De bekende historicus Pieter Jan Verstraete publiceerde net zijn Dwarsliggers, een kanjer van 912 bladzijden met 74 portretten van notoire dwarsliggers, waarvan 26 uit de Vlaamse Beweging, van Arthur de Bruyne tot Jean-Marie Gantois en van Rudi van der Paal tot Bruno de Winter. Honderden kleurenfoto’s en andere illustraties verrijken dit unieke werk. Luc Pauwels sprak met hem, vandaag over Vlaamse dwarsliggers, morgen over Europese ‘dwarsliggers’, in de eerste plaats over de Oekraïense dwarsligger bij uitstek, Stepan Bandera.

De klassieke vraag: wat heeft je aangezet om dit merkwaardige boek te schrijven?

Pieter Jan Verstraete: ‘In 1978 verschenen mijn eerste publicaties, kleine artikels en boekbesprekingen. Alles heel voorzichtig, niets opzienbarends. Geleidelijk aan groeide dat aan en werd het meer en meer. Enkele jaren geleden kwam ik tot de vaststelling dat ik her en der ruim driehonderd biografische bijdragen had gepubliceerd. Toen dacht ik eraan om de in mijn ogen waardevolste te bundelen en in boekvorm uit te geven. Ze hadden volgens mij recht op een tweede leven. Twee jaar lang gingen we met ons allen gebukt onder het coronavirus en kregen we ook plots meer vrije tijd. Dat bracht het boek in een stroomversnelling en vandaag is mijn droom (een van de vele, trouwens) werkelijkheid geworden.’

Tegen establishment

Wat is eigenlijk een ‘dwarsligger’? Een rebel, een dissident, een non-conformist, een revolutionair?

‘Een beetje van dat alles, denk ik. Volgens mijn overtuiging is een dwarsligger iemand die tegen het Belgisch establishment gekant is, en zijn ongenoegen hierover uit door middel van geweldloos ageren.’

‘Vrijheid van meningsuiting is voor mij heilig, maar komt tegenwoordig meer dan eens in het gedrang. Meer dan, laat ons zeggen, twintig jaar geleden. Daarbij komt dan nog al dat gedoe rond ‘cancelculture’, politiek correct-gedrag en allerhande woke-toestanden. Het is niet bepaald een aangename, verdraagzame wereld waarin we tegenwoordig leven.’

Ezra Pound

Wie was de meest interessante, totaal onbekende dwarsligger die je bent tegengekomen?

‘Voor mij was dat ongetwijfeld de Amerikaanse literatuurvernieuwer Ezra Pound, de man van de wereldberoemde Canto’s. Tegenwoordig kent men hem niet meer. Wat een leven! Hij was bevriend met schrijvers zoals William Butler Yeats, Joseph Conrad, Thomas Hardy, Ford Madox Ford, Jean Cocteau… Daarnaast was hij echter ook een overtuigd fascist en vriend van Mussolini. Tijdens de oorlog stak hij via Radio Rome zijn fervente afkeer van de toenmalige Amerikaanse president Roosevelt niet onder stoelen en banken.’

‘Na de oorlog brak hem dat zuur op. Gedurende ruim dertien jaar werd hij opgesloten in een gekkenhuis voor criminele gevangenen, na aanvankelijk drie weken ten toon gesteld te zijn in een apenkooi van drie kubieke meter in de buurt van Pisa. Een schande voor de Verenigde Staten. Pas na een maandenlange campagne van schrijvers van wereldniveau en met de steun van de broer van president Eisenhower werd Pound op vrije voeten gesteld. Hij vertrok haast onmiddellijk terug naar Italië. Op dat vlak dienen de Amerikanen aan niemand lessen te geven.’

De meeste betekenis

Wie was, historisch gezien, de meest betekenisvolle Vlaamse dwarsligger?

‘Een moeilijke vraag. Sta me toe me te beperken tot de 28 flaminganten die ik in de bundel opnam. Dan denk ik onmiddellijk aan Alfons Jonckx, een schromelijk onderschatte figuur. Zowel tijdens de Eerste Wereldoorlog als tijdens het interbellum heeft hij zich totaal ingezet voor de Vlaamse Beweging. Deze katholieke integrist was een van de meest prominente rechtsgeleerden met internationale uitstraling die wij ooit hadden. Zo viste hij uit dat het huwelijk van koning Albert I onwettig was. Immers, de man had verzuimd hiervoor toestemming aan het parlement te vragen.’

Oriana Fallaci

Je vermeldt ook vijf vrouwelijke dwarsliggers. Wie waren zij?

‘Dat waren Colomba Thiel van de Vlaamse meisjesbond, later secretaresse van Jef Goossenaerts, Cecilia de Langhe die een tijdje voorzitster van de Dinaso-vrouwen was, de felgroene Petra Kelly een van de eerste Grünen in de Duitse Bondsdag, maar met een tragisch levenseinde, de fotografe Erna Lendvai-Dircksen, een tijdlang actief in Vlaanderen, en de ‘dwarste’ van allen: Oriana Fallaci. Zowat de meest bekende Italiaanse journaliste en publiciste van haar tijd. Aanvankelijk extreemlinks.’

‘Ze haatte de Amerikaanse aanwezigheid in Vietnam en steunde zowat alle linkse guerrillabewegingen. Tot ze in de jaren 1990 een radicale ommezwaai maakte en het radicale islamisme ging bestrijden. Toen werd ze door diezelfde linkse poco’s bestreden en letterlijk bespuwd. Haar boeken, waarin ze de radicale moslims fel bestreed, werden ondanks boycotacties wereldwijde bestsellers. Ze was in alle opzichten een felle tante.’

Hoe komt de striptekenaar Marten Toonder in je collectie ‘dwarsliggers’?

‘Een puur persoonlijke keuze. Hij moest erin! De schepper van Olivier Bommel, heer van stand, en Tom Poes. Toonder is in Nederland even belangrijk als Willy Vandersteen in Vlaanderen en Hergé in België. Toonder had ook een heel speciaal karakter, was geen makkelijk man. Drie van zijn vier kinderen overleden tijdens zijn leven en met de vierde raakte hij gebrouilleerd. Het kwam nooit meer goed. Toonder had tevens de verdienste dat de stripkunst officieel erkend werd bij onze noorderburen.’

Dwarsliggers in de politiek

Is Rudi Van der Paal bij leven niet door velen onderschat? Mogen we hem de ‘éminence grise’ van de Volksunie noemen?

‘Een juiste benaming of met andere woorden: zonder de inzet van Rudi Van der Paal is/was de Volksunie ondenkbaar of had de partij pas veel later van start kunnen gaan. Wat die man niet al gedaan heeft voor de Volksunie! En dat niet enkel op financieel gebied. Ontelbare keren trad hij op als een soort sociaal bemiddelaar om conflicten op te lossen. Je moet weten dat er bij de Volksunie, zoals bij alle partijen, nogal wat ego’s rondliepen.’

‘Ik had het geluk om hem persoonlijk te kennen, en ettelijke dagen met hem rond te lopen. Hij kende zowat iedereen in Antwerpen en de wijde omgeving ervan. Ik heb hiervan dankbaar gebruik mogen maken. Wel is het jammer dat zijn memoires, waarover hij voortdurend sprak, nooit werkelijkheid zijn geworden. Iemand zou eens een biografie over hem mogen schrijven. Misschien iets voor Bart De Wever, indien hij ooit mocht besluiten de politiek vaarwel te zeggen.’

Jef van de Wiele, was die niet erg meegaand met de bezetter in 1940-1945, eerder dan een ‘dwarsligger’?

‘Zoals hierboven al aangestipt, was Jef van de Wiele zeker een dwarsligger, want gekant tegen de Belgische staat. Daarnaast lag hij, als student van een zekere leeftijd, mee aan de basis van de Duits-Vlaamse Arbeidsgemeenschap, die aanvankelijk puur cultureel ingesteld werd maar tijdens de latere bezettingsjaren resoluut de politieke weg insloeg en radicaal voor de SS-politiek koos. Met alle nefaste gevolgen voor de collaboratie in Vlaanderen. Hier mag je gerust spreken van Van de Wiele als een pion in Duitse handen met als doel het VNV voor schut te zetten. Maar we dwalen af.’

Ik had nog nooit gehoord van Michiel Vanderkinderen…

‘Als studentenleider en preses van het KVHV in Leuven had hij binnen het Vlaams-nationalisme een relatieve bekendheid. Tijdens de bezetting was hij arrondissementscommissaris in Kortrijk. Zijn einde in december 1942 was tragisch en tegelijkertijd hilarisch te noemen. Hij weigerde voor een controle te stoppen. De wachtpost schoot op hem en de kogels troffen doel. Nadien vond men in de kofferruimte van zijn wagen delen van een varken dat illegaal geslacht was. Een dwarsligger wordt men hierdoor niet, tenzij dat misschien een ‘zwarte’ die zijn eigen mensen voor schut zet, dwars kan zitten. Vandaar dan deze ‘lokale inbreng’.’

’t Pallieterke

Bruno de Winter, de stichter van ’t Pallieterke, is dat niet hét prototype van de Vlaamse dwarsligger?

‘Volledig mee eens! Thans kan men Bruno de Winter en zijn ’t Pallieterke nog maar moeilijk overschatten wat betreft hun betekenis voor de Vlaamse Beweging van toen die, na september 1944, op sterven na dood was. Voor velen was het een wekelijks lichtpuntje in een donkere tijd, die niet wilde eindigen.’

Lezers die zich een exemplaar van Dwarsliggers willen aanschaffen, kunnen dit doen voor de uitzonderlijke voorintekenprijs van € 50 (+ € 12 verzendingskosten voor een aangetekende verzending). Boekhandelsprijs: € 69. Rek. nr. P.J. Verstraete, 8500 Kortrijk, BE64 4627 2867 9152.

Colomba Thiel

Vlaamse ‘dwarsliggers’, wat een verzameling!