Nog meer dan van lijstjes hou ik van leestips. Lijstjes met leestips zijn bijgevolg het hoogste goed. De voorbije maanden vond ik verschillende boeken die op dat vlak twee keer scoren: het gaat om boeken waarvan de auteur het over andere boeken heeft die ik volgens hem of haar zeker moet lezen. En achterin staan die boeken nog eens handig opgelijst.

Leeslijstjesboeken

Niet toevallig zijn de ondertitels van twee van die twee boeken echo’s van elkaar. Het ene – Harold Blooms The Bright Book of Life. Novels to read and reread (2020) – is het werk van een onversneden academicus; het andere – Michiko Kakutani’s Ex Libris. 100+ Books to read and reread (2020)– verzamelt stukken van een literair journaliste van formaat, jarenlang de vaste boekenrecensente van de New York Times.

En vorige week heb ik nog zo’n leeslijstjesboek gevonden: Shakespeare kent me beter dan mijn lief heet het. Auteur is de mij verder onbekende Vlaamse debutante Ibe Rossel. Alleen al die titel maakte me nieuwsgierig. Toen ik in de inhoudsopgave zag dat ook in dit boek leestips te rapen vielen, legde ik Kakutani’s Ex Libris meteen opzij.

Aartsconservatief

Met The Bright Book of Life net achter de kiezen drong een vergelijking tussen de boeken van Bloom en Rossel zich meteen op. De verschillen kunnen haast niet groter zijn. Oude man versus jonge vrouw. De dwingende autoriteit van de grijze kenner naast de frisse nieuwsgierigheid van de bevlogen studente. Een lezer die leeft tussen en in boeken tegenover een lezeres die naast die boeken ook nog een leven heeft.

The Bright Book of Life is Blooms laatste, postuum verschenen werk. Hij was 88 toen hij het afwerkte, en toen al bijna een halve eeuw een icoon van de Amerikaanse literatuurstudie. Een koppig verdediger ook van het belang van grote literatuur: volgens Bloom moeten we goede boeken blijven lezen omdat ze de meest indrukwekkende verwoording zijn van diep-menselijke gedachten en gevoelens. Ze tonen de mens zoals hij is: gelaagd maar tegelijk plat, nu eens verheven dan weer een hoopje ellende, doorgaans menswaardig maar soms ook mensonwaardig.

Hoe meer hij het verweet kreeg een aartsconservatief te zijn die blind bleef voor andere perspectieven, hoe steviger Bloom de westerse canon ging verdedigen. The Bright Book of Life biedt wat dat betreft niets nieuws. Dezelfde titels en auteurs komen aan bod, dezelfde klassiekers (Don Quijote, Madame Bovary, Bleak House) worden met dezelfde argumenten bewierookt.

Vlaamse twintiger

Ibe Rossel is 66 jaar jonger dan Bloom. Voor zover ik weet is Shakespeare kent me beter dan mijn lief voor deze Vlaamse twintiger, die Engelse letterkunde studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, haar eersteling. Op haar tiende begon ze met een eigen blog, maar die lijkt intussen al een paar jaar op wacht te staan.

Met de oude, wijze Harold Bloom deelt deze jonge vrouw een uitgesproken liefde voor goede boeken. Maar Rossel is een heel ander soort lezer. Terwijl voor Bloom het boek dat hij bespreekt meteen tig verwijzingen naar andere titels oproept, springt Rossel heen en weer tussen de boeken die ze leest en het leven dat ze leidt.

Boekenkompas

Dat leven is het leven van een jonge vrouw, een studente in een grote stad, die (vóór corona althans) Tinder- en echte vrienden maakt, potentiële liefdes ontmoet, naar feestjes gaat en lange koffiepauzes neemt. De boeken die ze leest – waaronder Jane Austens Pride and Prejudice, Shakespeares Othello en Bartleby, The Scrivener van Melville – helpen haar te navigeren in een wereld vol mogelijkheden. Ze dienen als kompas om nieuwe situaties in te schatten en, meer nog, om mensen beter te doorgronden.

Van belang voor Rossel zijn de personages in haar boeken: haar leesaandacht is vooral gericht op hoe die mensen van papier zich gedragen. In een wereld waarin rolmodellen almaar belangrijker lijken te worden, moet de literatuur natuurlijk volgen.

Lees en leef

Bij Jane Austen vindt Rossel advies over hoe en wanneer je laat merken dat je iemand echt ziet zitten. Uit Robinson Crusoe kun je volgens haar leren waarom seks op een eerste date geen goed idee is. En in Othello draait de levensles vanzelfsprekend rond jaloezie. Hoe eraan ontsnappen? Hoe er niet aan kapotgaan? Lees Shakespeare, en je zal je geliefde beter begrijpen.

Goede boeken geven goede voorbeelden, die gedachte lijkt Rossels boek te delen met een ware stroom aan publicaties die zich het voorbije decennium heeft aangediend. Ik noem een paar titels die voor zich spreken: The Anna Karenina Fix: Life Lessons from Russian Literature (Viv Groskop), How Literature Saved My Life (David Shields), Shakespeare als therapeut (Laurie Maguire).

Oppervlakkigheid?

In elk van die boeken gaat het over wat ook Rossel fascineert: levenslessen halen uit boeken. Hoe kunnen we ze relevant maken voor ons eigen bestaan? Welk voedsel bieden ze ons, welk medicijn, welk type energiedrank?

Harold Bloom zou elk van die vragen, net als de boeken waarin ze worden gesteld, met de nodige meewarigheid bekijken. Hij zou de auteurs ervan oppervlakkigheid verwijten: oppervlakkigheid van lezen en wellicht ook van leven.

Leesplezier

En toch. Als ik Blooms hoofdstuk over Pride and Prejudice vergelijk met dat van Rossel, kan ik maar één ding concluderen: mijn leef- en denkwereld ligt dichter bij de zijne, maar zij geeft me écht zin om Austen te lezen.

Ook dat heeft Shakespeare kent me beter dan mijn lief overigens gemeen met de titels die ik daarnet noemde: ze nemen de gedachte dat boeken lezen sowieso goed voor je is met een snuifje ironiserend zout. Maar ze zorgen er wel voor dat het leesplezier blijft.

Nieuw curriculum

Het stemt wat dat betreft hoopvol dat Rossel die leesvreugde ook in haar universitaire opleiding letterkunde gevonden heeft. Eigenlijk zouden die opleidingen dat gegeven best wat centraler mogen stellen. Geen vakken met bloedeloze titels als Historische Letterkunde I, Algemene Literatuurwetenschap II en Hedendaagse Literatuur III. Nee, gewoon: Leesplezier I, Leesplezier II, Leesplezier III. Klaar.

(Dat plezier houdt overigens ook in dat je een boek ook gewoon moet kunnen afzeiken en dus afraden. Rossel doet het, geheel terecht in mijn ogen, met On the Road van Jack Kerouac. Volslagen overschat en hopeloos oninteressant, volmondig mee eens.)

Middlemarch

O ja, nog een laatste verschil tussen de boeken van Bloom en Rossel. In het tweede hoofdstuk van Shakespeare kent me beter dan mijn lief gaat het uitvoerig over wat zonder enige twijfel de beste Engelstalige roman uit de 19de eeuw is: Middlemarch van George Eliot. Rossel is lyrisch over het boek, dat ze iedereen aanraadt. Bij Bloom komt het niet ter sprake. Misser, zonder meer.

Eén les staat dus wel als een huis overeind: ook voor de meest belezen lezer is een goede boekentip op zijn tijd zeer welkom.