Na 48 uur zijn alle stemmen geteld. Het stof kan gaan liggen over de Ierse algemene verkiezingen. Het links-nationalistische Sinn Féin heeft tot ieders verrassing gewonnen. Het centrumrechtse duopolie Fianna Fáil en Fine Gael kan inpakken.

Zaterdagnamiddag, wanneer de exit polls bekend werden, speculeerde de Irish Times al op nieuwe verkiezingen. Want hoe slaag je erin om met zo’n uitslag een regering te vormen? Hoe kun je een meerderheid vormen in de Dáil, het Ierse parlement, met zo’n versnippering, zoveel onafhankelijken, zoveel micropartijen? Belgische toestanden op het groene eiland? Een overzicht.

Independent

Verdeling van de parlementszetels na de verkiezingen van 8 februari. Vlnr: Fine Gael, Fianna Fáil, Sinn Féin, Labour, Solidarity-People Before Profit, Green Party, Social Democrats, onafhankelijken.

IRA

Zoals u eerder al kon lezen op Doorbraak, verwijzen onze media vaak naar Sinn Féin vaak als de politieke arm van het (Provisional) Irish Republican Army, het IRA. Sinds het Goedevrijdagakkoord van 1998 zit de partij in de Noord-Ierse regering. Als grootste ‘katholieke’ partij deelt ze daar de meerderheid met de grootste protestantse partij, de Democratic Unionist Party (DUP). Net daar waar de Troubles een dagelijkse realiteit waren, en het meeste dodelijke slachtoffers vielen, haalt men de schouders op voor dat verleden.

Ook in de Ierse Republiek spelen de Troubles niet echt meer een rol in de publieke opinie. Toch vonden de grote centrumrechtse partijen — die tot nu het land leidden — het nodig dat verleden weer op te rakelen. Sinn Féin scoorde goed in de peilingen, dus moest zwart gemaakt worden. In dit geval, door het verleden op te spitten. Zeggen dat Mary Lou McDonald — de winning lady van de links-nationalisten — IRA-connecties heeft is als zeggen dat Tom Van Grieken een directe lijn heeft met de Vlaamse collaboratiepartij VNV.

Kiessysteem

De partij heeft nu één zetel minder dan de grootste partij, Fianna Fáil (FF). Dat heeft ze aan zichzelf te danken. De laatste Europese en lokale verkiezingen waren een tegenvaller voor Sinn Féin. Door een gebrek aan zelfvertrouwen stuurde SF niet voldoende kandidaten in de kiesstrijd.

Ook een gebrek aan vertrouwen bij de bevolking — de verwijten over het IRA-verleden? — zorgde voor weinig ’tweede stemmen’ voor de links-nationalisten. Het Ierse electorale systeem heeft wat weg van het Duitse: een mix van representatieve vertegenwoordiging (eerste stem) en meerderheidsstelsel per graafschap (tweede stem). Daarom duurde het zo lang voor de definitieve uitslag bekend werd. De Duitsers tellen sneller.

Duopolie

Fianna Fáil maakt in het Europees Parlement deel uit van de liberale fractie, maar is eerder sociaal-conservatief. De partij past eerder bij de Europese Volkspartij. Daar zit aartsrivaal Fine Gael (FG) echter al. Die partij heeft een duister verleden als het op collaboratie met het nationaalsocialisme aankomt. Maar daar maakte Sinn Féin geen gebruik van in de campagne.

Beide fenian partijen gaan terug op de Ierse onafhankelijkheidsstrijd. In 1921 wordt Ierland onafhankelijk, maar in het vredesverdrag worden de zes noordelijke graafschappen afgesplitst en blijven bij (of worden bezet door, afhankelijk van wie je het vraagt) het Verenigd Koninkrijk — het huidige Noord-Ierland. De Ierse politiek valt uiteen in pro- en anti-Treaty kampen. Fianna Fáil, dat zich in 1926 afsplitst van Sinn Féin, is anti-Treaty. Het pro-Treaty Fine Gael wou wel baas spelen in een ‘kleiner’ Ierland, waarvan zes graafschappen ‘bezet’ bleven door het Verenigd Koninkrijk.

Behalve historische rivaliteit en animositeit, verschillen beide partijen ideologisch-programmatorisch voor geen haar. Ze zijn perfect inwisselbaar, en dat is wat er sinds 1948 ook gebeurde. Het belangrijkste feit van de verkiezingen van afgelopen zaterdag lijkt dan ook het verdwijnen van dit duopolie. Belangrijker nog dan de historische winst van Sinn Féin.

In de voetsporen van Labour

Als twee honden vechten om een been, loopt een derde er mee heen, zegt het spreekwoord. Tien jaar geleden was dat Labour. Na de economische crisis, die de Keltische Tijger nekte, deden de sociaaldemocraten wat Sinn Féin deze keer deed. Ze wonnen met een landslide.

Maar in coalitie met Fine Gael (2011-2016) moest de partij veel van haar programma inslikken. Te veel. Daar werd ze voor gestraft door de kiezer, twee verkiezingen op rij. Vandaag blijft er van Labour amper iets over. Sinn Féin vulde het gat dat Labour achterliet, met hetzelfde aantal zetels: 37.

Grote Coalitie?

Sinn Féin zal dan ook twee keer nadenken of ze wel met een van de centrumrechtse partijen in zee zou gaan. De geschiedenis dreigt zich te herhalen. De verkiezingen winnen met een uitgesproken sociaal-progressief programma en nadien — in coalitie met ‘neoliberalen’ — er niets van terechtbrengen? Alsof de PS meteen zoete broodjes zou bakken met de N-VA…

Nochtans zou het een werkbare coalitie kunnen zijn. Voor buitenstaanders lijkt een Grote Coalitie — naar Duits voorbeeld — van de beide duopolische partijen misschien het eenvoudigst, maar 100 jaar na de onafhankelijkheid ligt dat nog steeds moeilijk.

Voor de verkiezingen trokken Fine Gael en Fianna Fáil dan wel een cordon op rond ‘IRA-partij’ Sinn Féin, op de dag van de verkiezingen liet partijleider Micheál Martin (FF) zijn veto al vallen. ‘Ik ben een democraat,’ stelde hij, die luistert naar de wil van de kiezer. Lees: de partij heeft een paar legislaturen in de oppositie gezeten en wil graag terug deel uitmaken van de macht. Van haar aanhangers is ‘slechts’ 60% afkerig van samenwerking met Sinn Féin, bij Fine Gael zijn dat er 70%…

Lees verder onder de afbeelding

Irish Times

Voor of tegen een cordon sanitaire rond Sinn Féin?

Dat Fianna Fáil en Sinn Féin een historische agenda delen, wat niét het geval is met Fine Gael, kan ook helpen. Ierse eenheid zou het glijmiddel kunnen zijn van deze blauw-groene coalitie. Beide partijen zijn partizanen van de hereniging van de Republiek met Noord-Ierland. En gisterennamiddag legde Mary Lou McDonald (SF) al een referendum op tafel. De Shinners — zoals de achterban van SF wordt genoemd — willen pas aanschuiven aan de onderhandelingstafel, als er een referendum op ligt. Een herenigingsreferendum, het is eens wat anders dan een onafhankelijkheidsreferendum.

"Those on the island of Britain, and in London in particular, need to start preparing – because constitutional change is coming"

Sinn Fein President, @MaryLouMcDonald tells @lewis_goodall preparations need to start for a poll on Irish unity.

More at 22.30#Newsnight | @BBCTwo pic.twitter.com/6cGeVvgGzM

— BBC Newsnight (@BBCNewsnight) February 10, 2020

Links?

Sinn Féin haalt vooral bij jongeren nieuwe kiezers. Zij zijn vandaag nog steeds het slachtoffer van de gevolgen van de economische crisis. Die crisis hakte er stevig in, nadat Ierland in het eerste decennium van deze eeuw een gigantische economische groei noteerde. Ondanks een spectaculaire economische groei de voorbije jaren — die premier Leo Varadkar (FG) had gehoopt politiek te kunnen munten, quod non — kampt het groene eiland met serieuze sociale handicaps. Er is grote woningnood en de wachtlijsten in de zorg zijn on-Europees lang. Sinn Féin beloofde dat alles op te lossen, mocht ze het mandaat van de kiezer krijgen.

Daarmee toonde de partij zich helemaal niet meer van de radicaal-linkse kant, waar ze destijds toe hoorde. In de IRA-tijd belijdde ze nog een Ierse vorm van marxisme-leninisme. De partij maakt in het Europees Parlement deel uit van de postcommunistische GUE-fractie, waar ook Podemos, Syriza en de PVDA-PTB deel van uitmaken. Maar de jonge partijvoorzitster duwde haar partij meer naar het centrum. Ze heeft immers een verleden in machtspartij Fianna Fáil; Realpolitik is haar niet vreemd. Wie die 10.000 huizen en de gezondheidszorg dan gaat betalen? Simpel: de economische groei van de voorbije jaren. Lees: investeren.

Nieuwe verkiezingen?

Hoewel er al duchtig wordt gefluisterd over de mogelijkheid van een groen-blauwe coalitie, schuift Sinn Féin een groen-rode coalitie naar voor. Sinn Féin, Groen, Labour, onafhankelijken (daar zijn er telkens veel van, in het Ierse parlement) en klein-links tezamen.

Onwerkbaar. Maar strategisch sterk: de duopoolpartijen laten voelen dat ze zullen moeten betalen. Sinn Féin is bereid haar huid duur te verkopen. De partij is er als de dood voor om in een Labour-scenario ten onder te gaan. Ze ziet een once in a life opportunity om een referendum af te dwingen — al kan dat maar als aan alle voorwaarden is voldaan van het Goedevrijdagakkoord. Volgens de Ierse krant The Independent wil Mary Lou McDonald Fianna Fáil in een coalitie dwingen met Groen en de Social Democrats, een readymade coalition, zeg maar. Nodig, want SF en FF hebben tezamen nog altijd vijf zetels tekort.

Nieuwe verkiezingen zouden tot slot ook een uitweg kunnen bieden uit de moeilijke regeringsvorming. Zaterdagmiddag speculeerde Irish Times-journalist Pat Leahy er al op. Gisteren, in de verkiezingsschow, suggereerde David McCullagh — de Ivan De Vadder van de Ierse publieke televisie — al dat Sinn Féin veel zetels heeft laten liggen. De tegenvallende Europese en lokale verkiezingen laatst in het achterhoofd, heeft Sinn Féin immers niet voldoende kandidaten in de strijd gestuurd. Er zit allicht nog groei in donkergroen.

Sinn Féin "left lots of seats behind" says @mcculld as he takes a look at the party's #GE2020 performance – concluding "a fresh election might not be the worst thing from Sinn Féin's point of view" if government formation doesn't work out. | https://t.co/WzX4OoLyux pic.twitter.com/V9ZtqsPiIw

— RTÉ News (@rtenews) February 10, 2020

David McCullagh

Belgische toestanden in Ierland?