De dood van George Floyd beroert de gemoederen, ook hier in België. De Verenigde Staten staan in lichterlaaie, met protesten in alle uithoeken van het land. Sommige van die protesten werden gewelddadig, andere werden gekaapt door anarchisten, provocateurs en opportunisten uit op plundering.

Is de dood van George Floyd een uiting van het diepgewortelde racisme in de Verenigde Staten? Bestaat dat diepgewortelde racisme eigenlijk nog wel, of is het – zoals op sociale media hier en daar beweerd wordt – een fabeltje? Iets uit de geschiedenisboeken?

Helaas, een fabeltje is het allerminst. Voor zwarte Amerikanen bestaat er geen level playing field. Dat wil niet zeggen dat zij niet succesvol kunnen zijn. Het wil ook niet zeggen dat alle blanke Amerikanen doorgewinterde racisten zijn. Maar er zijn structurele problemen in de Amerikaanse maatschappij die voor ongelijkheid zorgen. Die hebben een historische achtergrond in de segregatie, en werken door tot vandaag.

Politiegeweld

Laten we beginnen met wat George Floyd is overkomen: gedood door de politie. Klopt het dat de politie verhoudingsgewijs meer zwarten doodt in Amerika? Ja, daar valt niet aan te twijfelen. Een goed overzicht van politiegeweld staat op de site van Mapping Police Violence. Een paar dingen die daarbij opvallen.

Ten eerste: de politie in de Verenigde Staten gebruikt opvallend veel dodelijk geweld, tegen alle burgers ongeacht huidskleur. In de Verenigde Staten doodt de politie 28,4 mensen per tien miljoen inwoners (cijfers van 2019). Daarmee bevindt het zich tussen Mexico en Bangladesh. Malta en Luxemburg tekenen de hoogste cijfers op in Europa met 20 en 16,9 respectievelijk, maar dat cijfer wordt natuurlijk vertekend door de kleine bevolking. In beide landen viel namelijk maar één dode in 2019. Geen enkel ander land in Europa komt boven de tien per tien miljoen.

Let wel: Dat betekent niet dat alle doden ten gevolge van politiegeweld daarom ook disproportioneel waren. Deze cijfers omvatten ook lawful killings, bijvoorbeeld ter zelfverdediging of ter verdediging van anderen. Politiewerk is moeilijk, vaak gevaarlijk; er vallen soms dodelijke slachtoffers die niet te vermijden waren door de politie. Niettemin, in de VS vallen er wel erg veel doden.

Disproportioneel veel zwarte doden

Ten tweede: ja, er vallen disproportioneel veel zwarte doden. Zwarte Amerikanen zijn 24% van de slachtoffers van dodelijk geweld door politie, in vergelijking met maar 13% van de bevolking. Nu kan je argumenteren dat zwarten dan misschien vaker betrokken zijn bij misdaden. En ja, dat lijkt het geval te zijn (al zijn daar socio-economische redenen voor, daar komen we nog op terug). Maar de bias blijft bestaan wanneer je kijkt naar ongewapende slachtoffers. Van de ongewapende slachtoffers van politiegeweld was 17% zwart, 12% blank. Een ongewapende zwarte Amerikaan loopt dus aanzienlijk meer risico om gedood te worden door de politie dan een ongewapende blanke. En dan spreken we nog niet over dodelijke slachtoffers als Ahmaud Arbery, die worden gedood door blanke burgers die niet — of maar heel moeizaam — vervolgd worden.

Disproportionele arrestaties

Gelukkig loopt niet elk incident uit op dodelijk geweld. Maar de realiteit is dat zwarte Amerikanen disproportioneel vaak worden tegengehouden door de politie, en dat daarmee het risico op (dodelijk) geweld groter is. Bekijk bijvoorbeeld onderstaande grafiek van het Brookings Institute:

Brookings analysis of Minneapolis Police Department

Niet alleen worden zwarte Amerikanen disproportioneel veel tegengehouden door de politie, ze worden ook disproportioneel vaak gearresteerd voor kleine misdrijven.

Let wel, dit is niet the Deep South, de staten die men associeert met slavernij en Jim Crow. Dit zijn cijfers uit Minneapolis, in het overwegend Democratisch stemmende Minnesota.

Niet alleen worden zwarte Amerikanen disproportioneel veel tegengehouden door de politie, ze worden ook disproportioneel vaak gearresteerd voor kleine misdrijven (misdemeanors) zoals marihuanabezit. Uit een rapport van de ACLU enkele jaren geleden blijkt duidelijk dat zwarte Amerikanen bijna vier keer meer kans lopen om gearresteerd te worden voor marihuanabezit dan blanke Amerikanen, ook al is het gebruik van marihuana vergelijkbaar tussen beide groepen: 14% voor zwarte Amerikanen, 12% voor blanken.

Racial profiling

Zwarte Amerikanen in het verkeer worden ook iets vaker tegengehouden door de politie. Maar wat vooral opvalt is dat, wanneer ze worden tegengehouden, ze veel vaker (driemaal vaker) worden onderworpen aan een search dan blanken (in 6% van de gevallen, vergeleken met 2%). In 2012 getuigde David Harris (pdf) van de Universiteit van Pittsburgh over racial profiling voor de Senaat. Toen al bleek dat de politie zwarten (maar ook Hispanics) vaker tegenhoudt, en hun voertuig dan vaker doorzoekt. Dat zou te rechtvaardigen zijn als blijkt dat ze dan ook vaker misdrijven vaststelt bij zwarte (of Hispanic) chauffeurs. Maar wat blijkt?

‘As for hit rates, when the data were disaggregated to show the hit rates police attained when targeting blacks and Latinos, as opposed to when they stopped, searched, and arrested whites, hit rates for the minority groups were not higher than hit rates for whites; they were not the same as the hit rates for whites. The hit rates for blacks and Latinos were actually lower — measurably lower, by a statistically significant amount — than the hit rates for whites. Using racial or ethnic appearance made police not more accurate and efficient, but less.‘

De politie stelde dus bij zwarten en Hispanics minder overtredingen vast dan bij blanken, maar onderwerpt hen wel vaker aan doorzoekingen.

Meer zwarte criminaliteit?

Is er dan meer zwarte criminaliteit? Want dat zou verklaren waarom zwarten vaker in aanraking komen met de politie. Het zou racial profiling — volgens sommigen in elk geval — kunnen rechtvaardigen.

Het korte antwoord: ja, voor sommige misdrijven. Zwarte Amerikanen zijn disproportioneel vaker betrokken bij bepaalde geweldmisdrijven (overvallen) en ‘eigendomsmisdrijven’ (lees: diefstal). Blanke Amerikanen zijn dan weer meer betrokken bij witteboordencriminaliteit, waarbij ze minder snel (direct) met de politie in aanraking komen. Niettemin is de disproportionaliteit veel kleiner dan de disproportionaliteit in politiecontact, arrestaties en (dodelijk) geweld. Wel wordt de disproportionaliteit vaker (zwaar) overschat door blanke Amerikanen. Trouwens: zwarte Amerikanen zijn ook disproportioneel het slachtoffer van dergelijke misdrijven, maar dat terzijde.

It’s the class, stupid

Het soort misdrijven waarbij zwarte Amerikanen disproportioneel betrokken zijn, zijn dus misdrijven die veeleer gecorreleerd zijn met sociale klasse en armoede. Let wel: armoede praat misdaad niet goed. Ik ben even niet geïnteresseerd in de moraliteit, wel in (gedeeltelijke) verklaringen.

Laten we het bijvoorbeeld eens hebben over huisvesting. 51% van de zwarte huishoudens in de VS zijn eigenaar van een eigen huis, in vergelijking met 75% van de blanke gezinnen. Een hoogopgeleide zwarte Amerikaan heeft minder kans om een eigen huis te bezitten dan een blanke zonder middelbare schooldiploma. Aangezien huizen vaak het grootste deel van het kapitaal zijn van een huishouden — en gemakkelijk overdraagbaar tussen generaties — wordt die kapitaalopbouw op die manier gehandicapt.

Bovendien blijkt uit onderzoek (Brookings Institute weer) dat huizen in ‘zwarte’ buurten (met 50% of meer zwarte huishoudens) op de huizenmarkt 23% minder waard zijn dan exact dezelfde huizen in niet-zwarte buurten. Met andere woorden: niet-zwarte Amerikanen hechten minder financiële waarde aan huizen indien zij in zwarte buurten staan, enkel omdat zij in zwarte buurten staan. Het onderzoek controleert voor factoren als kwaliteit.

Red-lining

Betekent dit dat er geen arme blanken zijn in Amerika? Natuurlijk niet. Enkel dat de kans op armoede groter is als zwarte Amerikaan, én dat het moeilijker is om uit die armoede te klimmen, zelfs over de generaties. Uit cijfers van de Federal Reserve blijkt dan ook dat zwarte (en Hispanic) families veel minder welvaart kunnen opbouwen. Ze hebben bovendien — deels hierdoor — minder toegang tot de kredietmarkt.

‘In 2016, white families had the highest level of both median and mean family wealth: $171,000 and $933,700, respectively (figure 1). Black and Hispanic families have considerably less wealth than white families. Black families’ median and mean net worth is less than 15 percent that of white families, at $17,600 and $138,200, respectively. Hispanic families’ median and mean net worth was $20,700 and $191,200, respectively.‘

Let vooral op de mediaan. Dat is een betere indicator voor wat de gemiddelde Amerikaan heeft dan het gemiddelde, aangezien Amerika een zeer hoge mate van economische ongelijkheid heeft (een kleine groep bezit extreem veel, waardoor het gemiddelde een vertekend beeld geeft).

De welvaartsongelijkheid is terug te voeren op de segregatie die intussen al decennia niet meer (officieel) bestaat. De zwarte buurten waar we het net over hadden zijn de buurten die tijdens de segregatie voorbehouden waren aan zwarte Amerikanen en die door de banken — officieel en wettig tot 1968! — ge-redlined werden: Wie binnen de rode lijn woonde, kreeg geen lening. Punt. Hoewel dat officieel niet meer mag, blijkt het officieus nog steeds door te werken.

Klassejustitie

Waarom doet die welvaartsongelijkheid ertoe? Omdat wie meer welvaart heeft in de Verenigde Staten, vaak betere resultaten boekt als ze dan toch voor de rechtbank moeten komen. Een blanke zal zo gemakkelijker een eigen advocaat kunnen aanstellen. En ja, you have the right to a lawyer, zoals we ook hier intussen kennen uit Amerikaanse politiereeksen. Maar de realiteit is dat pro bono-advocaten veel vaker overbevraagd zijn, minder tijd kunnen spenderen aan een zaak en dus ook vaak minder goede resultaten halen. Met als gevolg: een aanzienlijk hoger percentage veroordelingen van zwarte Amerikanen.

‘Most jurisdictions inadequately fund their indigent defense programs. While there are many high-quality public defender offices, in far too many cases indigent individuals are represented by public defenders with excessively high caseloads, or by assigned counsel with limited experience in criminal defense. Public defenders in Louisiana have recently sued the state and those in Kansas City, Missouri have protested their crushing caseloads.‘

Maar dat is niet alles. Zwarte Amerikanen die gearresteerd worden, worden ook gewoon vaker aangeklaagd. Een procureur heeft namelijk de discretionaire bevoegdheid om al dan niet aan te klagen (voor misdrijven dan toch). Het Sentencing Project schrijft in een rapport aan de VN:

‘Prosecutors are more likely to charge people of color with crimes that carry heavier sentences than whites. Federal prosecutors, for example, are twice as likely to charge African Americans with offenses that carry a mandatory minimum sentence than similarly situated whites. State prosecutors are also more likely to charge black rather than similar white defendants under habitual offender laws.‘

Zwarte woede, witte angst

Al decennialang verzetten zwarte Amerikanen zich voor het merendeel vreedzaam tegen de nazinderende gevolgen van het racisme van slavernij en segregatie. Hoewel zij wettelijk gezien gelijke rechten hebben, blijkt daar in de praktijk vaak nog veel aan te schorten. De dominante stroming van de burgerrechtenbeweging eiste dat de Amerikaanse overheid en maatschappij zich aan haar eigen credo hield:

‘I have a dream that one day this nation will rise up, live out the true meaning of its creed: “We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal.“‘

Dat was 57 jaar geleden. Sindsdien is er veel veranderd, veel verbeterd, maar de vooruitgang is moeizaam, en met de weerslag tegen het presidentschap van Obama zijn de loopgraven alleen maar dieper geworden. Die laatste gebruikt al zijn morele gezag binnen de zwarte gemeenschap in Amerika om het geweld te beëindigen. Geweld dat trouwens nog steeds maar in een minderheid van de protesten voorkomt. Daarmee schaart hij zich in de traditie van King van geweldloos verzet. De vraag is of men hem zal volgen.

David Harris

George Floyd: het gewicht van de geschiedenis