde eigenaar van het blad, Conrad Black, nooit in de politiek te zullen gaan. Wat doet hij?

Komisch polemisch

Politiek gaat hij op net dezelfde manier door. Vergeten dat hij door The Times ontslagen werd na een verzonnen citaat dat hij Colin Lucas in de mond legde? Zijn rode bus vergeten die de Britse bijdragen aan Europa uitvergrootte tot ze onmenselijk leken? Terwijl Thatchers ‘I want my money back’ al de inhaligheid van de Britten had aangetoond, en de bijdrage nooit boven de 1% van het BBP is uitgestegen?

Sterker, zijn bevriende Daily Telegraph ‘has been censured by the press regulator over a Boris Johnson claim in which the prime ministerial wannabe claimed a no-deal Brexit was the most popular option among the British public’, en bleef hem verdedigen omdat hij het recht op ‘sweeping generalisations’ heeft (The Poke, 12/4/2019), want hij is ‘comically polemical’. De krant werd gedwongen een rechtzetting te plaatsen.

In zijn ‘onderhandelingen’ met de EU stelt hij zich even veralgemenend, wrang komisch en polemisch op. Johnson ‘wil de vrijheid hebben om zelf de regels te bepalen over gezondheid, milieu en arbeidsvoorwaarden’, schrijft Paul De Grauwe terecht in De Morgen. Die ze al hebben, want de gezondheidszorg ging na de brexit ‘elke week 350 miljoen pond extra’ (415 miljoen €) krijgen, merkt Hendrik Vos fijntjes op in De Standaard. Ja, liberalisering is de hoeksteen van globalisering, en een partij die gelooft dat daarmee de sociale rechtvaardigheid haar beslag krijgt, is naïef of onverbeterlijk cynisch.

Een westerse dictatuur in Europa

Ik weet waarom ik liever wachtte op de Eurostar om mij dringend te laten opereren in Antwerpen: geen zin om drie dagen lang in een openbaar ziekenhuis onbehandeld in een gang te blijven kniezen. Ik gruw ervan in Paddington te wachten tot het spitsuur voorbij is – 18u – en de prijs van mijn treinticket te zien halveren naar Oxford. Met lede ogen zie ik hoe de regering niets onderneemt om in Buckinghamshire de massale sterfte van de iepen (‘Dutch elm disease’) te voorkomen of op te vangen. De harde liberalisering is doorgeduwd door conservatieven en eurosceptici, laat het u gezegd zijn.

De vraag is dan altijd: cui bono? Altijd wie de macht usurpeert. Hoeveel ministers heeft Johnson aan de kant geschoven tijdens zijn kort maar verderfelijk bewind? Hoeveel volksvertegenwoordigers heeft hij uit zijn fractie gezet? Met hoeveel leugens heeft hij de verkiezingen uitgebuit? Niet vergeten dat hij met amper 43% van de stemmen een absolute meerderheid haalde. En hoe dat te consolideren? Hij is bezig, en in de leer gegaan bij Orbán en Kaczysnki: herteken de kiesdistricten. Versmoor de oppositie. Breidel de pers. Het VK is aardig op weg om de eerste westerse dictatuur in Europa te worden.

De hertekening van de districten sluit naadloos aan bij het ‘first past the post’ kiessysteem. Zo stelde Johnson het voor, ‘fairness, every man’s vote counts the same’. Behalve die van de verliezers. Oppositie in Schotland (waar geen enkel district voor de brexit stemde, dat vergeten onze nationalisten graag), die nu een tweede volksraadpleging ontzegd wordt. Waarin verschilt Londen van Madrid? (Ja, maar dat wil Gibraltar terug, dat is niet hetzelfde. Bullshit).

Muilkorven

Het meest verontrustend is de Trumpiaanse zwenking in het beleid van openbaarheid van bestuur en vrijheid van meningsuiting. Dat bewijst het zoveelste incident met de parlementaire pers op 3 februari. De voltallige pers op een enkeling na stapte op omdat de Britse regering haar onwelgevallige journalisten de toegang tot Downing Street 10 ontzegde bij een ‘technische’ briefing over de brexitstrategie. Het ging niet om de minste verslaggevers: The Independent, The Mirror, The Huffington Post, PoliticsHome, i, … Schotse en regionale journalisten waren niet eens op de hoogte gebracht (Paris Gourtsoyannis, The Scotsman, 3/2/2020). Aan die selectieve aanpak kleven drie perverse ontwikkelingen.

De eerste is dat tot nu toe de volksvertegenwoordiging, het Lagerhuis, besliste over de toegang van journalisten. Die controle wil – in navolging van Trump – Johnson zelf bepalen. Net als in het Witte Huis wordt verslaggeving dan niet meer dan gedirigeerde propaganda. Ik heb daar zelf meegemaakt hoe bij een ‘persconferentie’ van Clinton in Washington alleen bevriende journalisten het woord kregen (ze werden dan ook met de voornaam aangeduid), en uitsluitend vooraf ingediende vragen mochten stellen.

Een collega die onverwacht een vraag riep, werd manu militari weggeleid. Als dàt Johnsons idee van openheid en vrijheid van informatie is, dan moet hij dringend zijn stuk herlezen uit de Daily Telegraph. Dat schreef hij na de aanslag op Charlie Hebdo: ‘We need a campaign for free speech to take on the professionally offended’ (4/9/2018). Toen zei hij: ‘By wearing that logo’ (Je suis Charlie) ‘we were saying that we may not necessarily have approved of the content of the magazine – or the cartoons of the Prophet Mohammed – but we defended absolutely their right to publish’.

Censuur en technocratie

Dat publicatierecht, tweede ingreep, wil Johnson nu zelfs intrekken voor de kritische pers. De ‘technische’ briefing ging namelijk veel verder: ze belangt de hele bevolking én het bedrijfsleven aan. Met name de uitrol van 5G mét inbreng van het – terecht – gewantrouwde Huawei, gaat door. Het is maar één voorbeeld. De ministers van zijn regering hebben spreekverbod gekregen op de audiovisuele ochtendprogramma’s (van ITV, Radio 4, Channel 4,…).

Een eigen ploeg had een regeringsmededeling klaargestoomd voor brexitdag – BBC en ITV weigerden die uit te zenden vanwege bevooroordeeld én bij uitschakeling van vrije nieuwsgaring. Tijdens de verkiezingen liet Johnson een ballonnetje op ‘that he would consider scrapping the licence fee’ van de BBC (The Guardian, 3/2/2020). Hij beperkte de toegang tot zijn keynote Brexit speech tot één journalist per medium. Lee Cain, Johnsons communicatieverantwoordelijke, heeft de traditionele namiddagbriefings afgeschaft.

En daar wringt het derde schoentje. Meer en meer is het een groepje niet verkozen, politiek aangetrokken technocraten die het communicatiebeleid bepalen, en drogredenen bedenken voor hun selectieve informatieverstrekking: ‘They were not banned, they are just not invited’. Of: ‘Officials prefer smaller groups’. Regeringsambtenaren mogen geen politieke standpunten innemen. Het schone weer wordt vrijwel uitsluitend gemaakt door vertrouwelingen als topraadgever Dominic Cummings, Lee Cain, en de harde brexitministers Dominic Raab, Sajid Javid en Priti Patel (zie ook Pippa Crerar, ‘Boris Johnson changes his Brexit deal to put “no-deal” back on table’, The Daily Mirror, 16/12/2019). Deze maand overweegt Johnson andermaal een grondige regeringsherschikking.

En dan zeggen dat ‘het volk’ het haalt op ‘de elite’? Je moet al van kwade wil zijn om de brexit te koppelen aan zelfbeschikking. Want ‘het volk’ heeft geen enkele zeg op wat het opgedrongen wordt. En als dat met pathologische leugens gebeurt, is dat zelfs ethisch wansmakelijk.

Colin Lucas

Prefascisme na brexit