Bij het einde van de Tweede Wereldoorlog nemen de socialisten deel aan de regering van de als overwinnaar gevierde generaal De Gaulle. Maar het zit hun niet mee. Bij de eerste naoorlogse verkiezingen komen ze met 24% van de stemmen na de communisten die 26% binnenhalen. Dat is een novum.

De socialisten zitten klem

De socialisten zitten klem tussen de communisten die als de echte, niet door collaboratie besmette socialisten in beeld komen [1], en de gaullisten. De Gaulle maait in zijn korte regeerperiode 1944-1946 de socialisten het gras voor de voeten weg door een aantal oude socialistische eisen meteen in wetten om te zetten. En het zijn niet de minste: het vrouwenstemrecht, de sociale zekerheid, de kinderbijslag…

De socialisten zitten in de regering, net zoals de communisten, maar de perceptie is dat De Gaulle het allemaal heeft gerealiseerd. De socialist Félix Gouin volgt in 1946 De Gaulle op als regeringsleider, maar de SFIO verkeert in een crisis, de zoveelste. Gouin blijft slechts vijf maanden premier. Mayer moet opstappen als partijsecretaris van de SFIO, ondanks de massieve steun van Léon Blum. Die probeert het zelf ook nog eens als premier, maar na amper één maand is hij uitgezongen. Léon Blum had het concentratiekamp Buchenwald overleefd. Als hij in 1950 overlijdt wordt in Galilea een kibboets naar hem genoemd, de ‘Kfar Blum’.

Guy Mollet

De dubbelzinnigheid van het Franse socialisme wordt door niemand meer belichaamd dan door Guy Mollet (1905-1975). Hij is burgemeester van Atrecht en van jongs af socialistisch militant. Mollet wordt in 1946 gekozen tot secretaris-generaal van de SFIO en blijft dat maar liefst 23 jaar. Deze klassieke marxist verdedigt de klassenstrijd en de samenwerking met de communisten. Maar zijn politiek parcours staat haaks op die overtuiging. Dat komt door de Koude Oorlog, de Europese eenmaking en de postkoloniale oorlogen waarin Frankrijk verstrikt zit.

De communisten verlaten in 1947 de Franse regering (volgen hun versie van de feiten). Of worden er door de socialisten uitgezet (volgens de SFIO). Vanaf dan laat de PCF zich kennen als een echte stalinistische partij die de socialisten voortdurend aanvalt.

Koloniaal verleden, verdedigd door socialisten

Sinds eind 1946 woedt een onafhankelijkheidsoorlog in de Franse kolonie Indochina (nu Vietnam, Laos en Cambodja). Die wordt door communisten geleid. De PCF steunt hen daarom onvoorwaardelijk. De SFIO daarentegen levert de Franse minister van Landsverdediging, André Le Troquer, die Franse soldaten naar het verre front stuurt.

Onder de Vierde Republiek (1945 tot 1958) telt Frankrijk 29 opeenvolgende regeringen, gemiddeld meer dan twee per jaar. Alle 29 zijn meerpartijenkabinetten, met bijna altijd de SFIO als grootste deelnemende partij. Toch worden maar vier van die regeringen geleid door een socialistische premier. En dan nog voor zeer korte tijd. Alleen Guy Mollet houdt het net geen veertien maanden uit (31 januari 1956 tot 21 mei 1957) en is daarmee de recordhouder.

Wat hebben die socialistische regeringen tot stand gebracht? Een uitbreiding van het bestaande pensioensysteem, de ondertekening van het Verdrag van Rome tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG), de derde week betaald verlof en de invoering van ‘la vignette’, de verkeerbelasting voor auto’s. Mollet bedoelt die in 1956 als een ‘belasting voor de rijken’, maar door het stijl groeiende aantal wagens wordt het snel een volksbelasting! De Indochinese oorlog woedt van 1946-1954 en is bij de Fransen allesbehalve populair. Het is de links-liberaal Pierre Mendès-France die in Indochina tot stand brengt wat de SFIO niet kon: een wapenstilstand en terugtrekking van het Franse leger.

De Gaulle of de socialisten?

Haast onmiddellijk daarna breekt de oorlog in Algerije uit. Bij de verkiezingen van 1956 voert de SFIO een duidelijke campagne tegen de oorlog. Maar na die verkiezingen doet ze precies het tegenovergestelde: volmachten voor het leger in Algerije en legerdienst uitgebreid tot 27 maanden. Het aantal Franse soldaten in Algerije kan zo stijgen van 100.000 in 1955 tot 600.000 in 1956.

Tevergeefs allemaal. Onder grote druk van het volk maakt de regering in mei 1958 plaats voor Charles de Gaulle, die als verlosser wordt verwelkomd. Ook door Guy Mollet die hem onmiddellijk steunt. De Vijfde Republiek is in de maak. De SFIO heeft af te rekenen met nieuwe dissidenties, waaronder in 1960 de zeer linkse Parti socialiste unifié (PSU). Die positioneert zich halverwege de SFIO en de communisten.

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft de SFIO in 1962 zo’n 80% van haar leden verloren. Bij de verkiezingen van 1962 moet ze het met 12,7% stellen. Een halvering sinds 1945.

Mitterrand treedt in de ring

De man die erin slaagt de socialisten (en daarna het hele linkse kamp) te verenigen is François Mitterrand (1916-1996). Voorbestemd voor die rol was hij alleszins niet. Hij is de vijfde van acht kinderen in een katholieke, behoudsgezinde familie. Jarnac, zijn geboortedorp, ligt 500 km onder Parijs, in ‘la France profonde’. Als student in de Franse hoofdstad vertoeft hij in extreemrechtse kringen.

Gemobiliseerd in 1939 wordt hij in 1940 al snel gevangengenomen. Hij ontsnapt uit Duitsland en vlucht naar Frankrijk, om daar in dienst te treden van het collaborerende Vichy-regime. Niet de laatste contradictie in het leven van Mitterrand. Hij was ‘achtereenvolgens een échte collaborateur en een échte verzetsheld’. [2]

Onstabiele Vierde Republiek

Gaullist was Mitterrand nooit. Integendeel, hij bekeert zich tot de linkerzijde uit antigaullisme. Dat ‘was de enige grote constante in zijn leven’ (Gounod). Hij trouwt met Danielle Gouze, voor de kerk. Na 1945 treedt hij toe tot de Union démocratique et socialiste de la Résistance (UDSR) die in 1947 medeoprichter is van de Liberale Internationale. In 1946 wordt Mitterrand volksvertegenwoordiger. Zijn kiescampagne wordt gefinancierd door de markies van Roualle, schatrijke eigenaar van de vleesfabriek Olida.

Tijdens de onstabiele Vierde Republiek (1946-1958) is Mitterrand elf keer minister. Hij sticht zijn eigen partij, de Convention des institutions républicaines (CIR), die piepklein blijft. Toch is hij in 1965 de linkse tegenkandidaat van De Gaulle voor het presidentschap. Mitterrand verliest smadelijk in de tweede ronde.

Mei 68

Voor de socialisten is mei 68 geen geschenk. De burgerlijke partijen zien er alleen maar ‘linkse rellen’ in. De podiumplaatsen worden immers ingenomen door trotskisten, maoïsten en aanverwanten. Maar de massa van het opstandige studentenvolkje bestaat uit pubers van burgerlijke afkomst die de ‘nieuwe vrijheid’ genieten en alleen op zoek naar méér van dat.

‘La liberté c’est le crime qui contient tous les crimes, c’est notre arme absolue’ lezen we op de muren van de Sorbonne. En ‘Les réserves imposées au plaisir excitent le plaisir de vivre sans réserves’ (in Nanterre). Ook het typisch linkse slachtofferdenken duikt op: ‘Nous sommes tous des juifs allemands’, durven ze schilderen in de inkomhal van de Sorbonne.

De communisten laten zich niet omlullen en identificeren mei 68 duidelijk als een anarchistisch fenomeen. De oude communistische voorman Jacques Duclos (1896-1975) schrijft er onmiddellijk een succesboekje over: Anarchistes d’hier et d’aujourd’hui. Comment le gauchisme fait le jeu de la réaction.

Niet eens lid van de partij

Waar zijn de socialisten in die jaren? De SFIO is ronduit in verval. Hun kandidaat Gaston Defferre behaalt in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen van 1969 een magere 5 % van de stemmen. Ter vergelijking: de communistische kandidaat haalt meer dan 21%.

Zo kan het niet verder. Alain Savary slaagt in 1969 in een fusie van zijn eigen SFIO met een aantal kleinere formaties onder de nieuwe naam Parti socialiste. Savary wordt de eerste voorzitter van de PS. Maar op het beroemd gebleven Congres van Épinay (1971) weet François Mitterrand de PS te kapen. Hij krijgt de meerderheid achter zich, ten nadele van Savary. En dat terwijl Mitterrand, zoals achteraf blijkt, niet eens lid is van de PS.

Faut le faire, zeggen ze in het Frans.

[1] Hoewel ze tot 1941 de bondgenoten van de nazi’s waren.

[2] Alle details in het magistrale werk van Vincent Gounod (pseudoniem van Koen Dillen), François Mitterrand. Biografie, Aspekt, Soesterberg, 2008.

Daniel Mayer

Mei ’68, Mitterrand en De Gaulle