Nu de Franse president Macron in Washington het mooie weer is gaan maken, loont het de moeite om eens stil te staan bij de ‘speciale relatie’ tussen Frankrijk en de Verenigde Staten. ‘Speciaal’ kan je hier in een dubbele betekenis lezen. Er zijn wel wat episodes in de geschiedenis van beide landen waar ze nauw samenwerkende bondgenoten zijn. Maar evengoed ‘speciaal’: er heerst duidelijk een soort van haat-liefdeverhouding tussen beide landen die hun relatie anders dan anders maakt. En de volgende week biedt ons mogelijkheden genoeg om daar op terug te blikken.

Vietnam, het Amerikaanse – én Franse – Waterloo

Op 30 april 1975 capituleerde Saigon en viel het doek over Zuid-Vietnam. De oorlog tussen het communistische Noord-Vietnam en het pro-Westerse Zuid-Vietnam liep uit op een traumatische nederlaag voor de VS. De oorlog begon in 1955, maar was op zijn beurt eigenlijk gewoon de voortzetting van de in 1946 begonnen strijd van de Vietnamezen tegen de Franse heerschappij. Het opbreken van het Franse koloniale rijk verliep in Indochina en Noord-Afrika bijzonder moeilijk, met de oorlogen in Vietnam en Algerije als trieste bloedige uitschieters. Weinig bekend is dat de VS Frankrijk in het geheim zwaar steunden omdat het Vietnamese verzet grotendeels in handen was van door Moskou gesteunde communisten.

Na de Franse nederlaag bij Dien Bien Phu op 7 mei 1954 trok Frankrijk zicht terug en werd Vietnam gesplitst. Beide delen raakten echter direct terug slaags. Tegen alle adviezen in, zowel van Frankrijk als van zijn voorganger Eisenhower, was Kennedy vastbesloten Zuid-Vietnam te blijven steunen tegen het communistische noorden. Alleen lag die prijs veel hoger dan hij had gedacht. Er moesten telkens meer en meer middelen en manschappen in Vietnam gepompt worden. Wat ooit een beperkte militaire operatie was groeide uit tot een volledige oorlog waar een half miljoen manschappen werden ingezet. Wanneer Nixon in 1973 besloot Vietnam te verlaten was het resultaat voor de VS verbijsterend: de eerste grote militaire nederlaag, 50.000 gesneuvelde soldaten en een verscheurde publieke opinie. De VS stond voor een verwerkingsproces dat lange tijd zijn schaduw over het buitenlands beleid wierp. Een proces dat ook heel wat films opleverde zoals het op 10 mei 1979 uitgebrachte epos Apocalypse now. Met ruim honderd films is Vietnam na de wereldoorlogen de meest verfilmde oorlog.

Staten-Generaal

De contestatie van de jaren zestig in de VS draaide voor een groot deel rond het verzet tegen de Vietnamoorlog, de echo’s daarvan waren ook te horen in de Parijse straten in mei ’68. Op dat revolutionair strovuur komen we later nog wel terug. Politieke revoluties liepen in Frankrijk en de VS al wel eens meer gelijk. Op 30 april 1789 legde George Washington de eed af als eerste president van de Verenigde Staten. Het was het sluitstuk in het proces dat een groep Britse kolonies via een onafhankelijkheidsverklaring, een onafhankelijkheidsoorlog en het opstellen van een grondwet tot een volwaardige republiek omvormde. Enkele dagen later begon in Versailles een gelijkaardig proces dat van de het koninkrijk Frankrijk – weliswaar met heel veel pijnlijk vallen en opstaan en veel omzwervingen – de moderne Franse republiek zou maken. Op 5 mei 1789 kwamen voor het eerst sinds 1614 de Staten-Generaal bij elkaar. Deze standenvergadering van adel, clerus en de rest moest Frankrijk uit het politieke, financiële en economische slop helpen. Onvrede over de manier van werken binnen de Staten-Generaal leidde een dikke maand later tot de oprichting van de Assemblée Nationale die zich enige tijd later omvormde tot een grondwetgevende vergadering. Twee jaar later zou deze een grondwet goedkeuren voor Frankrijk. Wat in Frankrijk gebeurde was duidelijk geïnspireerd door de gebeurtenissen in de VS. Maar wat daar gebeurd was, was zonder Franse hulp wellicht nooit gelukt. Er is één persoon, de markies de la Fayette, die de band tussen de Amerikaanse en de Franse revoluties duidelijk illustreert omdat hij in beide landen mee een prominente rol heeft gespeeld. De man pronkt in het House of Congress nog steeds op een prominente plaats, naast George Washington. De VS was het eerste land met een geschreven grondwet. Frankrijk was het derde land. Wie was er dan tweede? Die eer komt Polen toe, dat als eerste land in Europa op 3 mei 1791 een grondwet goedkeurde. Jammer genoeg werd die enige tijd later samen met de hele Poolse staat door de buurlanden opgedoekt.

Een speciale relatie tussen Frankrijk en de VS? Dat zal wel het laatste geweest zijn waar George Bush aan dacht toen hij op 1 mei 2003 op het vliegdekschip ‘Abraham Lincoln’ voor een groot spandoek met daarop Mission Accomplished verkondigde dat de oorlog tegen Irak afgelopen was. Frankrijk had hem in de aanloop van de oorlog zo dwarsgezeten dat hij zelfs geen ‘French Fries’ meer kon zien en liever ‘Freedom Fries’ at. Maar gelukkig is er nu dus Macron om dat allemaal recht te zetten

Gilbert du Motier de La Fayette

Vooruitblikken in het verleden