Ciutadans werd officieel opgericht in juli 2006, maar kent al een langere voorgeschiedenis, zo zagen we gisteren en eergisteren. Dat het zich in het begin vooral als centrum-links voorstelde aan de kiezer, is niet zo verwonderlijk gezien net die voorgeschiedenis. Het links-rechtsprofiel van Ciutadans was steeds bijkomstig — het was immers de strijd tegen de Catalaanse taalpolitiek die de Spaans-unitaire oprichters verbond. Toch zou het door de jaren naar rechts opschuiven onder invloed van het voorzitterschap van Albert Rivera. Die was zelf nog lid van de jongerenafdeling van de Partido Popular.

Dubbele strijd: binnen de eigen partij en met UPyD

Een groot deel van de oprichters van Ciutadans raakt ontgoocheld in Rivera. Ze verwijten hem een opportunist te zijn en ‘cavalier seul’ te spelen. Rivera laat hen dan weer weten geen marionet te zijn. Hij voegt de daad bij het woord en legt zijn wil op bij het samenstellen van de kieslijsten voor de gemeenteraadsverkiezingen in mei 2007. Ondertussen borrelt er in Madrid een soortgelijke neo-unitaristische beweging op rond Rosa Díez, het afvallige Europarlementslid van de PSOE. De beweging krijgt initieel sympathie en steun vanuit Ciutadans. Maar Rivera en zijn getrouwen houden de boot af voor een fusie, nu ze de controle hebben over Ciutadans. Tot onbegrip van de oude garde.

Wanneer de gemeenteraadsverkiezingen van 2007 floppen met 2,35% van de stemmen, breekt er crisis uit bij Ciutadans. De partij deelt zich op in twee kampen. Enerzijds zij die Albert Rivera steunen in zijn weigering Ciutadans te verenigen met de groep die even later UPyD zou worden en zo interne macht verliezen (verzameld rond de partijideoloog Francesc de Carreras). Anderzijds zij die een samengaan noodzakelijk vinden en kritisch staan tegenover het voorzitterschap van Rivera.

Op het tweede partijcongres, op 1 juli 2007, wint Rivera het pleit: 54,4% van de militanten blijft hem steunen. Rivera verzamelt vervolgens een compactere en trouwe directie rond zich en zet door. Naar verluidt zou een derde van de militanten en oprichters de partij dan verlaten om zich aan te sluiten bij UPyD, dat in september 2007 het licht ziet (Unión Progreso y Democracia of Eenheid, Vooruitgang en Democratie). Enkelen, een minderheid, stappen over naar de Partido Popular.

Uitputtingslag met UPyD

Steeds bekommerd om het imago besluit Rivera echter wel onderhandelingen aan te gaan met UPyD. Open onderhandelingen zonder einddoel noch -datum. Zo trekken beide partijen apart naar de Spaanse algemene verkiezingen van maart 2008. Het resultaat is teleurstellend: Ciutadans haalt 0,18% (0,74% in Catalonië) en UPyD 1,19% (0,17% in Catalonië). Rosa Díez slaagt er evenwel in een zetel voor zichzelf binnen te halen in Madrid.

Het gevolg is een nieuwe opstand binnen Ciutadans, die de machtskern van de partij zelf aantast. Ook twee van de drie verkozenen in het Catalaans parlement roeren zich. José Domingo en Antonio Robles Almeida rebelleren tegen Albert Rivera zelf, de derde verkozene. Ze willen een buitengewoon partijcongres om Rivera af te zetten, maar mislukken daarin. Het gevolg is dat Rivera de interne tegenstand nog meer marginaliseert en de partijdiscipline rond zijn persoon verder versterkt.

Libertas

Rivera doet verder zijn zin en neemt opnieuw een gewaagde beslissing. Hij wil wraak nemen op Rosa Díez en de afvalligen die naar UPyD vetrokken en deelnemen aan de Europese verkiezingen om hen een hak te zetten. Ciutadans heeft echter de financiële draagkracht niet om deel te nemen aan verkiezingen die het sowieso verwacht te verliezen. Rivera sluit daarom een pact met de Ierse zakenman Declan Ganley en trekt in coalitie met diens rechts-populistische Libertas naar de Europese verkiezingen van juni 2009.

Het platform van Libertas, dat in verschillende Europese landen deelneemt aan de Europese verkiezingen, is een amalgaam van eurosceptici en conservatieven. Alleen in Frankrijk zou het een verkozene behalen. Die is deel gaan uitmaken van de parlementaire groep Europa van Vrijheid en Democratie, de fractie waarin ook de Britse UKIP gaat zetelen. Voor de criticus José Domingo is dat de druppel die de emmer doet overlopen: het Catalaanse parlementslid geeft zijn partijlidmaatschap op. Als de resultaten van de Europese verkiezingen bekend worden — Ciutadans haalt amper 22.903 stemmen — geeft ook Antonio Robles er de brui aan. Hij stapt over naar UPyD. Dat overigens wel een zetel kan halen met ruim 450.000 stemmen.

De ommezwaai

De directieleden die kritiek hadden op de coalitie met Libertas worden ineens ook buiten gegooid door Rivera en zijn ‘riveristen’. De electorale kansen beginnen echter te keren voor Rivera. Het Grondwettelijk Hof velt, na niet minder dan vier jaar beraadslagen, zijn oordeel over het Catalaans autonomiestatuut. In Catalonië wordt het fel bekritiseerd. Ook Rivera heeft kritiek voor de beslissing van het hof. Hij oordeelt dat het niet ver genoeg is gegaan en ook het taalbeleid ongrondwettelijk had moeten verklaren. Ondertussen flakkert de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging op en worden in gemeentes symbolische referenda gehouden over onafhankelijkheid. Telkens feestelijke gebeurtenissen, maar een deel van het Catalaanse electoraat begint zich zorgen te maken. Koren op de molen voor Rivera.

In 2010 behoudt Ciutadans de drie zetels in het Catalaans parlement. Gezien de vorige electorale ervaringen is dat geen slecht resultaat. Rivera leert ook uit de kritiek dat hij van de partij een monothematische partij heeft gemaakt die enkel tegen de Catalaanse taalpolitiek is. De corruptiezaken van de Partido Popular en ook van Convergència i Unió geven hem een kans. Rivera stelt Ciutadans voor als de nieuwe, onbevlekte partij die Spanje wil hervormen en de politiek wil vernieuwen.

In 2012 krijgt Rivera dan eindelijk de kans om met Ciutadans thuis te spelen. Artur Mas roept vervroegde verkiezingen uit waarin CiU volop inzet op het recht op zelfbeschikking. De PSC ziet een legale en onderhandelde volksraadpleging wel zitten en de PP heeft net twee jaar gedoogsteun aan CiU achter de rug. Ciutadans roept zich zo in 2012 uit als de enige echte unionistische, reformistische en anticorruptiepartij. Rivera en de zijnen slagen in hun opzet en Ciutadans wint in totaal negen zetels, waarvan het zes rechtstreeks afsnoept van de PSC.

Spanje roept

UPyD, dat met oud-gedienden van Ciutadans naar de Catalaanse verkiezingen trok, flopt echter. Rivera besluit dat hij een kans heeft om naar heel Spanje uit te breiden en zijn positie te consolideren. Hij begint een nationale PR-campagne, waarin hij zich voorstelt als garant voor de eenheid van Spanje. Gecombineerd met het imago van jonge hervormer wordt hij graag en breed gebracht door de Spaanse media en zet hij handig in op het groeiende fenomeen van sociale media. Rivera werkt aan het landelijke netwerk van Ciutadans en slurpt overal in Spanje lokale minipartijtjes op. Ciutadans doorstaat ook de test van de Europese verkiezingen in 2014 en behaalt twee zetels. UPyD behaalt er dan weer vier.

Rivera blijft gestaag bouwen aan Ciutadans. Het imago als een ernstig alternatief, hervormingsgezind, unionistisch en radicaal gekant tegen het perifere nationalisme van vooral de Catalanen, kan rekenen op steeds meer steun in het Spaanse binnenland. Hij krijgt daarbij de groeiende steun van de economische elites, die een ‘Podemos op rechts’ graag zien komen. Ze zien het nut in van een rechts alternatief wanneer de Partido Popular een onstabiele partner wordt door een eindeloze rist corruptiezaken — tot op vandaag — die tot premier Mariano Rajoy zelf reiken.

Morgen: Ciutadans breekt door en wordt een bedreiging voor het bipartidisme.

Boekreferentie:

CULLA I CLARÀ, JOAN B., El tsunami – Com i per què el sistema de partits català ha esdevingut irreconeixible, Raval Edicions SLU, Pòrtic, 2017.

Declan Ganley

Ciutadans-Ciudadanos (3): van mislukking tot mislukking naar de overwinning