Progressieven hebben een probleem met het concept van overlevering. Voor hen is beschaving niet iets dat we van onze voorouders geërfd hebben. Nee, pas als we het heden hebben gezuiverd van het barbaarse verleden, zullen we ons ‘beschaafd’ kunnen noemen. Onze sociale, culturele, educatieve, religieuze, biologische en financiële erfenis houdt volgens hen de ongelijkheid in stand. Ze vormen voor progressieven dan ook ‘witte’ machtsstructuren die ‘niet-witte’ onderdrukken. Die zouden dan met de grond gelijk gemaakt moeten worden, in naam van het allesoverheersende gelijkheidsdogma.

Progressieve illusie

Echter, het is juist onze Westerse overlevering die, door trial & error, de burger ‘schaafde’ tot een steeds minder ruwe versie van zichzelf. In tegenstelling tot progressieven begrijpen en aanvaarden conservatieven wél dat de perfecte maatschappij nooit zal bestaan. Hoezeer men ook probeert om de burgers te sturen langsheen autoritair overheidsoptreden of sociale dwang.

Hedendaagse menswetenschappers pogen de samenleving te maken vanuit hun sociale theorieën. Die kunnen echter per definitie slechts een klein deeltje van de werkelijkheid beschrijven. Hun ambitie botst dan ook steevast met de oneindige complexiteit van de realiteit. Het aantal kansen die burgers krijgen, verschilt door hun opvoeding, de sociale en economische status van de ouders of de professionele netwerken van de vrienden. De gedachte dat die verschillen ooit zullen verdwijnen door de burger te achtervolgen tot in de privésfeer, met technieken die doen denken aan vergane en bestaande totalitaire regimes, is een progressieve illusie.

Onvrije wereld

Er is maar één wereld waar iedereen volledig gelijk is, en dat is in een onvrije wereld. De gelijkheidsutopie is alleen mogelijk wanneer een allesoverheersend en autoritair overheidsapparaat elk aspect van het leven organiseert, stuurt en controleert. Het begint met het confisqueren van erfenissen, zoals sommige progressieven vandaag bepleiten. En het eindigt met een beperking van de ouderlijke opvoedingsrechten over de eigen kinderen in naam van de gelijke kansen.

De mogelijkheid van de mens om te kiezen tussen goed en kwaad, gesymboliseerd door de christelijke zondeval en in tegenstelling tot de rest van het dierenrijk, wijst ons niet alleen op onze zondige en imperfecte natuur, maar is ook een kans op vergeving en mildheid voor de zondaar. De zoektocht naar een nieuw aards paradijs, in de vorm van theoretische utopieën zoals het communisme, fascisme, religieus en rationeel fanatisme, waarbij imperfectie tot in het kleinste detail wordt bestreden, leidde enkel naar dystopieën vol dood en verderf. Daartegenover staat de waarde van de overlevering, van een imperfecte beschaving. Die heeft ons niet alleen gevormd, maar laat zich ook door ons vormen. Zo wordt ze doorgegeven aan de volgende generaties.

Beeldenstorm

De recente beeldenstorm tegen persoonlijkheden of gebeurtenissen die op een of andere manier kunnen worden verbonden met hedendaagse zonden zoals racisme, seksisme, homofobie, etc., is een expressie van dit progressieve maakbaarheidsdenken. Dat laat geen imperfectie toe. Standbeelden van de personages uit het verleden bestaan omwille van hun historische verdiensten. Die overstijgen hun tekortkomingen, in relatie tot de tijd en plaats waarin ze leefden.

De gewelddadige demonstranten die de voorbije dagen het standbeeld van Winston Churchill (1874-1965) in Londen hebben vernield vanwege zijn raciale vooroordelen die van hem blijkbaar vandaag de dag een white supremacist maakt, vergeten dat het grotendeels aan deze voormalige Britse premier te danken is dat de veel racistischere Duitse Führer de Tweede Wereldoorlog niet won. De radicale actievoerders negeren dat zonder Churchill hun gekleurde vrienden vandaag als slaven in de velden of mijnen zouden werken indien de erfgenamen van Adolf Hitler de wereld vandaag zouden domineren.

Historisch perspectief

Maar wie de eigen geschiedenis niet kent, kan alleen maar oordelen vanuit de hedendaagse moraal over historische figuren. Wie de imperfectie van de hedendaagse en toenmalige mens niet erkent, en alleen een zuivere samenleving kan aanvaarden, strijdt echter tegen de kern van het (imperfecte) mens-zijn zelf.

De voormalige Amerikaanse presidenten George Washington en Thomas Jefferson, wiens beeltenissen op de biljetten van 1 en 2 dollar staan, bezaten Afro-Amerikaanse slaven. Voltaire verachtte zwarten en joden. Richard Wagner was een fervent antisemiet, net zoals Fichte, Hegel en Nietzsche. Kant geloofde dat het blanke ras superieur was aan alle andere rassen. Voor Aristoteles was de man in een relatie superieur aan de vrouw. De Romeinse keizers waren bijna allen schuldig aan genocides, slavenbezit, en seksisme. Indien men al deze zaken niet vanuit een historisch perspectief wil of kan beoordelen, dan zal men ook hun bijgedragen aan onze beschaving niet begrijpen, en zelfs volledig willen uitgommen.

Wit privilege

Een deel van het verleden leeft vandaag echter fysiek en mentaal verder in ieder van ons. En al zeker in de oudere generaties. De focus van progressief op ‘witte oude mannen’ in het vijandbeeld is dan ook geen toeval. Zij verpersoonlijken voor hen immers het onvolmaakte verleden. Progressief focust zich daardoor net zoals extreemrechts op het stigmatiseren van mensen op basis van hun huidskleur. ‘Wit’ staat daarbij synoniem voor de onderdrukker.

Door de progressieve focus op de ‘witte privileges’ lijken sommigen echter ook te vergeten dat er voor ‘gekleurde’ machtsstructuren eveneens geen plaats meer zal zijn in die gezuiverde Westerse samenleving. Afrikaanse, Aziatische, Islamitische, Joods-Orthodoxe, Zuid-Amerikaanse en zelfs de Afro-Amerikaanse culturen zitten, meer nog dan de Westerse, vol vrouwenhaat, machisme, homofobie, vreemdelingenhaat en etnocentrisme.

Wie vandaag zichzelf maar al te graag als slachtoffer ziet van ‘witte’ agressie, staat misschien morgen zelf op de beklaagdenbank. Want de onmogelijkheid tot het bereiken van de utopie, en de weigering om het eigen narratief in vraag te stellen, zal leiden naar een voortdurende zoektocht naar nieuwe schuldigen en vijanden om deze voorspelbare mislukking te verantwoorden. Het doet denken aan het gedicht van de Duitse priester Martin Niemöller.

Eigen imperfectie

De cultus van de zuivere en onschuldige jeugd tegenover de bevlekte en corrupte ouderlingen zag men ook terug in veel autoritaire regimes. Mao Zedong zuiverde zo tijdens Culturele Revolutie (1966-1976) met behulp van de jonge Rode Gardes de Chinese samenleving zowel fysiek als mentaal van niet-maoïstische ideeën. In een beschaafd land wordt de onstuimige jeugd gevormd tot mondige en kritische jeugd en niet gebruikt (of misbruikt) door volksmenners als gewelddadige stoottroepen om die beschaving met geweld af te breken.

Wanneer men oproept de eigen imperfecte cultuur en beschaving, de eigen imperfecte ouders, de eigen imperfecte gemeenschap, de eigen imperfecte geschiedenis, te haten in plaats van te begrijpen, zoals vandaag met de Westerse of ‘witte’ overlevering, dan gedraagt men zich niet zoals de Middeleeuwse geleerde Bernard van Chartres (12e eeuw), bescheiden als een dwerg op de schouders van een reus (Nanos Gigantum humeris insidentes). Men waant zich dan hoogmoedig een reus op de schouder van een dwerg.

Reus op lemen voeten

De hedendaagse vooruitgang is niet alleen gefundeerd op, maar tevens te danken aan de verwezenlijkingen van de overlevering. Wie dat ontkent, ontkent tevens de mogelijkheid tot vooruitgang. Progressie is ook maar mogelijk door de imperfectie van het verleden. Niet door het ervan te zuiveren. Mensen die een wereld willen waarin het verleden wordt gezuiverd van niet-progressieve imperfecties zullen vroeg of laat tot de vaststelling komen dat er dan uiteindelijk van dat verleden niets meer zal overblijven.

En een beschaving zonder stevige fundamenten in het verleden is dan ook slechts een ‘reus’ op lemen voeten. Na de eerste stevige regenbui, zoals een economische crisis door Covid-19, verandert die in een primitieve modderpoel van geweld en plunderingen. De Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven (1928-2001) zou dan ook wel eens gelijk kunnen krijgen: ‘De beschaving is een omweg naar de primitiviteit.’

Dit stuk verscheen eerder op Knack.be

Cornelis Verhoeven

Als dwergen op schouders van reuzen