Na zijn déconfiture bij zijn nauwelijks voorbereid bezoek aan Moskou, heeft Josep Borrell Fontenelles zowat het hele Europees Parlement tegen zich zien keren. Omdat er geen resolutie na het Ruslanddebat komt, blijft het natuurlijk bij fluiten in het donker, van een afzettingsprocedure zal geen sprake zijn.

Niettemin kwam Borrell bijzonder bleek en in zijn slotwoord uitgesproken rancuneus voor de dag. Het regende verwijten uit alle grote fracties, alleen uiterst links (GUE) en vooral uiterst rechts (ID) zagen in zijn afgang bij de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov het bewijs dat de Unie structureel tot falen is gedoemd. De GUE hekelt de louter economische uitgangspunten van de Unie, en de onmacht van Borrell om de belangen van de grote landen, met name Duitsland en Frankrijk, ondergeschikt te maken aan het algemeen belang. ID ziet in zijn zwakte het ultieme bewijs dat een gemeenschappelijk buitenlands beleid onmogelijk is, en eist dat de natiestaten hun eigen (Rusland)politiek mogen voeren.

Koren op de molen van Puigdemont

De twee doelen die Borrell zich had gesteld vielen slecht bij de regering van Poetin. Hij wou eerst het Europese standpunt aankaarten over de rechtsstaat, de mensenrechten, en de grondrechten van de burgers. Lavrov kaatste de bal sardonisch terug. Hij vroeg zich af of er dan geen eerlijk proces was geweest tegen dissident Navalny, en of Spanje misschien niet hetzelfde doet met Catalaanse afscheidingsgezinden. Koren op de molen van het niet-ingeschreven parlementslid Carles Puigdemont: ‘Navalny krijgt drie en een half jaar gevangenis. Maar uw Spanje zet ook zonder proces Catalaanse politici vast, geeft ze 9 tot 13 jaar opsluiting. U werkt met twee maten. Dat ondergraaft de Europese geloofwaardigheid. Stap op.’

Borrell wou daarnaast poolshoogte nemen om de Europese Raad van buitenlandministers op 22 februari en de Top van maart voor te bereiden. ‘Maar er is gebleken dat Rusland niet bereid is om de dialoog weer op te nemen, en de verslechtering van onze relaties om te buigen’. Dat hij eigenlijk geschoffeerd werd doordat tijdens zijn verblijf Navalny veroordeeld werd, drie Europese diplomaten werden uitgewezen, en Lavrov hem zo ver kreeg dat hij openlijke kritiek gaf op het Amerikaanse optreden in Cuba, brak de klomp van de parlementsleden. Zelf zag Borrell dat niet zo. ‘Dat het een maat voor niets was, is juist. Maar had ik dan niet moeten gaan? Weet u dat er de voorbije twee jaar liefst 19 bezoeken van Europese ministers aan Moskou zijn geweest ? Negentien! En het hoofd van het Europees Buitenland- en Veiligheidsbeleid zou dan moeten thuisblijven? Ik zie wél positieve resultaten: we kennen het terrein nu beter.’

Lauw ontvangen

Dat werd erg lauw ontvangen. De kritiek zwol aan, over het ongelegen tijdstip om te gaan tijdens straatprotesten en een politiek proces, over de slechte voorbereiding, over de toegeeflijkheid om westerse tekortkomingen te bevestigen, over de makke houding die belette dat hij Navalny kon opzoeken, over het verzwegen belang van de energie-afhankelijkheid.

Borrell bleef ook onduidelijk over een mogelijke verstrenging van de bestaande strafmaatregelen tegen Moskou. Hij hield het bij algemeen bekende intenties: het is van cruciaal belang om ruimte te laten voor officiële gesprekken, Europa moet vastberaden hameren op zijn waarden en eenheid, Europa moet met het middenveld en de Russische man in de straat de banden aanhalen.

‘Dit was Kafka in 2021’

Het (schaars bezette, vanwege de coronamaatregelen) halfrond was nagenoeg eensgezind. De mislukking stond in de sterren geschreven. ‘Dit was Kafka in 2021’, reageerde de socialiste Kati Piri (S&D, een partijgenote van Borrell), ‘Ze kunnen Navalny niet vergiftigen, dan sluiten ze hem op in een strafkamp. Terwijl de kleptokratie de gewone man in Rusland onder de duim houdt, wordt Europa vernederd’. Ze viel ook scherp uit naar het egoïsme van nationalistische lidstaten: ‘Hongarije heeft de eensgezindheid de grond ingeboord. De Franse president Macron roept vlak voor Borrells afreis op tot dialoog. De Duitse kanselier Merkel laat de gaspijplijn Nordstream 2 afwerken. Nee, tegen Rusland passen alleen zware sancties.’

De toon was meteen gezet. Kersvers terugkerend parlementslid Tom Vandenkendelaere (EVP) houdt het bij een beleefde, maar ferme afwijzing: ‘Het gaat van kwaad naar erger. We moeten de druk hoog houden op Rusland met nieuwe sancties om onze kernwaarden te verdedigen. Politieke moorden, opsluiting van politieke tegenstanders en onwettige gerechtelijke veroordelingen gaan niet door de beugel.’

‘U moet de pers niet geloven…’

Liberaal fractieleider Dacian Cioloș (Renew)was kort maar krachtig: ‘Het bezoek was fout. Dat was geen manier om druk uit te oefenen. Een officieel bezoek bij hoogoplopende spanningen is een verkeerd diplomatiek signaal’. Zijn Roemeense landgenoot, oudpresident Traian Băsescu (EVP), was harder: ‘U heeft onze boodschap niet doorgegeven aan uw Russische collega. U heeft over alle mistoestanden gezwegen. U viel onze eigen bondgenoten af.’ Dat liet Borrell niet over zich heengaan. ‘Ik heb hier de indruk dat ik de Europese diplomaten heb uitgewezen. U moet de pers niet geloven. Spreekt die de waarheid? In het officiële script kunt u zien dat ik tot tweemaal toe de zaak Navalny heb aangekaart’.

Verschillende parlementsleden trokken de competentie van Borrell in twijfel. Wat was nu het ergste, de haast die een goede voorbereiding onmogelijk maakte, of de slechte invulling van het mandaat, naïviteit of onkunde? Daags voor het debat had het Parlement nog een harde oproep gedaan om op de Raad Buitenlandse Zaken nieuwe, concrete strafmaatregelen op te leggen. Hilde Vautmans (Renew) legde de vinger op de wonde: ‘Mijnheer Borrell, weet u hoe u een beer moet temmen ? Met honing en een stok. Voelt hij dat u onzeker bent, dan valt hij aan en verscheurt u. U moet niet opstappen, maar het parlement geeft u wel een verdiende gele kaart.’ Dat laatste vond ook Marc Botenga (uiterst links, GUE): ‘We moeten niet op de man schieten. Het is niet hij, maar de markt die de regels bepaalt. Daar moeten we ingrijpen.’

Propagandamiddel

Groen en de conservatieve ECR ten slotte vulden aan. ‘Het hele nabuurschap van de EU staat in brand’, waarschuwde de Zweed Jacop Dalunde. ‘Bevrijd ons van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen.’

En Assita Kanko (ECR) vreest dat het gebruik van het Russisch Spoetnikvaccin tegen Covid-19 als politiek propagandamiddel zal gebruikt worden. Zij besloot profetisch: ‘Serieuze sancties of ga weg.’

Dacian Ciolos

‘Neem serieuze sancties of verdwijn.’

Europa blijft zoals het is: behoedzaam en behoudend