Prof. Dr. Willem J. Ouweneel, emeritus-hoogleraar in zowel de wetenschapsleer als de systematische theologie, schreef een boeiend boek Aan de muziek — Ode aan de Bruidsmuziek. Na zijn boek over kerstmuziek is dit opnieuw tegelijk een echte encyclopedie en een aangrijpende tocht door de geschiedenis van liefde en huwelijk.

Bruidsmuziek in speelfilms

Helemaal apart — en uitvoerig behandeld in uw boek — staat de bruidsmuziek in speelfilms. Wat moeten we over dit genre weten?

‘Het huwelijk — inclusief huwelijksontrouw en echtscheiding — speelt een gigantische rol in menig mensenleven. Daarom zijn er zoveel romans, toneelstukken en opera’s geschreven waarin een of meer huwelijken centraal staan. Het is dus ook te verwachten dat er heel wat speelfilms bestaan waarvoor hetzelfde geldt. Te veel om op te noemen, natuurlijk. Laat ik me dus weer beperken tot wat voor mij een top tien is. En waarin, zeg ik erbij, het Joodse element — filmmaker en/of componist — toch weer sterk vertegenwoordigd is:

Eerst The Sound of Music (1965), een wereldberoemde musical van Robert Wise (1914-2005) met muziek van Richard Rodgers (1902-1979) en Oscar Hammerstein II (1895-1960). Het verhaal gaat over een novice die door haar kloosteroverste wordt uitgestuurd om te gaan helpen in het huis van een weduwnaar, de voormalige Oostenrijkse marinecommandant Georg von Trapp, die een groot gezin heeft. De novice brengt in alle opzichten muziek in het huis en trouwt na een tijdje met de weduwnaar.

Een goede tweede is zeker Fiddler on the Roof (‘Vedelaar op het dak’, 1971), de verfilming door Norman Jewison (ondanks zijn naam geen Jood) van de gelijknamige musical — ook Anatevka geheten — van Josph Stein (1921-2010), gebaseerd op een verhaal van Sjolem Alejchem (1859-1916) en op muziek van Jerry Bock (1928-2010). De drie laatstgenoemden zijn dan weer wel Joden.

Voor de volgende acht moet ik iets bondiger zijn. Nummer drie is Sophie’s Choice (‘Sophies keuze’, 1982), over een huwelijksaanzoek dat door Sophie’s verschrikkelijke oorlogsverleden in Auschwitz noodzakelijk in het water valt. Dan volgt Yentl, een muziekfilm (1983) van Barbra Streisand (°1942). Dit betreft wel een van de uitzonderlijkste bruiloften uit van mijn hele boek: die van een jongedame en een als jongeman verklede andere jongedame. De muziek is geschreven door de Fransman Michel Legrand (1932-2019) die er de Oscar voor Beste Muziek mee won.

Dan volgt voor mij op nummer vijf The Princess Bride, een ‘fantasyfilm’ uit 1987 van Rob Reiner (°1947) over het gedwongen huwelijk tussen prinses Buttercup (oftewel Boterbloem) en prins Humperdinck, dat in de laatste seconde toch nog verhinderd wordt. Vervolgens In & Out (1997) van de Brits-Joodse Frank Oz (eigenlijk Osnowicz), geboren in 1944. Een film met twee wel heel bijzondere bruiloften: een waarin Howard tijdens een geforceerd huwelijk in plaats van I do (‘Ja’) te zeggen tegen Emily, I’m gay (‘Ik ben homo’) zegt. En waarin zijn bruiloftsgekke moeder en haar man hun trouwgeloften hernieuwen. Dan Meet the Parents (Maak kennis met de ouders) uit 2000 van Jay Roach (°1957) met muziek van Randy Edelman (°1947). Hierin spelen de aanstaande schoonouders een prominente rol.

In de ban van de ring

Dat zijn er zeven. Ik verwacht er nog drie…

Vanzelfsprekend. Op de achtste plaats komt voor mij The Lord of the Rings: The Return of the King (‘De heer van de ringen: de terugkeer van de koning’, 2003) een Britse film van Peter Jackson (°1961) met muziek van de Joods-Canadese Howard Shote (°1946). Ik geef toe, het huwelijk tussen Aragorn, koning van Gondor, en Arwen neemt maar een bescheiden plaats in, maar film en muziek zijn te mooi om niet te noemen. Bovendien, die goeie hobbit, Sam, trouwt ook nog eens met Rosie Cotton!

De volgende is Pirates of the Caribbean: At World’s End (‘Piraten van de Caribische Zee: aan het einde van de wereld’), een film van de Amerikaan Gore Verbinski (°1964) met muziek van Hans Zimmer (°1957). Blijft nummer 10, de meest recente, The Wedding Plan (‘Het bruiloftsplan’, 2016), een Israëlische film van cineaste Rama Burshtein over de vele mislukte relaties van een orthodoxe Joodse vrouw, tot het haar eindelijk lukt de ware liefde te vinden.

Buiten de Joodse reeks wil ik allereerst The Godfather noemen, met muziek van Nino Rota en Carmine Coppola. Deel I begint al direct met een bruiloft, en allerlei huwelijken spelen in deze filmtrilogie een belangrijke rol.

Het Hooglied van Salomo

Wordt er in de 21ste eeuw nog nieuwe bruidsmuziek geschreven? Heeft het genre toekomst?

Natuurlijk! Zolang er huwelijken worden gesloten, zal er bruidsmuziek geschreven worden. Dat geldt zowel voor religieuze muziek (Joods en christelijk, katholiek en protestants, voor kerk en concertzaal) als voor seculiere muziek: toneelmuziek, opera, filmmuziek. Laat ik me wat de opera betreft beperken tot de komische opera A Wedding (2004) van de Amerikaanse componist William Bolcom. Maar ik denk ook aan hedendaagse Joodse componisten die bijvoorbeeld op meer seculiere wijze met het Bijbelboek Hooglied omgaan. Zo schreef de Amerikaanse jazzmusicus John Zorn in 2008 zijn versie van Sjir ha-Sjirim (‘Lied der liederen’, dit is het Hooglied) voor een kwintet van zangeressen, met mannelijke vertellers die het Hooglied voordragen. Het werk wordt ook wel zónder de vertellers uitgevoerd.

De Amerikaanse componist David Lang schreef in 2014 een song getiteld Just (‘Alleen maar’), gebaseerd op het Hooglied. In 2015 werd het lied aangepast voor gebruik in de film Youth (‘Jeugd’) van de Italiaan Paolo Sorrentino (° 1970) over een gepensioneerde orkestdirigent. De film kreeg een Oscar voor het beste lied, eveneens een compositie van David Lang. Het woord Just slaat op het eerste woord van vele zinnen in het lied: ‘Alleen al jouw mond, alleen al jouw liefde, alleen al jouw zalfoliën, alleen al jouw naam…’ Een opmerkelijke song in de film: met zeer beperkte begeleiding, alleen twee zangstemmen, die tegen elkaar zeggen: ‘Je bent prachtig’.

Alex Weiser schreef in 2017 After Shir haShirim (‘Naar het Hooglied’), dat geïnspireerd is door de tekst en de Joods-zangerige declamatie van het Hooglied. En ten slotte moet ik nog de Hongaarse componist Ádám Balázs Czinege vermelden, die in 2017 zijn versie van het Hooglied schreef.

David Lang

Prof. Willem Ouweneel: ‘Het huwelijk — inclusief huwelijksontrouw en echtscheiding — speelt gigantische rol in menig mensenleven’